Gündelik Dil Felsefesi ve Austin'in Söz Edimleri Kuramı

17 Pages·2014·0.25 MB·Turkish

Beytulhikme An International Journal of Philosophy

ISSN: 1303-8303Volume 4 Issue 1 June 2014
Araştırma Makalesi / Research Article
___________________________________________________________
Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı
___________________________________________________________
Ordinary Language Philosophy and Austin’s Theory of Speech Acts

VEDAT ÇELEBİ y
h
Nevşehir Hacı Bektaş Veli University
p
o
s
o
l
i
Received: 13.03.14Accepted: 07.06.14 h
P

Abstract: The theory of speech acts that is the basis of our study f
o
moves from the premise that saying something is do something. In
l
a
order that performance refers to the action and speech raefers to
n
r
the language in the speech acts concept, with a general define
u
o
speech acts can be expressed as a structure which contains acts
J

that need language for having been came true, and when certain l
a
conditions are provided saying something means to do something. n
o
At this point, in our every day speech it is wanted to be showed i
t
that a lot of sentences which we do not have any statement but a
n
have performance, give promise, ask a favour etc are not meaning- r
e
less at all. This study, with literature review for this issue has been t
n
making use of primary and secondary sources. I

n
Keywords: Austin, ordinary language philosophy, meaning, speech
A
acts, classification of speech acts.
e
m

k
ih
l
u
t
y

e
B

___________________________________________________________
 Vedat Çelebi, Öğr. Gör. Dr.
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü50300,
Nevşehir, TR[email protected]
74
Vedat Çelebi

Giriş
Söz edimleri kuramı; anlam sorunlarına, dilin kullanımına bakılarak
çözüm bulunması gerektiğini belirten, gündelik dil felsefesi geleneğinin
öncü düşünürlerinden Austin’in 1930’larda geliştirdiği ve 1955’de Har-
vard’da verdiği derslerde ayrıntılarını açıkladığı bir kuramdır. Filozofun
ölümünden sonra 1962’de yayınlanan How to Do Things with Words adlı
y
h kitabıyla da düşünce dünyasına sunulmuştur. Austin’in bu eseri çalışma-
p
o mızın hareket noktasıdır. J. L. Austin'in geliştirdiği söz edimleri kuramı,
s
o dilin farklı kullanım biçimleri ve işlevlerini öne çıkarması açısından, öze-
l
i likle döneminin sınırlayıcı ve indirgeyici dil görüşüne göre, kapsamlı bir
h
P dil kuramı olma özelliğine sahiptir. Söz edimleri kuramının kullanım açı-

f sından anlamlı bir değerlendirme yaklaşımı olduğu söylenebilir.
o

l Söz edimleri kuramı dil üzerinde yapılan felsefi bir çalışmadan mey-
a
n dana gelir ki bu çalışma konuşmacı ve dinleyicinin söyledikleri ve davra-
r
u nışları, kişilerarası bir konuşmada kişilerin deneyimlediği edim, hareket ve
o
J olaylar arasındaki ilişkiyi gösteren mantıksal kuralların saptanmasına iliş-

l
a kin bir girişimdir. Söz edimi kavramında edim eyleme, söz ise dile gön-
n
o derme yapmaktadır. Mantıkçı pozitivistlerin doğrulanabilirlik ilkesine
i
t karşı çıkan gündelik dil felsefesi, olgusal bildirimler dışındaki tümceleri de
a
n kapsayacak bir anlam kuramı oluşturmayı hedefler. Bu yüzden doğrudan
r
e olgusal saptamalar olanlar dışındaki tümce örneklerini, özellikle günlük
t
n dilde sık sık kullanılanları ele alır.
I

n Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı
A
Analitik felsefenin ikinci döneminde temel anlayışın, dilin değişik
e
m kullanımlarına yöneldiği ve dilin incelikleri üzerinde yoğunlaştığı söylene-
k
i bilir. Dil artık, ilk dönemdekinin aksine kusursuz bir mantıksal biçime
h
l dayandırılmaz, değişik kullanım biçimleri ve işlevleri açısından ele alınır.
u
t Bu anlamda gündelik dilcilerin, dile artık doğruluk-yanlışlık karşıtlığı
y
e içinde bakmaları söz konusu değildir. Dil, günlük etkinliklerin bir parçası
B
olarak görülür ve böyle bir bağlantılılık içinde değerlendirilir. Dolayısıyla
birinci dönem analitikçilerden ayrı olarak gündelik dilciler, dili, bir edim
alanı içinde ele alır. Dili, konuşanın ve dinleyenin yönelimleri, edimleri vb.
açısından değerlendirirler (Ricoeur, 2000: 27).
Gündelik dil, teknik dilin onun üzerinde inşa edildiği temeldir. Gün-

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
75
Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı

delik dil bütün özel terim üretme etkinliklerinin ve onları açıklayan araş-
tırmaların kavramsal temelinde yer alır. Gündelik dil bir topluluğun her
türden deneyimini yansıtır ve o bize dünya hakkında bir şeyler öğretir. Bu
bakımdan, gündelik konuşmanın sahip olduğu hazinenin zenginliğinin
soruşturulması bizi gerçeklik hakkında ya da en azından gerçekten var
olan verili bir dilsel topluluktan türetilen kavrayış hakkında bilgilendirebi-

y
lir (Rossi, 2001: 48). h
p
Çağdaş Fransız düşünürü Michel Foucault, dilin kullanımı ile dü- o
s
şünme biçimleri arasında bir ilişki kurar. Foucault, farklı tarihsel dönem- o
l
lerde dilin işleyişinin farklı olduğunu, dolayısıyla her dönemde değişik i
h
düşünme biçimlerinin ortaya çıktığını savunur. Modern çağda Foucault’ya P

göre, dilin nesnelleşmesiyle dilin gerçek şeylerin gerçek düzenini temsil f
o
edeceği düşüncesi, dilin temsil yetkisi sorgulanır hale gelmiştir. Böylece
l
a
mantıkçı pozitivistlerin doğrulanabilirlik ilkesinden hareketle anlamlılık
n
r
koşulu olarak ileri sürdüğü dilin dünyadaki şeyleri temsil etmesi gerekliliği
u
o
anlayışı etkisini kaybetmektedir. Foucault, klasik çağ söz konusu oldu-
J

ğunda temsil edilmemiş hiçbir şeyin belirli bir şey olamayacağını ve dilin l
a
düşünceyi, düşüncenin kendi kendisini temsil ettiğini öne sürer. Ona göre n
o
klasik çağda Genel Dilbilgisi, işaretler ve temsil hakkındaki genel bir teori i
t
ile açıklanır. Bu da klasik epistemenin dili, düşünceden ayırmadığı anla- a
n
mına gelir. Modern çağda ise Foucault’a göre, temsilin anlamı olduğu gibi r
e
taşıyabilen ya da doğru anlam yaratan bir iletişim biçimi olmadığı anlayışı t
n
ortaya çıkmaktadır (Urhan, 2013: 141-142). Ona göre on dokuzuncu yüz- I

yıldan itibaren, kendi içine kapanmış, kendine özgü yoğunluğuna kavuş- n
A
muş, yasalarını ve kendi nesnelliğini ortaya koymuş olan dil, canlı varlıkla-
e
rın ve yaşamın, servetin ve değerin, olayların ve insanların tarihinin yanın- m
k
da bir bilgi konusu haline gelmiştir (Urhan, 2013: 157).
i
h
Bu doğrultuda çağdaş dil felsefesindeki dönüşüm kendisini temsil dü- l
u
şüncesinden, gündelik dile geçiş olarak ortaya koymaktadır. Gündelik t
y
dilci filozoflara göre, dilin temel işlevi, mantıkçı-pozitivistlerin ileri sür- e
B
düğü gibi dünyayı resmetmek, olguların tasarımını sunmak değildir. Bu-
nun dilin işlevlerinden yalnızca biri olduğunu, ana işlevinin ise insanlar
arası iletişimi sağlamak olduğunu düşünmektedirler. Bu dönem genelde
Wittgenstein'm ikinci dönem çalışmalarıyla başlatılır. Ancak bu gündelik
dil felsefesine genel biçimini kazandıran Austin'dir.

