haji ahmad faqir al–kerinci sumbangan dan pemikiranya dalam perkembangan islam di kerinci

278 Pages·2010·2.7 MB·Indonesian

HAJI AHMAD FAQIR AL–KERINCI
SUMBANGAN DAN PEMIKIRANYA DALAM PERKEMBANGAN ISLAM
DI KERINCI – JAMBI - INDONESIA

DARMADI SALEH

DISERTASI INI DIKEMUKAKAN UNTUK
MEMENUHI KEPERLUAN BAGI SYARAT MENAMATKAN
PROGRAM STUDY MASTER SECARA DISERTASI

JABATAN AKIDAH DAN PEMIKIRAN ISLAM
BAHAGIAN PENGAJIAN USHULUDDIN
AKADEMI PENGAJIAN ISLAM
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR
2008
HAJI AHMAD FAQIR AL–KERINCI:
SUMBANGAN PEMIKIRANNYA TERHADAP
PERKEMBANGAN ISLAM
DI KERINCI, JAMBI, INDONESIA

DARMADI SALEH

JABATAN AKIDAH DAN PEMIKIRAN ISLAM
AKADEMI PENGAJIAN ISLAM
UNIVERSITI MALAYA
KUALA LUMPUR
2009
HAJI AHMAD FAQIR AL-KERINCI :
SUMBANGAN PEMIKIRANNYA TERHADAP PERKEMBANGAN
ISLAM DI KERINCI, JAMBI, INDONESIA

ABSTRAK

Kajian ini adalah merupakan usaha eksploratif penulis untuk mengkaji sejarah hidup Haji
Ahmad Faqir b. Haji Bagindo Sutan dan sumbangan pemikirannya terhadap
perkembangan Islam di daerah Kerinci, Sumatera, Indonesia. Dalam menjalankan
penyelidikan ini, kaedah kepustakaan dan lapangan digunakan. Perbincangan dalam
kajian ini dibahagikan kepada enam bab. Bab pertama ialah bab pendahuluan, diikuti bab
yang kedua yang mengulas tentang biografi beliau, latar belakang keluarga, pendidikan
dan kematian beliau. Bab seterusnya memaparkan perbahasan tentang daerah kajian,
keadaan dan potensi daerah berkenaan. Kemudian bab yang berikutnya memaparkan
tentang sumbangan beliau dalam bidang pendidikan dan dakwah Islam serta pengajaran-
pengajaran beliau bagi masyarakat Kerinci khususnya dan Islam amnya. Kemuncak
kepada bab ini ialah analisis sumbangan pemikiran beliau dalam bidang akidah yang
meliputi aspek ketuhanan, aspek kenabian dan aspek al-sam‟iyyat serta pandangan
pemikiran beliau terhadap hal-hal berkenaan. Kajian ini diakhiri dengan kesimpulan dan
saranan. Sumbangan Haji Ahmad Faqir terutamanya dalam bidang pendidikan agama
seperti menubuhkan madrasah, menjalankan kerja-kerja dakwah dan penglibatan beliau
dalam membina keteraturan hidup bermasyarakat di daerah Kerinci telah dihargai oleh
berbagai pihak. Kajian dari biografi beliau mendapati bahawa beliau mempunyai
keperibadian yang wajar diteladani oleh semua muslim dalam mencapai kecemerlangan
hidup, di mana beliau didapati menguasai pelbagai ilmu pengetahuan dan mempunyai
perwatakan yang terpuji. Pemikiran beliau dalam aspek pendidikan Islam terfokus kepada
kepentingan pendidikan Islam bagi setiap individu dalam proses pembangunan bangsa
dan negara. Menurut beliau, guru yang mengajar bukan hanya memindahkan ilmu, tetapi
juga membentuk watak, karakter dan keperibadian murid. Pemikiran beliau dalam bidang
akidah Islam telah menanamkan kesedaran umat akan pentingnya mengenal dan
mengimani Allah S.W.T sebagai pencipta dan mentadbir alam sejagat ini. Pemikiran
akidah beliau sangat dipengaruhi oleh aliran pemikiran tradisional dan di sisi lain beliau
menerima kemodenan yang berpedomankan agama Islam itu sendiri dengan cara hikmah.
Idea-idea dan saranan beliau ini menyumbangkan kepada bidang pendidikan tidak sahaja
di Kerinci bahkan di Indonesia amnya.
HAJI AHMAD FAQIR AL–KERINCI:
HIS CONSTRIBUTION OF THOUGHTS IN KERINCI, JAMBI,
INDONESIA

