Table Of ContentParticipacion
ciudadana
MANUALDELAOCDE
SOBREINFORMACION,
CONSULTAYPARTICIPACION
ENLAELABORACIONDE
POLITICASPUBLICAS
GOBERNABILIDAD
OCDE
Copyrightedmalarial
Participacion ciudadana
MANUAL DE LA OCDE
SOBRE INFORMACION,
CONSULTAY PARTICIPACION
EN LA ELABORACION
DE POLl'TICAS PUBLICAS
Redactadopor
MarcGramberger
OCDE
ORGANIZACIONPARALACOOPERACIONYELDESARROLLOECONOMICOS
ORGANIZACIONPARALACOOPERACION
YELDESARROLLOECONOMICOS
Envirtuddelarticulo1“delaConvencionfirmadael14dediciembre1960,enParis,
yqueentroen vigorel30deseptiembre1961,laOrganizacionparalaCoopera-
cionyelDesarrolloEconomicos(OCDE)tienecomoobjetivofomentarlaspoliticas
destinadas:
-alograrlamassolidaexpansiondelaeconomiaydelempleoyaaumentarel
niveldevidadelospaisesmiembros,manteniendolaestabilldadfinanciera,y
contrlbuyendoasialdesarrollodelaeconomiamundial;
-acontribuiraunasanaexpansioneconomicaenlospaisesmiembros,yenlos
paisesnomiembrosenviasdedesarrolloeconomico;
-acontribuiralaexpansiondelcomerciomundialsobreunabasemultilateraly
nodiscriminatoria,conformeconlasobligacionesinternaclonales.
LosfirmantesdelaConvencionconstitutivedelaOCDEson:Alemania,Austria,
Belgica,Canada,Dinamarca,Espana,EstadosUnidosdeAmerica,Francia,Grecia,
Irlanda,Islandia,Italia,Luxemburgo,Noruega,PaisesBajos,Portugal,ReinoUnido,
Suecia,Suiza,Turquia.Lossiguientespaisessebanadherldoposteriormentea
estaConvencion(lasfechascorrespondenalasdeldepositodelosinstrumentosde
a(7dhdeesijuonni)o:dJea1p9o7n1)(,28NudeevaabrZileldaend19a6(42)9,dFeinmlaanydoiad(e2819d7e3)e,nMeeroxidceo1(91689d),eAmuastyroaldiea
1994),RepublicaCheca(21dediciembrede1995),Flungria(7demayode1996),
Polonia(22denoviembrede1996),Corea(12dediciembrede1996),laRepublica
Esiovaca(14dediciembrede2000).LaComisiondelasComunidadesEuropeas
participaenlostrabajosdelaOCDE(articulo13delaConvenciondelaOCDE).
Traducidoapartirdelasversionesoriginaleseninglesyentrancespublicadas,respectiva-
mente,conlostitulos:
CitizensasPartners:OECDHandbookonInformation,ConsultationandPublicParticipation
inPolicy-Making
Descitoyenspartenaires:ManueldeI’OCDEsurI’information,laconsultationetlaparticipa-
tionalaformulationdespolitiquespubliques
©2001OECD
Todoslosderechosreservados.
©2006SecretarfadelaFuncionPublicaparaestaedicionenespanol.
PublicadoporacuerdoconlaOCDE,Paris.
Lacalidaddelatraduccionaiespanolysucoherenciarespectoaltextooriginaleslarespon-
sabilidaddelaSecretariadelaFuncionPublica.
Prologo
EstemanualdelaOCDEsobreinformacion,consultayparticipacionenla
elaboraciondepolfticaspublicasesunagufadelusuarioconcebidapara
servidorespublicosdelospafsesmiembrosdelaOCDEydelospaises
nomiembrosdelaOrganizacion.Proporcionaun“mapacarretero”que
ayudaraalaimplementaciondeestructurassolidasdestinadasainfor-
mar,consultareinvolucraralosciudadanosenlosprocesosdetomade
decisiones.Elmanualtomaencuentalagrandiversidaddepafses,sus
contextos,objetivosylasmedidastomadasparafortalecerlasrelaciones
entrelasinstitucionespublicasylosciudadanos.Porlotanto,noesnor-
mativeniproponesolucionespreconcebidas.Buscamasbienclarificarlos
retosylasalternativasmasimportantesqueenfrentanlospoderespubli-
coscuandotienenqueelaborareimplementarmedidasparagarantizarel
accesoalainformacionycrearposibilidadesdeconsultayparticipacion
delpublicoensusrespectivospafses.