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
76
Vedat Çelebi

Wittgenstein, Philosophical Investigation adlı çalışması, kendisinin bi-
rinci dönem çalışmalarına yönelik ciddi bir eleştiri başlatır ve bu çalışma-
sıyla, ilk dönemdekinden oldukça farklı bir dil kavramı geliştirir. Bu da
aslında birinci dönemki dil görüşünden bir kopuşu ve de gündelik dil
felsefesinin doğuşunu gösterir. Wittgenstein bu yapıtta, birinci dönem-
dekinin aksine anlamı sözcüğün kullanımda arar. Böylece Wittgenstein'in

y
ilgisinin, Tractatus'’ta betimlendiği biçimiyle, insan davranışlarından ve
h
p
yaşamından kopuk, mantıksal olarak kusursuz bir dil kavramından geri bir
o
s dönüşle, insan yaşamına doğru kaydığım ve dilin doğasına, ne olduğuna
o
l ilişkin bir soruşturmanın yerini, onun nasıl kullanıldığına ilişkin bir soruş-
i
h
turmanın aldığı görülür (Pears, 1966: 25).
P

f Artık Wittgenstein için anlam, sözcüklerin ya da anlatımların günde-
o
lik dil içindeki kullanımlarında belirlenecektir. Sözcüklerin veya anlatım-
l
a
ların gündelik dil içinde kullanım biçimleri, konuşanın onu gündelik dil
n
r
içinde nasıl kullandığı ya da kullanma biçimleri yeni anlam öğretisinin
u
o
temelini oluşturacaktır. Artık bir sözcüğün ya da anlatımın anlamı olarak
J

l gösterilecek belirli bir dayanak yoktur. Buna örnek olarak "oyun" sözcüğü
a
n verilebilir. Wittgenstein'a göre, oyun sözcüğüne karşılık gelecek ve tek
o
i tek bütün oyunlar düşünüldüğünde, tümünde ortak olacak bir şeyi kapsa-
t
a yan bir tanımın yapılamayacağı, sözgelimi kart oyunları, satranç ya da bir
n
r çocuğun duvara topu atıp yakalaması vb.; ancak benzerliklerin ve akraba-
e
t lığın olduğu görülecektir. Bundan dolayı da, tam bir tanımlamanın yerini,
n
I bir sözcüğün çeşitli kullanımlarının bir diğeriyle nasıl ilişkili olduğunu

n gösteren "aile benzerliği" kavramı olacaktır (Katz, 1966: 72).
A
Gündelik dilin en önemli temsilcilerinden Austin, “How to Do
e
m Things With Words” isimli eserinde yaptığı felsefeye “gündelik dil felse-
k
i fesi”, “ dilci felsefe”, “analitik felsefe” ya da “dil çözümlemesi” denmesini
h
l istememektedir. Austin, bu felsefe anlayışına “ dil fenomonolojisi” dene-
u
t bileceğini söyler. Austin, kendisinin de bir üyesi olduğu Anglo Amerikan
y
e düşünce dünyasına o sıralarda egemen olan mantıkçı pozitivist felsefe
B
anlayışını ret ederek gündelik dil üzerinden felsefeye yeni bir başlangıç
yaptığını düşünmekte ve yaptığına fenomenoloji demektedir (Austin,
2009: 18-19). Austin, dilin kullanışlarını çokçu bir açıdan ele almaktadır.
Dilin görevleri eskiden beri sanıla geldiği gibi betimleyici, gözlemleyip sapta-
yıcı bir çerçeveye sıkıştırılamaz. Sıkıştırılırsa, birçok zarara yol açmış olan be-

