Goodbye Mr. Postmodernism. Teorie społeczne myślicieli później lewicy

453 Pages·2011·14.149 MB·Polish

by  Bartosz Kuźniarz

Bartosz Kuźniarz
LrOOdDye
Mr. Postmodernism
Teorie społeczne myślicieli
późnej lewicy

GOODBYE
MR. POSTMODERNISM
MONOGRAFIE
FUNDACJI NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ
RADA WYDAWNICZA
Janusz Stawiński, Lech Szczucki,
Wojciech Tygielski, Marek Ziółkowski
FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ
Bartosz Kuźniarz
GOODBYE
MR. POSTMODERNISM
TEORIE SPOŁECZNE
MYŚLICIELI PÓŹNEJ LEWICY
TORUŃ 2011
Książka uzyskała wyróżnienie w programie Monografie FNP.
Wydanie książki subwencjonowane przez
Fundację na rzecz Nauki Polskiej
Redaktor tomu
Magdalena Bizior-Dombrowska
Korekty
Agnieszka Markuszewska
^\UO£q Projekt okładki i obwoluty
Barbara Kaczmarek
4c rs“
3FP
Printed in Poland
© Copyright by Bartosz Kuźniarz
and Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Toruń 2011
ISBN 978-83-231-2658-4
WYDAWNICTWO NAUKOWE
UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA
Redakcja: ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń
teł. [phone], fax [phone]
e-mail: [email protected]
Dystrybucja: ul. Reja 25, 87-100 Toruń
tel./fax: [phone], e-mail: [email protected]
www.wydawnictwoumk.pl
Wydanie pierwsze
Druk i oprawa: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL
ul. Cegielna 10/12, 88-100 Inowrocław
Spis treści
WSTĘP................................................................................................................................ 7
Dwie ortodoksje.................................................................................. 7
Nazwać system................................................................................... 11
Późna lewica....................................................................................... 17
ROZDZIAŁ 1. PERRY ANDERSON: KRONIKA PEWNEJ ŚMIERCI............... 3 1
Przeciw pseudoempirykom.......................................................... 3i
Na zachód od Berlina................................................................... 37
Bezlitosne laboratorium historii.................................................. 42
Przedmurze ponowoczesności..................................................... 46
Zastałe uniwersum....................................................................... 56
Nurt wielkiej rzeki........................................................................ 59
ROZDZIAŁ 2. DAVID HARVEY: OD KRYZYSU DO PONOWOCZESNOŚCI... 67
Materializm historyczno-geograficzny....................................... 67
Trzy filary kryzysu........................................................................ 73
Akumulujcie!................................................................................. 75
m/v................................................................................................. 79
Człowiek................................................................................. 85
Czas........................................................................................ 91
Przestrzeń.............................................................................. 102
Elastyczny reżim........................................................................... 116
Czasowo-przestrzenna kompresja............................................... 120
Rozbita całość................................................................................ 128
Stąd do wieczności....................................................................... 138
ROZDZIAŁ 3. FREDRIC JAMESON: KAPITAŁ JEST SEXY.............................. 147
Nasza polityczna nieświadomość................................................ 147
Trzy poziomy analizy i trzy fazy kapitalizmu.............................. 151
Początek oblężenia........................................................................ 153
The time is out of joint........................................................... 15 5
Tchórzu!................................................................................. 159
Urzeczowienie....................................................................... 166
Lustra postmodernizmu............................................................... 180
Zasada nadziei............................................................................... i92
Socjalizm dla bogatych......................................................... 201
Podróż do wnętrza strachu................................................... 211
Moment prawdy.................................................................... 227
Mapy odnalezione w przyszłości................................................. 236
ROZDZIAŁ 4. TERRY EAGLETON: SOCJALIZM I ODKUPIENIE................. 241
Skrzyżowanie światów................................................................. 241
Cóż po teorii?................................................................................ 245
Wola kontra ciało.......................................................................... 259
Święci i psy............................................................................. 262
Nowe szaty cesarza............................................................... 274
Kultura i kultura.................................................................... 276
Iluzje postmodernizmu................................................................ 279
Etyka socjalizmu........................................................................... 283
Miłość polityczna.......................................................................... 301
