hasan ali yücelin eğitim felsefesi ve türk milli eğitimine katkıları

111 Pages·2007·1.42 MB·Turkish

T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI

HASAN ALİ YÜCELİN EĞİTİM FELSEFESİ VE
TÜRK MİLLİ EĞİTİMİNE KATKILARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DANIŞMAN
PROF. DR. MUAMMER C. MUŞTA

HAZIRLAYAN
ÜMİT SAVAŞ TAŞKESEN

KONYA 2006
ÖNSÖZ
Kültür ve medeniyet havzalarını değiştiren toplumlarda yapılan değişikliğin
toplumun tüm kesimlerine ulaşması ve kabul ettirilebilmesi için eğitim en önemli araç
olarak görülmüştür. Özellikle Aydınlanma Çağından günümüze eğitimden beklentiler
gittikçe artmaktadır. Eğitim insan kültür ve bilgi birikiminin, her ne kadar son dönemde
işlevi azalıyor gibi görünse de, eğitimciler tarafından diğer bireylere aktarılması ile birlikte
gerçekleşen kültürlenme biçimidir.
Bu kültür aktarımını biçimlendiren milli eğitim sistemi ve o toplumun varoluş
felsefesi olmuştur. Bir toplumun varoluş felsefesinin toplumun diğer fertlerine
aktarılmasında eğitim alanında çalışan ve görev yapanların hayatı ve dünyayı nasıl
tanımladıkları, gerçekleştirmeyi düşündükleri ideallerin neler olduğu ve bunların hangi
araçlarla nasıl gerçekleştirilebileceği yolundaki düşünceleri de belirleyici olmuştur,
olacaktır.
Biz de bu çalışmamızda Osmanlı geleneğinden koparak yeni bir sistem ve yeni bir
dünya algısı ile inşa edilen Türkiye Cumhuriyetinin, Cumhuriyet tarihi boyunca görev
yapmış milli eğitim bakanları arasında en uzun süre bu görevi yapan ve Cumhuriyet Eğitim
tarihine damgasını vuran Hasan Ali Yücel’in Eğitim Felsefesini ve Türk Milli Eğitimine
Katkılarının hangi alanlarda olduğunu araştırdık.
Çalışmamız başlıca beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde bizi bu
araştırmaya yönlendiren temel problem ve alt problemler, araştırmanın önemi ve
sınırlılıkları üzerinde durulmuştur.
Birinci bölümde Hasan Ali Yücel’in hayatı üzerinde durulmuş, hayatının belli başlı
dönüm noktaları incelenerek eğitim düşüncesinin hangi aşamalardan geçerek olgunlaştığı,
milli eğitim bakanı olmadan hangi görevlerde bulunduğu, bakanlık sonrası çalışmaları ve
eserleri anlatılmıştır.
İkinci bölümde Hasan Ali Yücel’in kişiliğinin oluşma ve yetişme çağları olan
II.Meşrutiyet döneminde etkilendiği eğitim düşünürleri üzerinde durulmuştur. O dönemde
yapılan fikri tartışma ve araştırmalar sonrasında Cumhuriyet eğitimine de yön vermiştir.
Çalışmamızın üçüncü bölümünde Hasan Ali Yücel’in eğitim düşüncesini oluşturan
temel kavramlar, onun eğitim, öğrenci ve öğretmenden beklentileri üzerinde durulmuş,
Türk milli eğitimine olan katkıları yedi başlık altında incelenmiştir.
Çalışmamızın son kısmı Sonuç ve öneriler bölümünden oluşmaktadır.
Hasan Ali Yücel hakkında bu tezi aldıktan sonraki düşüncelerim ile bu tezi almadan
önceki düşüncelerim arasında büyük bir fark oluşmuştur. Beni böylesine güzel bir konuyu
çalışmam için yönlendiren danışmanım Prof.Dr.Muammer C. MUŞTA’ başta olmak üzere
yetişmemde emeği olan öğretmenlerime, tez yazımı ve okumalarım sırasında her türlü
yardımı sağlayan aileme ve bulamadığım kaynaklara ulaşmamı sağlayan arkadaşlarıma
candan teşekkür ederim.
Ümit Savaş TAŞKESEN
Konya-2006
KISALTMALAR
Age. Adı geçen eser
Agy. Adı geçen yazı
Ank. Ankara
Ans. Ansiklopedi, Ansiklopedisi
bk. Bakınız
Bk. Bakınız
bs. Baskı, basım
C. Cilt
C.D.T.A. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi
Çev. Çeviren, çevirmen
Dr. Doktor
hzl. Hazırlayan, hazırlayanlar
İst. İstanbul
Prof. Profesör
s. Sayfa
S. Sayı
SÜ Selçuk Üniversitesi
TDK Türk Dil Kurumu
T.G.T.A. Tanzimattan Günümüze Türkiye Ansiklopedisi
Yay. Yayın, Yayınları, Yayın evi
YKY Yapı Kredi Yayınları
GİRİŞ
Bu bölümde, araştırmamızın konusunu oluşturan problem durumu açıklanmış,
araştırmanın ana konusu ve alt konuları, araştırmanın amacı ve önemi belirtilmiş,
araştırmada geçen kavramların tanımına yer verilmiştir.