ABSTRACT

The purpose of this study is to analyse the autobiography of Haji Ahmad Faqir b. Haji
Bagindo Sutan and his intellectual constributions in the development of Islam in Kerinci,
Sumatera, Indonesia. The methodologies applied in this research are library and field
research.This study is devided in six chapters. It begins with an introduction, followed by
discussion on biography of Haji Ahmad Faqir, family background, education and his
death. Then it explains the background and potentiality of the district of Kerinci. The
fourth chapters highlights Haji Ahmad‟s contributions in the field of education, Islamic
propagations and his teaching especially in Kerinci Society and muslim society in general.
The Fifth chapters analyses his intellectual constributions in aqidah on divinity,
prophethood, and metaphysic aspects. The study ends with a conclusion and sugesstion.
The research found that Haji Ahmad Faqir had contributed in organising Islamic
education institutions such as establishing madrasah, involved in Islamic propagation
activities and developed in stability in the life of Kerinci society. This study also found
that Haji Ahmad Faqir governed some disciplines of knowledge and had a remarkable
personality. For example, he stressed that teacher is not only transfering knowledge, but
also reforming the personality and character of student. His thought in aqidah had
brought society consciouness that is very important to know and believe in Allah S.W.T
as a creator. He also had been influenced by tradisonalists approach, but at the same time
he had accepted modernity. His ideas and thought contributed to the field of education in
Kerinci as well as in Indonesia.
PENGHARGAAN

Dengan penuh rasa haru segala puji-pujian dipanjatkan kehadirat Rab al-Amin kerana di
atas keizinan dan kekuatan yang dikurniakan oleh-Nya, sehingga disertasi ini dapat
disiapkan dalam tempoh yang telah ditetapkan.
Dalam kesempatan ini penulis merakamkan sekalung budi dan setinggi-tinggi
penghargaan serta ucapan terima kasih kepada Prof. Madya Dr. Mohd Fauzi b. Hamat,
Ketua Jabatan Akidah dan Pemikiran Islam, Universiti Malaya yang telah membimbing
penulis dalam menyiapkan disertasi ini hingga ke peringkat akhir. Bimbingan dan didikan
yang diberikan seolah-olah cahaya yang menerangi. Penghargaan juga atas segala
dorongan intelektual, keperihatinan dan ketabahan serta contoh teladan yang mulia yang
ditunjukkan oleh beliau sebagai pembimbing (guru) benar-benar dirasa oleh penulis.
Semoga bimbingan ini tetap berkekalan dalam ingatan penulis sepanjang hayat. Hanya
Allah S.W.T yang dapat membalas atas segala kebaikan dan ilmu yang dicurahkan
kepada punulis.
Penulis juga merakamkan ucapan penghargaan dan terima kasih kepada semua
kakitangan Universiti Malaya, Khasnya Jabatan Akidah dan Pemikiran Islam, Akademi
Pengajian Islam Universiti Malaya tidak lupa kepada kakitangan Perpustakaan Universiti
Malaya, Akademi Pengajian Islam, Perpustakaan Peringatan Za‟ba, Perpustakaan
Pengajian Melayu dan Perpustakaan daerah Kerinci. Begitu juga kepada semua pihak
yang turut membantu menyarankan bahan-bahan rujukan yang berkaitan selama penulis
menyiapkan disertasi ini.
Terima kasih yang tidak terhingga penulis tujukan khas kepada al-Ustaz Kiyai
Haji Muhammad Ismail Tengku Dji, yang banyak membantu penulis dalam mendapatkan
bahan-bahan dan dokumen-dokumen penting dalam kajian ini. Ucapan terima kasih juga
penulis tujukan kepada semua responden yang telah memberikan maklumat berharga
lebih dari apa yang diharapkan oleh penulis. Mereka adalah saksi Allah S.W.T di bumi,
dan Allah jua yang dapat membalas segala kebaikan dan kerjasama yang diberikan
kepada penulis, terutamanya kepada seluruh ahli keluarga Haji Ahmad Faqir b. Haji
Bagindo Sutan al-Kerinci, Latifah bt Haji Ahmad, M. Rafi‟I b. Haji Ahmad, Siti
Marhamah bt. Haji Ahmad, al-Ustaz Haji Manaf b. Haji Abdul Latif, al-Ustaz Haji M.
Surah Noor, al-Ustaz Mukhtar Syarif, Ghazali @ Asrafuddin b. Haji Mat Seri, Husin
Hamid, Haji Ibrahim b. Haji Hamzah dan lain-lain.
Penghargaan tertinggi penulis ucapkan untuk keluarga penulis yang sama-sama
memberi motivasi dan semangat kepada penulis. Kejayaan ini sebenarnya adalah milik
mereka, teramat istimewa untuk sahabat terbaik dan teman yang paling setia yang
memberi sokongan moral, kasih sayang dan segala apa yang mampu ia berikan kepada
penulis iaitu Isteri tercinta, Dewi Sartika SE. Ayah dan Bonda tercinta yang selalu
menjadi pendorong ini. Terima kasih dan penghargaan juga penulis tujukan kepada
seluruh ahli keluarga penulis yang lain iaitu kakanda Sukriani Saleh SPd sekeluarga,
Kasmir Saleh SPd sekeluarga, adinda Harlisna sekeluarga, Ida Royani sekeluarga, Iwan
Rosal dan dinda Karmila SPd. Akhir sekali setulus penghargaan kepada rakan-rakan
senasib dan sepenanggungan atas segala pertolongan yang telah diberikan dan kepada
semua pihak yang terlibat sama ada secara langsung atau tidak langsung dalam
menjayakan disertasi ini.
Sekian
Darmadi Saleh
No 29, Jalan Damansara Lot 2821,
60000 Kampung S. Pencala Wilayah Persekutuan K.L.
ISI KANDUNGAN
Halaman
Muka Depan ii
Halaman Judul iii
Abstrak iv
Absract v
Penghargaan vi
Isi Kandungan viii
Senarai Kependekan xi
Panduan Transliterasi xiii
Senarai Lampiran xv