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
77
Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı

timleme yanıltısına (descriptive fallacy) düşülür. Dil, evreni olduğu gibi bı-
rakmayıp evrene değişiklikler getirmekle işin, eylemin önemli özelliğini pay-
laşır. Dilin bir değil birçok, hatta sonsuz görevleri olduğu öne sürülebilir. Ni-
tekim evrene bakıp bulduğunu sergileyen sözcüklerin, konuşmaların yanında
eylemsel, sözleşmeci, duyurucu, yargılayıcı, yetki kullanıcı, işle bağlayıcı, dav-
ranışçı ve daha başka benzeri deyimler yer alır. Bütün bu deyimler sözün, bir

y
şey söylemekle yetinmediğini; ayrıca birini etkileme amacı güttüğünü; bu çe- h
p
şit sözlerden bir bölümününse bir eylem gerçekleştirdiğini, yani etkiyi başar-
o
dığını ortaya koymaktadır (Uygur, 2000: 37). s
o
l
Austin’e göre, gündelik dilin uzun bir tarihi vardır ve insanlar tarafın- i
h
dan uzun dönemlerdir çeşitli ayrımlar yapmak da dâhil olmak üzere çeşitli P

amaçlarla kullanılmaktadır. Gündelik amaçlar için kullanılan bu dilin in- f
o
san hayatı için vazgeçilmez bir değeri vardır. İnsan onun sayesinde erili
l
a
dişilden, canlıyı cansızdan, dostu düşmandan, köşeyi yüzeyden, daireyi
n
r
kareden ayırır. Gündelik dil içerisinde listesi neredeyse sonsuza dek uza-
u
o
yan bu ayırımlar nedensiz değildir. Her ayrımın insanın hiç bitmeyen
J

dünyevi etkinlikleriyle ilgili bir amacı vardır (Austin, 2009: 182). l
a
Austin’de insanların kelimeleri sadece doğruluk ölçüsünden hareketle n
o
tarif edemeyeceklerini belirtir. Doğru veya yanlış diyemediğimiz cümlele- i
t
a
rin varlığını ileri sürer. Wittgenstein’de dilin bir temsil sistemi değil her
n
tür sosyal faaliyet için bir araç olduğunu düşünür. Önerdiğinin ne anlama r
e
geldiğini değil, ne işe yaradığını sorun der (Bach, 1998: 2). t
n
I
Austin, günlük dilde sözcüklerin anlamından da söz edildiğini kabul
n
eder. Ancak, ona göre, bir sözcüğün anlam taşıdığını söylemek demek, A

aslında, o sözcüğün geçtiği anlamlı cümleler olduğunu söylemektir. Sözcü- e
m
ğün anlamını bilmek demek de sözcüğün geçtiği cümlelerin anlamını bil-
k
mek demektir. Bu anlamda sözcüklerin bütün yaptığı, sözcüğün geçtiği i
h
cümleleri anlamak için bir takım önerilerde bulunmaktır (Austin, 1979: l
u
56). Dolayısıyla, günlük yaşamda sürekli olarak karşılaştığımız “X sözcü- t
y
e
ğünün anlamı nedir?” biçimindeki sorulara yanıt verirken yapılacak iki şey
B
vardır: (1) “Sözcüğün dizim bilgisini açıklamak”, yani X’in ne olduğunu
betimleyip sözcüğün kullanılabildiği ve kullanılamayacağı cümle örnekleri
vermek; (2) “sözcüğün anlam bilgisini göstermek.” Amaç soruyu soran
kişinin, sözcüğü içeren cümleler aracılığıyla doğru olarak betimlenen du-
rumları gözünde canlandırmasını, hatta yaşamasını sağlamaktır. Ancak

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
78
Vedat Çelebi

soruna sözcüklerin anlamı sorunu diye bakanlar bu sorulara verilen yanıtla
yetinmemişlerdir; daha genel bir soru, yani sözcüğün anlamının, ya da
anlamın ne olduğunu sormuşlar, sonra da onun “bir kavram”, “soyut bir
ide”, “imge” benzeri duyumlar sınıfı olduğu yanıtını vermişlerdir. Oysa
hem soru hem de yanıtı olanaksızdır; çünkü bir sözcüğün X’in anlamı
denilen doğal ve gözle görülür, elle tutulur bir karşılığı yoktur (Austin,

y
1979: 57-60).
h
p
o Bu noktada belirtmeliyiz ki, Oxford düşünürü J. L. Austin’in çalışma-
s
o sı birçok açıdan dile karşı takınılan geleneksel ve etkileyici tutumlara
l
i verilen bir tepki olarak karşımıza çıkmaktadır. Austin’in karşı çıktığı bu
h
P tutumlar şu durumları varsayar: (1) Dildeki temel cümle tipi bildirimseldir.