1.1.Problem Durumu
İnsanların çevreleriyle doğrudan etkileşimde bulunarak elde ettikleri bilgi ve
becerileri diğer insanlara aktarma çabaları eğitim faaliyetlerinin başlangıcı olarak kabul
edilirse, eğitimin tarihi insanlık tarihi kadar eskidir.
İnsan, diğer canlılardan farklı olarak biyolojik özelliklerinin yanında ruhsal
özelliklere de sahip bir canlıdır. İnsan dışında kalan canlılarda hayat biyolojik bir aktarım
ile sürer. İnsan dışındaki canlıların yaşaması için gerekli olan “yaşam bilgisi” genetik
olarak yeni türlere aktarılır. İnsan dışındaki bu canlıların ömrü boyunca kullanacağı bu
‘yaşam bilgisi’ iç güdüsel bir davranış şeklinde türden türe değişmeden aktarılır.
İnsan öğrenme potansiyelini içinde barındırarak doğar. İnsanın, yaşamını
sürdürebilmesi için gerekli olan yaşam bilgisi sonradan edinilir. İnsan anne babasından
devraldığı bu birikime süreç içerisinde kendi tecrübelerini de katarak birikimini arttırır,
geliştirir. Günümüzden yüzyıl öncesinde yaşayan insanlar ile şu an yaşayan insanlar
arasındaki tutum, algı, düşünme ve yaşam biçimi arasındaki farklılığın sebeplerinden birisi
de budur.
İnsan davranışlarını belirleyen bu kültür aktarımına tarihin her döneminde önem
verilmiştir. Her devletin gerçekleştirmeyi istediği bir ideal, bir alem tasavvuru vardır. Bu
tasavvurun, yani temel paradigmanın, devletin örgütlenme biçiminden günlük yaşama
uzanan çizgide belirleyici bir niteliği vardır. Devletler varoluş amaçlarını gerçekleştirecek
insan tipolojisinin gerektirmiş olduğu nitelikleri belirleyerek bunları vatandaşlarına,
özellikle yeni nesillere aktarmak istemişlerdir.
Eğitimin kurumsal ve ideolojik bir ‘yeniden üretim aracı’ olarak işlevselliğini
artırması 17. yy sonlarından itibaren önem kazanmıştır. Özellikle Aydınlanma Çağı ve
Fıransız ihtilalinden sonra modern ulus devletlerin ortaya çıkıp yaygınlık kazanması ile
birlikte eğitimden beklentiler önemli ölçüde farklılaşmıştır.
18 yy’dan itibaren Osmanlı devleti de savaş alanlarındaki yenilgileri ve toprak
kaybını önlemek için modernleşme çabalarına hız vermiş askeri alanda yapılan
modernleşme çabaları eğitim kurumlarının modernleşmesi ile başlamıştır.
Kurtuluş Savaşı sonlarında kurulmuş olan Cumhuriyetimiz, mirasçısı olduğu
Osmanlı İmparatorluğundan, temel paradigma olarak ayrılmış ve farklılıklar göstermiştir.
Bu paradigma ve sistem değişikliği bir çok yeniliği beraberinde getirmiştir. Hem
Cumhuriyet sisteminin gerektirdiği vatandaş özelliklerinin ve oluşturulmaya çalışılan yeni
paradigma uyarınca milletimize anlatılması, aktarılması ve kazandırılması hem de hem de
ülkenin kalkınması için büyük bir güç olarak görülen eğitime büyük önem verilmiştir.
Bundan dolayı eğitim alanında yapılan uygulamalar geleceğe etkide bulunmuş yön
vermiştir.
Milli eğitim sistemi incelendiği zaman temel şablon ve paradigma olarak
Cumhuriyetin bu ilk yirmi yılında eğitim sistemine kazandırılan form, bir kısım
değişikliklere uğramış olsa da karakteristik özellikleri aynı kalmıştır.
Hasan Ali Yücel gerek bakan olmadan önceki çalışmaları ve yazıları gerekse bakan
olduktan sonraki uygulamaları ile Türk Milli Eğitim düşüncesine büyük katkıda bulunmuş,
sistemin temel karakteristiklerinin belirlenmesinde ve yerleştirilmesinde etkili olmuştur.
