Table Of ContentHÂB-NÂME-İ VEYSÎ
MUSTAFA ALTUN
ARAŞTIRMACILARA VE OKURLARA
ARMAĞANIMIZDIR.
TİCARİ AMAÇLA KULLANILAMAZ!..
MVT Yayıncılık: 25
Sertifika No: 18919
İstanbul, 2011
ISBN: 978-975-6081-23-5
Kapak Sayfa Tasarımı: m.deniz akbaş
Baskı: Ana Basın Yayın Gıda İnş. San. Tic. A.Ş
Beysan Sanayi Sitesi Birlik Cad. No: 32 Kapı No: 4 G
Yakuplu / Büyükçekmece - İstanbul
Kitabın tüm yayın hakları, MVT Yayıncılık’a aittir.
Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde
kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.
Çatalçeşme Sk. No: 28/A Cağaloğlu 34110 İSTANBUL – TÜRKİYE
Tel: +0212 512 05 80 Faks: +0212 512 73 39
web: www.sahafium.com
E-mail: [email protected]
HÂB-NÂME-İ VEYSÎ
MUSTAFA ALTUN
İstanbul 2011
.
İÇİNDEKİLER
Önsöz 7
Çevriyazı Sistemi 9
Kısaltmalar 10
Açıklamalar 11
Giriş 12
1 Veysî 12
1.1. Hayatı 12
1.2 Eserleri 13
2. Hâb-nâme 14
2.1. Eserin İçeriği 14
2.4. Eserin Üslubu 15
2.3. Eserin Nüshaları 16
2.3. 1. Yazma Nüshaları 16
2.3.2. Matbu Nüshaları 22
2.4. Eserin İmlâ Özellikleri 22
2.5. Eser Hakkında Araştırmalar 23
3. Metnin Dil İncelemesi 23
3.1. Arapça Yapılar 24
3.1.1. İsim 24
3.1.2. Masdar 24
3.1.2.1. Mücerred Sülasî Masdarlar 24
3.1.2.2. Mimli Masdarlar 25
3.1.2.3. Mezîdünfih Sülâsî Masdarlar 25
3.1.3. İsm-i Fâ‘il 26
3.1.3.1. Fâ‘il Vezni 26
3.1.3.2. Mücerred Sülâsîlerin İsm-i Fâ‘ileri 26
3.1.4. İsm-i Mef‘ûl 26
3.1.5. Sıfat-ı Müşebbehe 26
3.1.6. Mübalâga-i Fâ‘il 27
3.1.7. İsm-i Mekân 27
3.1.8. İsm-i Mensûb 27
3.1.9. Mec‘ûl Masdarlar 27
3.1.10. Kelimelerde Çokluk 27
3.1.10.1. Müennes Çokluk ; ât ile 27
3.1.10.2. Mükesser Çokluk: 27
3.1.11. Arapça İzafet 28
3.1.12. Edatlar ve Birleşik Şekiller 28
3.2. Farsça Yapılar 28
3.2.1. Türemiş Kelimeler 28
3.2.2. Birleşik Kelimeler 29
3.2.2.1. Birleşik İsimler 29
3.2.2.2. Birleşik Sıfatlar 29
3.2.3. Farsça Tamlamalar 29
3.2.3.1. İsim Tamlamaları 29
3.2.3.2. Sıfat Tamlamaları 30
3.3. Türkçe Yapılar 30
3.1. Kelime Grupları 30
3.1.1. İsim Tamlaması 30
3.1.2. Sıfat Tamlaması 30
3.1.3. İyelik Grubu 30
3.1.4. Bağlama Grubu 31
3.1.5. İkileme 31
3.1.6. Birleşik Fiil Grubu 31
3.1.7. Edat Grubu 31
3.1.8. İsimfiil Grubu 31
3.1.9. Sıfatfiil Grubu 31
3.1.10. Zarffiil Grubu 31
3.1.11. Örtük İyelik Grubu 31
3.1.12. Sayı Grubu 31
3.2. Cümle Yapıları 31
3.2.1. Basit Cümle 32
3.2.2. Birleşik Cümleler 32
3.2.2.1. Girişik Birleşik Cümleler 33
3.2.2.2.Ki’li Birleşik Cümleler 34
3.2.2.2.1. Bir Adın Sıfatı Olarak 34
3.2.2.2.2. Bir Cümlenin Ögesi Olarak 35
3.2.2.2.3. Diğer İşlevlerde 35
3.2.2.3. Şart Cümlesi 37
3.2.3. Karmaşık Cümleler 37
4. Sonuç 38
Metin 41
Günümüz Diline Aktarısı 79
Bibliyografya 107