BAB I : PENDAHULUAN Halaman

1.1 Latar Belakang Masalah 1
1.2 Pengertian Tajuk 9
1.3 Ojektif Kajian 12
1.4 Kepentingan Kajian 13
1.5 Metodologi Kajian 14
1.6 Tinjauan Kajian Lepas 17
1.7 Susunan Penulisan. 20

BAB II : BIOGRAFI HAJI AHMAD FAQIR AL-KERINCI

2.1. Pendahuluan 22
2.2. Latar Belakang Keluarga 22
2.3. Latar Belakang Pendidikan. 28
2.4. Keperibadian Haji Ahmad Faqir. 41
2.4.1. Kebijaksanaan 43
2.4.2. Beberapa Perbuatan Terpuji. 47
2.5. Kematian. 62
2.6. Kesimpulan. 65

BAB III : ISLAM DI KERINCI SEBELUM HAJI AHMAD FAQIR
AL-KERINCI

3.1 Pendahuluan 68
3.2. Sejarah Kerinci. 69
3.3. Kedudukan Geografi dan Batas Sempadan Wilayah Pentadbiran. 76
3.4. Sistem sosial Masyarakat Kerinci. 82
3.5. Budaya dan Agama 86
3.6. Sejarah Masuknya Islam ke Kerinci. 88
3.7. Gerakan Parti Persatuan Islam di Kerinci. 93
3.8. Dewan Dakwah Indonesia 97
3.9. Majlis Taklim 101
3.10. Ajaran Tarekat 103
3.11. Aliran dan Mazhab 108
3.12. Kesimpulan. 110

BAB IV : SUMBANGAN HAJI AHMAD FAQIR AL-KERINCI
KEPADA PERKEMBANGAN ISLAM DI KERINCI

4.1. Pendahuluan 113
4.2. Sumbangan Haji Ahmad Faqir al-Kerinci kepada Perkembangan
Islam di Kerinci. 118
4.2.1. Bidang Dakwah 118
4.2.2. Bidang Pendidikan Islam 131
4.2.2.1. Mendirikan Surau Sebagai Pusat Ilmu Pengetahuan. 131
4.2.2.2. Mengasaskan Sekolah Agama. 134
4.2.3. Bidang Sosial. 136
4.3. Kesimpulan. 137
BAB V : PEMIKIRAN HAJI AHMAD FAQIR DALAM ISU-ISU
PEMIKIRAN ISLAM.

5.1. Pendahuluan 140
5.2. Kedudukan Haji Ahmad Faqir dalam Aliran Pemikiran Islam. 141
5.3. Pandangan dan Fatwa yang dikeluarkan. 157
5.3.1. Pelantikan Pentadbir Masjid Berdasarkan Garis Sko 161
5.3.2. Mengadakan Mandi Berlimau dan Ratib Samman. 166
5.3.3. Majlis Pembacaan Yasin Malam Nisfu Sya;ban 175
5.3.4. Kegiatan dan Amalan di bulan Ramadan 180
5.3.5. Muzik Moden 184
5.4. Pemikiran Haji Ahmad Faqir dalam Isu Akidah. 191
5.4.1. Aspek Ketuhanan 192
5.4.2. Aspek Kenabian 197
5.4.3. Aspek al-Sam‟iyyat 202
5.4.3.1. Seksa Kubur dan Nikmatnya 204
5.4.3.2. Hari Akhirat 214
5.4.3.3. Malaikat. 217
5.5. Transliterasi Khutbah Aidil Adha Oleh Haji Ahmad Faqir. 226
5.6. Implementasi dari PemikiranHaji Ahmad Faqir di Kerinci. 239
5.7. Kesimpulan 241

BAB VI : P E N U T U P 244

6.1. Kesimpulan 244
6.2. Cadangan 245
BIBLIOGRAFI 248
LAMPIRAN 264