f (2) Dil kullanımının esas amacı durumu tanımlamaktır. (3) Söylenilenlerin
o
anlamı, gerçek veya yanlış olup olmadıkları açısından tanımlanabilir.
l
a
n Bu varsayımlar mantıkçı pozitivistler olarak tanınan düşünür grubu
r
u ile ilgilidir. Mantıkçı pozitivist terimi ilkin Viyana Çevresindeki matema-
o
J tikçi ve mantıkçı düşünürler için kullanılmıştır. Bu düşünürler için önem

l arz eden konu bir cümlenin anlamı o cümlenin doğrulabilirliğine istinaden
a
n ne derece kısaltılabilir olmasıyla ilgilidir (Saeed, 2003: 223). Özet olarak,
o
i söz söyleyerek bir etkinlikte bulunulduğu üzerinde duran dilciler söz
t
a
edimleri kuramını geliştirmişlerdir. Bu kuramın gelişmesinde belirleyici
n
r olan etken, dil çalışmalarında ilginin dilin yapısı, anlamları ve kurallarına
e
t değil de bunların dilin kullanıldığı toplumsal bağlam içerisinde hangi işlev-
n
I leri yerine getirdikleri konusuna kaymasıdır.

n
A Mantıkçı pozitivistlerin doğrulanabilirlik ilkesine karşı çıkan günde-

e lik dilciler, olgusal bildirimler dışındaki tümceleri de kapsayacak bir an-
m
lam kuramı oluşturmayı hedeflemişlerdir. Bu yüzden doğrudan olgusal
k
i saptamalar olanlar dışındaki tümce örneklerini, özellikle günlük dilde sık
h
l sık kullanılanları ele almışlardır.
u
t
y Neo-pozitivistlerin doğrulanabilirlik ölçütü, anlamlı ifadeleri olgular
e
B üzerine dile getirişler olan önermelerle sınırlamaktaydı. Bunun sonucu
olarak, aslında anlamlı olan pek çok sözcelem, sahte önerme sayılarak bir
kenara itilmekteydi. Viyana Çevresi filozoflarının doğrulanabilirlik ile
anlamlılık arasında kurdukları gereklilik ilişkisi bir yanlışı barındırmak-
taydı. Denkel’in de belirttiği gibi, anlamlılık doğru ya da yanlış olmak için
zorunlu bir koşul olduğu halde bunun tersi geçerli değildir (Denkel, 1981:

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
79
Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı

86). Sonuç olarak, doğrulanamayan ya da yanlışlanamayan sözcelemler,
Austin’in ifade ettiği gibi anlamlı olabilmektedir.
Söz Edimleri Kuramı ve Austin
Şimdi de gündelik dil ile söz edim kuramı arasındaki ilişkiye değine-
lim. Anlam sorunlarına, dilin kullanımına bakılarak çözüm bulunması

gerektiğini belirten, gündelik dilsel felsefe geleneğinin düşünürlerinden y
h
Austin’in 1930’larda geliştirdiği ve 1955’te Harvard’ta verdiği derslerde p
o
ayrıntılarını açıkladığı kuram, söz edimleri kuramıdır. Belirtmemiz gere- s
o
kirki bu kuram, filozof John Roger Searle tarafından daha da geliştirilmiş- l
i
tir (Fınch, 2000: 180). h
P
Söz edimleri terimi, alışılagelmiş dil üzerinde yapılan felsefi bir ça- f
o
lışmadan meydana gelir ki bu çalışma konuşmacı ve dinleyicinin söyledik-
l
leri ve davranışları, kişilerarası bir konuşmada kişilerin deneyimlediği a
n
edim, hareket ve olaylar arasındaki ilişkiyi gösteren mantıksal kuralların r
u
saptanmasına ilişkin bir girişimdir. Özellikle kapsam tarafından aydınlatı- o
J
lan soru “belirgin bir özellik taşıyan bu seslere ne denir?” örneğin kipte
l
a
gramer olarak zorunlu olan sayısız cümle belki de farklı işlevlere sahiptir
n
o
ya da farklı bir söz edimi sayılır (Bell, 1991: 173).
i
t
Genel bir tanımla söz edimi, gerçekleştirilmesi için dile gereksinim a
n
duyulan eylemleri gerçekleştirmeye yarayan ve amacı konuşucuların bir- r
e
birleri karşısındaki durumlarını değiştirmek olarak ifade edilebilir. Söz t
n
edimleri kuramının eylem açısından anlama bir yaklaşım olduğu söylenebi- I