Cumhuriyet sisteminin gerektirdiği vatandaş özelliklerini belirleyici ve aktarıcı olan
eğitim politikaları üzerinde büyük etkinliği olan Hasan Ali Yücel’in eğitimci yönü
araştırılmayı bekleyen bir konudur. Yapılan çalışmalarda Hasan Ali Yücel’in eğitimci
yönü ön plana çıkarılmamış, daha çok politik yönü, o da dolaylı bir biçimde Köy
Enstitüleriyle ilişkilendirilerek ön plana çıkarılmıştır.
Hasan Ali Yücel’in adına yapılan toplantılarda dahi sunulan tebliğlerde Yücel’in
kişiliği ve eğitimci yönü değil Köy Enstitülerinin kuruluş amaçları, nasıl kurulduğu,
enstitülere yapılan eleştiriler ağırlıklı olarak işlenmiş, Yücel’in eğitimci yönü gölgede
kalmıştır.
1.2.Problem Cümlesi
Araştırmamızın ana konusu Hasan Ali Yücel’in eğitim felsefesi ve O’nun Türk
Milli eğitimine katkıları teşkil etmektedir.
1.3.Araştırmanın Alt Konuları
1. Hasan Ali Yücel’in aldığı eğitim formasyonu
2. Hasan Ali Yücel’in yetiştiği dönemde eğitimdeki temel paradigmalar
3. Hasan Ali Yücel’in sistematik bir eğitim felsefesi var mıdır?
4. Hasan Ali Yücel’in eğitim anlayışına yön veren temel felsefe nedir?
5. Hasan Ali Yücel’in eğitimden beklentileri nelerdir?
6. Hasan Ali Yücel’in öğretmenden beklentileri nelerdir?
7. Hasan Ali Yücel’in Milli Eğitim Teşkilatına yönelik yaptığı
çalışmalar nelerdir?
8. Hasan Ali Yücel’in ilköğretime yönelik yaptığı çalışmalar nelerdir?
9. Hasan Ali Yücel’in ortaöğretime yönelik yaptığı çalışmalar nelerdir?
10. Hasan Ali Yücel’in mesleki eğitim konusundaki çalışmaları nelerdir?
11. Hasan Ali Yücel’in Yükseköğretim konusundaki çalışmaları
nelerdir?
12. Hasan Ali Yücel’in bakanlık sonrası milli eğitime katkıları nelerdir?
13. Hasan Ali Yücel’in kültür politikası nedir?

1.4.Araştırmanın Amacı
Bu araştırmada Hasan Ali Yücel’in eğitim felsefesi, eğitim düşüncesi ve Türk milli
eğitimine katkısının hangi alanlarda olduğu incelenerek ortaya konulması
amaçlanmaktadır.
1.5.Araştırmanın Önemi
Cumhuriyet dönemi eğitimine damgasını vurmuş olan Hasan Ali Yücel’in eğitim
felsefesi ve düşüncesini temellendiren kavramların bilinmesi Cumhuriyetin ilk
dönemlerindeki eğitim çalışmalarının hangi aşamalardan geçtiğini, Cumhuriyet devrinde
yetiştirilmek istenilen neslin hangi niteliklere ve hangi paradigmaya göre yetiştirilmek
istendiğini ortaya koyması bakımından önemlidir.
1.6.Sınırlılıklar
Bu araştırma Hasan Ali Yücel’in kendi eserleri ve hakkında yazılmış olan
eserlerden araştırmacının ulaşabildikleri ile sınırlandırılmıştır.
I. BÖLÜM
Hasan Ali Yücelin Hayatı ve Eserleri
I. 1. H.Ali Yücelin Çocukluğu
Hasan Ali Yücel 1897 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası Ali Rıza Bey, annesi
Neyire Hanımdır. Yücel’in anne ve babası 1894 yılında evlenirler. Babası Ali Rıza Bey
İstanbul Telgrafhanesinde müfettiş olarak görev yapmaktadır. Yücel, ekonomik olarak iyi
şartlara sahip bir aile ortamında büyür.
Yücel’in annesi ile iyi bir iletişimi varken babası ile ilişkileri ise dönemin temel
karakteristiği olan otoriter bir ilişki biçiminden dolayı mesafelidir. “Ödün vermez bir
dindar olan Ali Rıza Bey, ahlak konusunda en ufak bir hoşgörüyü kabul edemeyecek
derecede dürüst ve çalışkan bir insandır.”(Çıkar, 1997: s.16) Aynı zamanda bir Mevlevi
dervişi olan Ali Rıza Bey dergâhlarda neyzenlik yaparken dini ve dindışı eserler de
bestelemiştir.