Lasensenanzasyejemplospracticesquecontieneelmanualprovienen
delinformedelaOCDEtitulado:ParticipacionCiudadana:informacion,
ConsultayParticipacionenlaElaboraciondePolfticasPublicas.Elinforme
eselresultadodemasdedosafiosdeesfuerzoscomunesdelospaises
miembrosdelaOCDEyrepresentaunafuenteexcepcionaldeinformacio-
nescomparativassobrelasmedidastomadasparareforzarelaccesode
losciudadanosalainformacion,laconsultaylaparticipacionenlaelabo-
raciondepolfticaspublicas.Unabrevesintesisinformative,quepresenta
lasprincipalesconclusionesyensenanzasparalosoperadores,estadis-
ponibleenelsitioInternetdelaOCDE.
ElmanualdelaOCDEsobreinformacion,consultayparticipacionenlaela-
boraciondepolfticaspublicashasideelaboradoporMarcGramberger,con-
suitorindependienteencomunicacionesestrategicas(marc@gramberger.
com),encolaboracionconJoanneCaddydelserviciodeadministracion
publicadelaOCDE.LasilustracionessondeLaszioOuitt.Elinformese
publicsbajolaresponsabilidaddelSecretariogeneraldelaOCDE.
5
Copyrightedmalarial
Indice
jBienvenidos! 9
Comoutilizarelmanual 12
iPorquelasrelacionesinsPtairttuecIionespublicas-ciudadanos?
/.Enqueconsistenlasrelacionesinstitucionespublicas-ciudadanos? 17
/.Porquefortalecerlasrelacionesinstitucionespublicas-ciudadanos? 20
/.Quepasaconloscostos? 23
AComofortalecerlasrelacionesPairtnestIIitucionespublicas-ciudadanos?
Implementarunaestructura 29
/.Cualessonloselementosqueexiqelainformacion? 30
/.Cualessonloselementosqueexigelaconsulta? 34
/.Cualeslaimportanciadelaparticipacionciudadanaactiva? 3S
/.Queimportanciaacordaralaevaluacion? 40
/.Quecapacidadesgeneralessedebedesarrollar? 41
Planificaryactuardesdeunaperspectivaestrateqica 44
/.Queobjetivos? 45
/.Aquepublicosesnecesariodirigirse? 4fi
/.Comoelegirlasherramientasyactividades? 48
/.Quesucedeconlosrecursos? 50
/.Comoplanificarlaevaluacion? 52
Seleccionaryutili7arlasherramientas ,S4
/.Cualessonlasherramientasdisponibles? 54
/.Queherramientasutilizarparalainformacion? 57
/.Queherramientasutilizarparalaconsulta? 62
/.Queherramientasutilizarparalograrunaparticipacionciudadanaactiva?.... 67
/.Queherramientasutilizarparalaevaluacion? 72
Aprovecharlasnuevastecnologi'asdeinformacionycomunicacion(TIC) 75
/.PorqueutilizarTIC? 75
/.QueestructurasdeapoyoparalautilizaciondeTIC? 77
/.ComopuedenlasTICcontribuiralainformacion? 79
7
Ce...
^ComopuedenlasTICserutilesparalaconsultaylaparticipacionactiva?... 84
/.ComoevaluarconTIC? 88
/.CualessonloslimitesdelasTICycomoconsiderarlos? 89
1.Compromiso 94
2.Derechos 94
3.Claridad 9S
4.Calendario 95
5.Obietividad 96
6.Recursos 95
7.Coordinacion 97
8.Qbligaoidndsrendircuentaa 9Z
9.Evaluacidn 98
1Q.Ciudadaniaactiva 98
ParteIII
fcQueconsejosseguir?