ROZDZIAŁ 5. SLAVOJ ŽIŽEK: SOLA FIDE! ........................................................ 3 > 5
Socjalizm na kozetce................................................................... 3r5
Gdy Boga nie ma ......................................................................... 3 >9
Ideologia ponowoczesna............................................................. 324
Marksa Freudem.......................................................................... 336
Lacanowska krytyka Marksa............................................... 350
Korekta chrześcijaństwa ............................................................. 364
Chrześcijaństwo kontra judaizm ........................................ 370
Chrześcijaństwo kontra buddyzm ...................................... 382
Rewolucyjny czyn miłości.......................................................... 393
Niewidzialność i powtórzenie..................................................... 403
ZAKOŃCZENIE: UTOPIA NIEMOŻLIWA .......................................................... 417
BIBLIOGRAFIA......................................................................................................... 427
SUMMARY. GOODBYE MR. POSTMODERNISM. THE LATĚ LEFT, ITS
THINKERS AND SOCIÁL THEORIES ......................................................... 437
INDEKS OSOBOWY ................................................................................................ 443
Wstęp
Dwie ortodoksje
Postmodernizm długo funkcjonował na zasadzie pojęcia, które w ję­
zyku niemieckim określa się mianem Kampfbegriff. Nazywanie ko­
goś postmodernistą, podobnie zresztą jak feministką czy new-
-ageowcem, nie miało na celu wyłącznie wyznaczenia miejsca danej
osoby na mapie współczesnej humanistyki. „Postmodernistą” dało
się kogoś przy okazji pognębić i napiętnować, a przynajmniej zasu­
gerować kiepską czy wręcz hucpiarską jakość wyznawanych przez
taką osobę poglądów. Pojęcie to wykorzystywano nie tylko do opi­
su, stosowano je także z upodobaniem w dyskursywnej walce. Polski
poeta Jacek Podsiadło posłużył się kiedyś w tytule felietonu zbitką
„pstrodemonizm”, która dość dobrze oddaje panujące przez wiele
lat nastawienie do twórców kojarzonych, z tego czy innego powodu,
z szyldem postmodernizmu. Przesłanie jest jasne. Postmodernistą
to ktoś mający w głowie pstro i eklektycznie, zaś tego rodzaju ir­
racjonalny chaos sprzyja krytykanctwu i demonizowaniu skądinąd
pędzącej ku lepszemu rzeczywistości. Ostatecznie jednak nie ma
czym się przejmować. Postmodernizm w najgorszym razie stanowi
coś na kształt intelektualnej odmiany francuskiej choroby. Rzecz jest
wprawdzie zaraźliwa, ale wystarczy zmienić dietę na bardziej obfi­
tującą w racjonalne argumenty i proces chorobowy ulega szybkiej
remisji. W myśl uspokajającej diagnozy podłoże postmodernizmu
miały bowiem stanowić wymogi akademickiej mody, a nie rzeczy­
wiste procesy społeczne.
Takie stanowisko zrozumieć tym łatwiej, że niewielu myślicieli
wykazywało ochotę, aby określać się mianem postmodernistów. Ci,
którzy są z postmodernizmem najczęściej utożsamiani, nie tylko pi­
sali o nim na ogół w duchu mocno krytycznym, ale często zupełnie
wprost odżegnywali się od jakichkolwiek związków z całym nurtem.
Michel Foucault ironizował kiedyś w wywiadzie: „Co nazywamy
8 WSTĘP
ponowoczesnością? Nie jestem na czasie Nie rozumiem, jaki
problem jest wspólny ludziom, których nazywamy postmodernista-
mi lub poststrukturalistami”'. Jacques Derrida był w tej sprawie nie
mniej bezpośredni:
Są to [postmodernizm i poststrukturalizm] pojęcia do wszystkiego,
w które najsłabiej poinformowani odbiorcy (i, najczęściej, wielkonakła­
dowa prasa) upychają niemal wszystko, czego nie lubią, zaczynając od
„dekonstrukcji”. Nie uważam się ani za poststrukturalistę, ani za post-
modernistę. Często wyjaśniałem, dlaczego niemal nigdy nie używam
tych słów, co najwyżej, by powiedzieć, że są nieadekwatne do tego, co
próbuję robić. Nigdy nie mówiłem o „zapowiedziach końca wielkich
narracji”, nie mówiąc o ich wspieraniu1 2.
W obu wypowiedziach pojawia się z pewnością wiele kokieterii.
Prawdą jest jednak także to, że cień semantyczny pojęć postmoder­
nizmu czy ponowoczesności, odkładając chwilowo dyskusję nad za­
chodzącą między nimi różnicą, był do pewnego momentu wyjąt­
kowo nieostry i zdawał się posiadać cechę niemal nieograniczonej
rozciągliwości. Nic dziwnego, że traktujący poważnie swą twórczość
myśliciele odczuwali sporą rezerwę wobec firmowania całego przed­
sięwzięcia własnym nazwiskiem.
Oczywiście byli również tacy, którzy w postmodernizm uwie­
rzyli bardzo głęboko. Wśród nich królowała wykładnia epoki za­
proponowana w Kondycji ponowoczesnej z 1979 roku przez Jean-
-Franęois Lyotarda. Przypomnijmy w skrócie tę koncepcję. Francuski
filozof zaczyna od tego, że „wiedza naukowa nie może wiedzieć [...]
nie uciekając się do innej wiedzy, opowieści, choć jest ona dla niej
nie-wiedzą”3. W ustalenia nauki ludzie wierzą więc nie dlatego, że
przekonuje ich jasność naukowego dowodu (którego najczęściej i tak
1 Cyt. za: !.. D. Kritzman (ed.), Michel Foucault: Politics, Philosophy, Culture. In­
terviews and Other Writings 1977-1984, New York 1988, s. 33-34. Wszystkie tłu­
maczenia, o ile nie zaznaczono inaczej, moje - B. K.
2 J. Derrida, Marx & Sons, w: M. Sprinker (ed.), Ghostly Demarcations: A. Sympo­
sium on Jacques Derrida's „Spectres of Marx”, London 1999, s. 229.
3 J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, przet M. Kowal­
ska i J. Migasiński, Warszawa 1997, s. 92.