lir. Edim, söylemi aşar ve söylemesi kolay yapması zor gibi atasözleri söz n
A
ve edim arasındaki ayrımı net bir biçimde belirler. Ancak sanılanın aksine
e
Austin bu ikisi arasında çoğu zaman net bir fark olmadığını ifade etmiştir. m
k
Austin, kelimelerin kendi içlerinde edimi barındırdıklarını ve bu söz
i
h
edimlerinin sistematik bir biçimde ele alınıp incelenebileceklerini fark
l
u
eden ilk düşünürlerden biridir (Peccei, 1999: 43).
t
y
Herhangi bir söz ortamında veya iletişimsel durumda dinleyici, ilk e
B
olarak ifadenin bu dili ciddi bir biçimde kullandığı ve dinleyicileri ile ileti-
şim kurmaya çalıştığı varsayımından yola çıkar. Başlangıçta konuşmacının
yalın yani anlatmak istediklerini birebir anlattığını varsayar ve bu sebep-
ten dolayı konuşmacının yalın olarak ne anlatmak istediğini anlamaya
çalışır. Eğer anlamazsa bu durum, konuşmanın makul bir biçimde yalın

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
80
Vedat Çelebi

bir tercümesinin yapılamadığı ya da konuşma esnasında söylenilen sözle-
rin mecazi anlamda söylendiğine istinaden bir takım ipuçları bulunduğu-
nun göstergesidir. Ancak bu durumda konuşmacı mecazi anlamda ne
demiştir? Konuşmacı söylediklerinin aynıyla, bu noktada söylenilenlerin
işlevsel anlamına getirilmiş bulunmaktadır (Richards & Schmidt, 1986: 35).
Belirtmemiz gerekir ki, söz edimleri kuramı, Austin'le birlikte ortaya
y
h çıkan yeni bakışı paylaşan bir kuramdır. Her şeyden önce sözcüğü değil,
p
o tümceyi temele alan bir bakıştır. Daha da önemlisi, zihinci ve göndergeci
s
o kuramların bilgi felsefesi çıkışlı olmalarının bir sonucu olarak yalnızca
l
i bildiri cümlelerini, yani bir doğruluk değeri olan cümleleri dikkate almala-
h
P rına karşılık, bu kuram bildiri cümleleri yanında, soru, emir, istek vb. cüm-

f leleri de açıklayabilecek bir kuramdır. Dili kullanmanın bir davranışta
o
bulunmak, daha açık bir deyişle konuşan kişinin uyarım koşullarına gös-
l
a
terdiği tepki olduğunu ileri sürer ve anlamı uyarım koşulları ile tepki kav-
n
r
ramlarının kılavuzluğunda açıklamaya çalışır (Alston, 1965: 25-26).
u
o
J Söz edimleri kuramının kurucusu olan Austin, ilk olarak betimleyici

l ve edimsel ifadeler arasında ayrım yapmıştır. Betimleyici ifadeler düz
a
n cümlelerdir; işlevleri bir olayı, işlemi ya da durumu betimlemektir. Bu
o
i ifadeler doğru ya da yanlış olma özelliğine sahiptir. Edimsel ifadeler ise
t
a
doğruluk değerine sahip değildir; bir şeyin durum olup olmadığını belirt-
n
r mekten ziyade iş yapmak için kullanılırlar (Lyons, 1979: 726).
e
t
n Austin’e göre, doğru ya da yanlış olmayan; buna karşılık, gündelik
I
konuşmalarımızda kullandığımız ve kendileriyle bir takım eylemler ger-
n
A çekleştirdiğimiz söylemler vardır. Sözgelimi, “istek belirten anlatımlar,