Hasan Ali Yücel ilk çocukluk yıllarında Mevlevi kültürünün dini kuralların ve
geleneklerin sürekli etkin olduğu bir sosyal çevre içinde yetişir.”(Çıkar,1997: s.18) Aile
Yenikapı Mevlevihanesini sık sık ziyaret eder. Yücel buradan oldukça fazla etkilenir.
Müzik duyarlılığı Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Mehmet Celaleddin Dede Efendinin
sayesinde gelişir ve yerleşir. Mevlevihanedeki atmosferi sevmiş ve etkilenmiştir. (Yücel,
1990: s.48) Yücel bazı zamanlar anneannesine “şarkı söyler, Kur’an ve mevlid” de okur.
I.2. H.Ali Yücelin Eğitim Yılları
Yücel, dört yaşındayken ilk olarak Laleli’deki Yolgeçen Mektebine başlar. Buradaki
ilk hocası Yolgeçen Sıbyan Mektebi’nin Hocası olan İsmail Efendi’dir. Bu okulda yazı
yazmak bir zorunluluk olmamasına rağmen Yücel kendi gayreti ve lalasının yardımıyla
yazıyı öğrenir. Öğrendiklerini de evdeki hizmetçilere ve evlatlıklara öğretir. Öğretmenliğe
ilk olarak bu dönemde başlar.(Yücel, 1990: s.169-172)
Yücel ve ailesi, beş altı yaşlarında kişiliğinin belirginleşmesi ve şekillenmesinde
büyük etkisi olan Gümüşsuyu’na taşınır. O, ‘İlk hürriyet duygusuna’ burada erdiğini
belirtir. Yücel’in babası Ali Rıza Bey’in Gümüşsuyu’na taşınmasındaki temel sebeplerden
birisi de Yenikapı Mevlevihanesi Şeyhi Mehmed Celaleddin Dede Efendi’ye yakın olma
isteğidir. Celaleddin Dede Efendi Hasan Ali’yi sık sık yanına çağırıp ona yazı yazdırır,
okutur, hikaye söyler ve tekrarlatır.(Yücel, 1990: s.61)
Bu iklim Hasan Ali’nin düşünce yapısının oluşumunu ve ruhsal gelişimini
etkilemiştir.(Çıkar, 1997: s.23) Yücel, Yenikapı Mevlevihanesi’nde “hürriyet” ve “İttihat
ve Terakki” kelimelerini ilk kez duymuştur. “Artık ben ‘hürriyet’in ne olduğunu
anlamıştım. […]sıra anlatmaya gelmişti. Önüme gelene ne olduğumuzu, hürriyetin ne
manaya geldiğini açıklamaya başladım. İttihat ve Terakki’ye sevgim, o günden
başlar”(Yücel, 1990. s.143)
I.2.a.Mekteb-i Osmani
Gümüşsuyu’na taşındıktan sonra Topkapı’daki Taş Mektebe yazılan Yücel, 1906
yılında Mekteb-i Osmani’ye gönderilir. İlk kez bu okulda tahta, harita ve sıralar ile
donatılmış bir sınıf ile karşılaşır. Yücel, Müzik, Coğrafya ve Fransızca derslerini çok sever
ve bu derslerde oldukça başarılı olur(Yücel, 1990: s.93-94). 1911 yılında Mekteb-i
Osmani’yi Aliyyülala bir derece ile bitirir. Okumak bir tutku halinde Yücel’in benliğine
işlemiştir.
Beyazıt’taki sahaflardan aldığı kitapları babasından gizli bir şekilde okur. O
sıralarda Victor Hugo’nun “Doksan Üç İhtilali” ve Abdülhak Hamid’in “Eşber”i gibi
oldukça ciddi eserleri okumaya başlamıştır.(Oğuzkan, 1987: s.624) Mekteb-i Osmanî’de
ezberlediği ve sokakta duyduğu hürriyet şiirleri, şarkı ve marşları Yücel’in belleğinde derin
izler bırakır.(Çıkar, 1997: s.27)
I.2.b.Vefa İdadisi
Hasan Ali Yücel Mekteb-i Osmani’den sonra Vefa İdadisine gider. Bu okul
sıralarında ‘Mektebli’ dergisinin açtığı bir yarışmaya Balkan Savaşlarının onun üzerinde
yarattığı etkiyi dile getiren “İntikam Olsun” adlı bir yazısı ile katılır. Yazı 17 Ekim 1913
yılında yayınlanır(Çıkar, 1997: s.29). Yücel, Vefa idadisinin son sınıfındayken patlak
veren I.Dünya Savaşı nedeniyle askere alınır ve eğitimine ara vermek zorunda kalır. Önce
asteğmen, sonra teğmen olarak toplam üç buçuk yıl askerlik yapar. 2 Aralık 1918 yılında
terhis olur.(Unat, 1961: s.292)