Diezconsejosparalaaccion 101
Consejon°1-Considereelasuntoconseriedad 102
Consejon°2-Situeseenelpuntodevistadelosciudadanos 103
Consejon°3-Cumplasuspromesas 104
Consejon°4-Cuidadoconelfactortiempo 105
Consejon°5-Seacreative 106
Consejon°6-Arbitrelosconflictosdeinteres 107
Consejon°7-Preparesepararecibircriticas 108
Consejon°8-Involucreasuscolaboradores 109
Consejon°9-Adopteunapoliticacoherente 110
Consejon°1Q-Actueahora 111
ParteIV
fcDondeobtenerinformacionescomplementarias?
FuentesOCDE 116
Visiondeconjuntoeinformacionesgenerales 117
Marcojuridico 117
Marcopoiitico 118
Marcoinstitucionai 119
Evaiuacion 119
Herramientasutiiesparaiainformacion 120
Herramientasutiiesparaiaconsuita 120
Herramientasutiiesparaiaparticipacionactiva 121
Herramientasutiiesparaiaevaiuacion 121
UtiiizacidndeTiCparalainformacion. 121
UtiiizaciondeTiCparalaconsuitayiaparticipacionactiva 122
8
ContqnMdI
iBienvenidos!
Damoslabienvenidaaloslectoresdeestemanualsobrelasrelaciones
entrelasinstitucionespublicasyelciudadano,gufapracticadedicadaa
lainformacion,consultayparticipacionciudadanaparalaelaboracionde
polfticaspublicas.
9
CopyngWedmaisnal
Elobjetivodeestemanualessimple:proporcionarasistenciapractica
alosservidorespublicospreocupadosenreforzarlasrelacionesde
susinstitucionesconlosciudadanos.
Lasrelacionesentrelasinstitucionespubllcasylosciudadanosconstitu-
yen,paralosgobiernos,unaprioridadImportante.Enlosultimosanos,
losciudadanosylasorganizacionesdelasociedadciviltienencadavez
mayorpresencia;planteanproblemas,formulaerelvindioaoionesysees-
fuerzanporincidirenlasdecisionesdelosoperadores.Simultaneamente,
losciudadanosparticipancadavezmenosenlosprocesosdemocraticos
formales.Latasadeparticipacionelectoral,porejempio,vadisminuyen-
do.Anteestaperdidadeconfianza,losgobiernossevenobligadosaes-
tablecernuevasrelacionesconlosciudadanos.Sedanouentatambiende
quelaparticipacionciudadanapuedeofrecerinmensasposibilidadespara
latomadedecisiones,sobretodoenunmundocadavezmascomplejo.
Elmanualanalizaelcontexto,laspresionesylasrazonesqueincitan
alasinstitucionespubllcasapreocuparseseriamenteporreforzarsus
relacionesconlaciudadania.
Muchasinstitucionespubllcassehanpropuestoinformaralosciudada-
nos,consultarlosyfomentarsuparticipacion.Algunasyahanadquirido
unaampliaexperienciaenestecampo.Sinembargo,cuandolosservido-
respublicosbuscanformarseunaideageneraldeloqueconvienepara
fortalecersusrelacionesconlosciudadanos,notienenaquienrecurrir.
Sonesoasaslaspublicaclonesenlasquesepuedeencontrarunavision
deconjuntoyconsejossobreaspectospracticessobreeltema.
Estemanualllenaunvacio,yaquepresentaconclusionesdelaspracti-
casmasavanzadasaldiadehoyreferentesalainformacion,laconsul-
taylaparticipacionciudadanaenlaelaboraciondepolfticaspubllcas.
Lavisiondeconjuntoylosejemplospracticesqueproponeelmanual
tienensuorigenenunamplioestudiosobreelfortaleeimientodelasrela-
cionesentrelasinstitucionespubllcasylosciudadanos.LaOrganizacion
paralaCooperaclonyDesarrolloEconomicos(OCDE)realizoelestudioen
colaboracionconfuncionariospublicosdelospafsesmiembros.Elinforme
final,ParticipacionCiudadana:Informacion,ConsultayParticipacionenla
ElaboraciondePolfticasPublicas(OCDE,2001)comparayanalizalasac-
cionesrealizadasporlosgobiernosenestamateria.Seencontraraunre-
sumendelinformeenunasintesisinformativa;lasdospublicaclonesestan
disponiblesenelsitioInternetdelaOCDE(verreferenciasenlaouartaparte).
10