e emirler, ünlem cümleleri vb.” Ancak Austin, birtakım felsefecilerin yine
m
de, yalnızca olgulara ilişkin bildirimde bulunan veya durumları doğru ya da
k
i yanlış olarak betimleyen ifadeleri ilgilenmeye değer bulduklarını belirtir
h
l (Austin, 1979: 233). Edimsel bildirim ile gözlemsel bildirim arasındaki bu
u
t ayrım bizzat Austin’in kendisi tarafından aşılacak, böylelikle Searle’ün söz
y
e
edimleri kuramının yolu açılacaktır. Bu iki bildirim sınıfı arasındaki ilk
B
karşıtlık, gözlemsel olsun edimsel olsun tüm bildirimlerde seçikleştirilebi-
lecek hiyerarşik katmanlarla ilgili daha kökten bir ayrım kapsamına alınır
(Ricoeur, 2010: 58).
Austin bir şey söylemek, bir şey yapmaktır görüşünden yola çıkar. Bu
dil kullanımını dünya hakkında bildirimlerde bulunmak, betimlemeler

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
81
Gündelik Dil Felsefesi ve Austin’in Söz Edimleri Kuramı

yapmakla sınırlı tutan mantıkçı pozitivist görüş karşısında, ama bu görüşü
tamamen reddetmeden, deyim yerindeyse mantıkçı pozitivistlerin durdu-
ğu noktadan bir adım daha geri çekilip dil kullanımına daha kapsayıcı bir
noktadan bakarak yaptığı bir saptamadır. Austin bir şey yapıp söylerken
yapıp-ettiğimiz işlere “edimsöz edimi” ya da kısaca “edimsöz” der ve onla-
rı beş grupta toplar:

y
(1) Bu yaptıklarımın bir bölümünde bir takım kararlar veririz: örneğin h
p
jürilerle yargıçların yürütülen yargılamalarda, hakemlerin yönettikleri o
s
maçlarda vardıkları kararları söylerken yapıp- ettikleri budur. (2) Bir gücü, o
l
bir hakkı kullanırız: örneğin atamalar yaparız, emirler veririz, önerilerde i
h
bulunuruz. (3) Yükümlülükler altına gireriz. Örneğin söz veririz. (4) Tu- P

tum ve davranışlar sergileriz: örneğin özür dileriz, kutlamada bulunuruz, f
o
saygımızı sunarız, beddua ederiz. (5) Bir de konuşma sırasında yaptıkları-
l
a
mız vardır: örneğin yanıt veririz, kabul ederiz, açıklamada bulunuruz (Aus-
n
r
tin, 2009: 19-20).
u
o
Austin, söz edimleri kuramını ve bir şey söylemenin bir şey yapmak J

anlamına geldiğini ifade eden “edimsel dil” kavramını ortaya atmıştır. l
a
Austin’e göre, konuşmacının yaptığı şey, belirli sosyal bağlamlar içerisinde n
o
sosyal gerçeklikler ortaya koymak, yani bir iş yapmaktır. Bu noktada Aus- i
t
a
tin, edimsel dili oluşturan edimselleri şu şekilde açıklar. Bunların hepsinde
n
tekrar tekrar belli bir takım fiillere rastlansın, bu fiiller de birinci tekil kişi r
e
şimdiki zaman bildirme kipinde ve etken çatıda olsun. Ona göre bu koşul- t
n
ları sağlayan ifadeler bulmak mümkün, ancak (a) bunlar bir şey betimle- I