Dizin-Sözlük 111
Tıpkıbasım 219
Ek-1: Süleymaniye Kütüphanesi-Fatih Koleksiyonu 1621 Tarihli El Yazması Nüshasının Tıpkıbasımı . . . . . . . . 221
Ek-2: 1869 Tarihli İstanbul Baskısı Matbu Nüshanın Başı ve Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Ek-3; F.A. Salimzyanoviç’in 1976 Basımı Kitabındaki Edisyon-Kritikli Metnin Başı ve Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . 230
ÖNSÖZ
Bu çalışmanın geçmişi, 1992-1993 Öğretim Yılı’nda Prof.Dr. Mertol Tulum’un
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Dili Ana Bilim Dalı Yüksek
Lisans dersinde hazırladığımız incelemeye dayanmaktadır. Eserin, 1836 Mısır
Bulak basımı örnek alınarak 1869 yılında İstanbul’da Vezirhanı Matbaası’nca
yapılan basımının ilk 6 sayfası üzerine hem dil bilgisel hem de sözlüksel bir in-
celeme gerçekleştirmiştik.
Yoğun emek verdiğimiz bu çalışmanın devamını getirmeyi ve metni bir bü-
tün olarak ele almayı çok istemiştik. Yaklaşık yirmi yıllık bir süreç içinde farklı
sebeplerle sekteye uğramış, taslak halinde kalmıştı. İnternet ortamında 6 sayfa-
lık bölümünü yayınladığımda e-postayla metnin tamamının okunup okunmadığı
üzerine sorular yöneltilip istekler gelince, taslağı ayağa kaldırmak elzem oldu.
İlk olarak eserin yazma nüshalarını tespit ettik. En eski nüshalar olduğunu dü-
şündüğümüz yazmaların sayısal fotoğraflarını Süleymaniye Kütüphanesi’nden
edindik. Bibliyografik tarama sırasında Hayriye Dayran’ın 1961 yılında hazır-
ladığı bir bitirme tezine, Ahmet Tunç Şen’in 2008’de tamamladığı yüksek lisans
tezine ulaştık. Kaynaklarda sıkça geçen ama bir türlü bulamadığımız bir başka
çalışmayı, F.A Salimzyanova'nın kitabını İSAM kütüphanesinde bu yılın başında
görme fırs atımızoldu.
Eser üzerine yapılmış bu çalışmalar, bizim önceki taslak okumalarımızı ye-
niden değerlendirmemize zemin hazırladı. F.A. Salimzyanova ,eserin nüshalar ı
üzerine edisyo n-kritik yapmış,O smanlıha rfleriyledipn otlardafark lılı klarıda
g östere rekye nibirmetin ortayak oymuştu .H ayriye Dayra nve Ahme tTunç Şen
matbumetin üzerindençalışmal arın ıge rçekleştirm iş ti.Bizbu okum alarıd adik-
kateal arakMıs ırBulakbasımıma tbunüshayı,Sal imzyano va ’nınedisyon-kri tikl i
metnin ive tarihl endiri lmişen eskinüsha olanHic ri1031 (Miladi1621 -22)is-
tinsahta rihliSüley maniy eKütüph anesi/Fatih542 7/28 nu maralı yazmanüsh ayı
karşılaşt ırarak yenib irmetin oluştur duk.Çev riyazımetin deMısır Bulakba sım ı
dikkatealınarakİs tanbul’daba sılmış n üsh ayıB,Salimzy anova’nınolu şturduğu
metniSve Sü leymaniye Kütüphanesi nüshasınıF kısaltmas ıilegöstererekara-
larındakifarklılıklarıdipnottabelirttik.