n
mezler, aktarmazlar, ya da saptamada bulunmazlar; doğru ya da yanlış
A
olmazlar; (b) bunlarda cümleyi ifade etmek, eylemde bulunmaktır, ya da
e
eylemde bulunmanın parçalarıdır ve bu eylem de normal olacak bir şey m
k
söylemek, ya da yalnızca bir şey söylemek olarak betimlenemez (Austin, i
h
2009: 42-43). O, bir şeyi betimlemeyen, aktarmayan; salt bir saptama l
u
olmayan, dolayısıyla doğru veya yanlış olmayan cümlelere örnekler verir. t
y
e
1 “Evet - Ben bu kadını yasal eşim olarak kabul ediyorum -” (evlenme
B
töreninden)
2 “Ben bu gemiye “Queen Elisabeth” adını veriyorum.” (bir gemiye ad
verme töreninden)
3 “Saatimi kardeşime veriyor ve devrediyorum.” (bir vasiyetnameden)

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014
82
Vedat Çelebi

4 “Yarın yağmur yağacağına dair seninle altı lirasına bahse girerim”
(Austin, 1975: 42-43).
Bu örneklerde açıkça görünüyor ki, cümleyi ifade etmenin, yapmakta
olduğunu ifade ederken söylemiş olduğum şeyi betimlemek, ya da yap-
makta olduğumu bildirmek olmadığı, o şeyi yapmakta olduğudur. Bunlar
bir şey betimlemezler, aktarmazlar ya da saptamada bulunmazlar; doğru
y
h ya da yanlış olmazlar. Bunlarda cümleyi ifade etmek, eylemde bulunmak-
p
o tır, ya da eylemde bulunmanın parçasıdır ve bu eylemde normal olarak bir
s
o şey söylemek, ya da yalnızca bir şey söylemek olarak betimlenemez. Aus-
l
i tin’e göre, bu ifadelerin hiçbiri doğru ya da yanlış değildir. Yukarıdaki
h
P örneklerde, a) evlenme, b) bir gemiye isim verme, c) miras bırakma, d)

f bahse girme eylemleri gerçekleştirilmektedir. Bir gemiye ad verme eylemi,
o
“adını veriyorum” sözcüklerini dile getirerek gerçekleştirilir. Belediyede
l
a
“evet (kabul ediyorum)” dediğimde, evlilik konusunda bir görüşme yapmı-
n
r
yorum, evleniyorum (Austin, 1975: 6). Austin’in, Viyana Çevresi filozofla-
u
o
rının doğrulanabilirlik ölçütünün geçersizliğini göstermeye çalışırken
J

l temele aldığı düşünce, bu olmuştur. Sözcelemlerin, konuşan kişilerin bir
a
n takım edimlerini içerdiğini ve bazı evlenme, ad verme, şu kadar yıl cezaya
o
i çarptırma gibi edimlerin ise ancak dil aracılığıyla gerçekleştirilebildiğini
t
a görerek anlam sorununu doğruluk ilkesinin dışında değerlendirmiştir.
n
r Austin, bir edimsel ifadenin başarılı olması için bazı koşullan yerine
e
t getirmesi gerektiğini düşünmektedir. Austin, bundan hareketle, bir edim-
n
I selin isabetli ya da isabetsiz olup olmadığını belirleyebilmek için birtakım

n
koşullar; onun ifadesiyle “yerindelik koşullarını” sıralar. Böylece bir edim-
A
selin isabetli olduğunu söylemek, o edimsel ifadelerin bu koşulları karşıla-
e
m dığını söylemek demektir. Bir edimselin görevini iyi bir biçimde ya da
k
i yerli yerinde yapması için zorunlu koşulların bazılarını ifade etmeye çalışa-
h
l lım. Austin, edimlerinin gerçekleşebilmesi için şu koşulları öne sürüyor:
u
t (A.1) Ortada, belirli bir uylaşımsal etkisi olan, kabul görmüş belli bir
y
e
geleneksel işleyiş bulunmalıdır.
B
(A.2) Oluşturulan bir durumda koşullar ve belli kişiler, belirli işleyiş
için uygun koşullar ve kişiler olmalıdır.
(B.1) İşleme katılan kişiler, bunu doğru biçimde yerine getirmelidir.
(B.2) İşleme katılanlar, gerekenleri eksiksizce yerine getirmelidir.

B e y t u l h i k m e 4 ( 1 ) 2014