Günümüz diline aktarılmasında epeyce güçlükler ortaya çıktı. Kendi dönemin-
de bile üst düzeyde söz ustası bir kalemin bugüne aktarılması elbette zor. Kaldı
ki bu tarz aktarılarda yabancı dilden çevirilerde olduğu gibi kaçınılmaz biçimde
anlam kayıpları söz konusudur. Elimizden geldiğince söz sanatlarını yansıtıcı bir
aktarı dili oluşturmaya gayret ettik. Türkçe söz dizimi yapılarına da olabildiğince
sadık kaldık. Hatalar ve kusurlar varsa da bizimdir.
Dizin-Sözlük bölümünde, özel adlar da dahil olmak üzere genel bir dizin-
sözlük oluşturmaya, birden fazla kelimeden oluşan kalıplaşmış sözlüksel yapıları
7
da göstermeye çalıştık. Tıpkıbasım bölümünde F nüshasının tamamının, B ve S
nüshalarının ilk ve son sayfalarının fotoğraflarını ekledik.
Bu çalışmada pek çok kişinin emeği ve katkısı oldu elbette. Metni tanımamı-
za vesile olması ve 6 sayfalık ödevin hazırlanması sürecinde yönlendirmeleriyle
Prof.Dr. Mertol Tulum, yayınlanması hususunda her defasında teşviklerini gördü-
ğüm yüksek lisans ve doktora danışmanım Prof.Dr. Mustafa Özkan, önerileriyle
Prof.Dr. Ahmet Atillâ Şentürk ve Prof.Dr. Hayati Develi, Cibakaya dizin progra-
mını kullandığımız Prof.Dr. Ceval Kaya, uyarılarıyla Prof.Dr. Hatice Aynur hoca-
larıma, moral destekleri için Prof.Dr. Engin Yılmaz’a, Doç.Dr. İsmail Güleç’e ve
Öğr.Gör. Erdal Özcan’a, hazırladığı Bilgin çevriyazı fontunu kullanmamıza izin
verdiği için Abdurrahman Bilgin’e, yayın sürecindeki yoğun emekleri ve sabırla-
rı için MVT Yayıncılık’tan M. Vecihi Terzi ve M. Deniz Akbaş’a, sevgili aileme
ve tüm dostlarıma teşekkürü bir borç bilirim.
Mustafa Altun
Hendek, Sakarya
30 Eylül 2011
8
Ç E V R İ YA Z I S İ S T E M İ
a o
ﻩ ﺁ ﺃ ﻭ
å ¨
ى ا ﺁ ﻭ
b ö
ﺏ ﻭ
c p
ﺝ ﺏ
ç r
ﺝ ﺭ
d s
ﺩ ﺱ
∫ æ
ﺽ ﺺ
e §
ﻩﺃ ﺙ
f ş
ﻑ ﺵ
g t
ﮎ ﺕ
# †
ﻍ ﻁ
h u
ﻩ ﻭ
π ¥
ﺡ ﻭ
ø ü
ﺥ ﻭ
ı v
ﻰ ﻭ
i y
ﻰ ى
™ z
ﻰ ﺯ
j ˉ
ﺯ ﻅ
k ≥
ﮎ ﺽ
¬ √
ﻕ ﺫ
l ‘
ﻝ ﻉ
m ’
ﻡ ﺀ
n
ﻥ
ñ
ﮎ
9
K I S A LT M A L A R
(A) : Arapça
bkz. : Bakınız.
B. : 1836 Bulak Basımı Dikkate Alınarak İstanbul’da 1869’da Basılan Matbu
Nüsha
c. : cilt
(F) : Farsça
F. : Süleymaniye Kütüphanesi/Fatih 5427/28 numaralı yazma nüshası
s. : sayfa
S : F.A. Salimzyanoviç’in Oluşturduğu Edisyon-Kritikli Nüsha
(Yun) : Yunanca
10
