Gewelddadig protest loont

105 Pages·2016·1.26 MB·Dutch

‘Gewelddadig protest loont’

Een onderzoek naar het effect van geweld, bedreiging en
intimidatie op representatieve, democratische
besluitvorming op lokaal niveau

J.A.F. van der Velden
Begeleider: Prof. Mr. Dr. S. Zouridis
ANR: 736531
Master Bestuurskunde
Tilburg Law School
Tilburgse School voor Politiek en Bestuur
Afstudeerdatum:15-12-2016
Inhoud
Voorwoord .............................................................................................................................................. 3
0. Aanleiding ........................................................................................................................................ 4
1.1. Probleemanalyse ..................................................................................................................... 6
1.1.1 Vraagstelling ............................................................................................................................... 8
1.2.1 Wetenschappelijke relevantie .................................................................................................... 9
1.2.2 Maatschappelijke relevantie ...................................................................................................... 9
1.3 Theoretisch kader .................................................................................................................. 10
1.3.1 De veronderstellingen onder representatieve democratische besluitvorming op lokaal
niveau(representatie, inspraak en het besluitvormingsproces) ....................................................... 10
1.3.2 NIMBY-protest .......................................................................................................................... 19
1.3.3 Geweld, intimidatie en bedreiging ........................................................................................... 21
1.3.3.1 Intimidatie/bedreiging/geweld ............................................................................................. 21
1.3.4 Mechanismen geweld, intimidatie en bedreiging .................................................................... 25
2.1 Operationalisering ........................................................................................................................... 27
2.2 Verantwoording onderzoek ............................................................................................................ 32
2.2.1 Case Study ................................................................................................................................ 32
2.2.3 Reconstructie beleidsproces .................................................................................................... 37
2.2.4 Enquête .................................................................................................................................... 37
2.2.5 Interviews ................................................................................................................................. 38
3.1 Democratisch proces in Steenbergen ............................................................................................. 40
3.2 Enquête Steenbergen ...................................................................................................................... 44
3.3 Analyse Steenbergen ....................................................................................................................... 51
4.1 Democratisch proces in Bernheze (Heesch) .................................................................................... 54
4.2 Enquête Bernheze (Heesch) ............................................................................................................ 58
4.3 Analyse Bernheze (Heesch) ............................................................................................................. 66
5.1 Democratisch proces in Geldermalsen ............................................................................................ 69
5.2 Enquête Geldermalsen .................................................................................................................... 74
5.3 Analyse Geldermalsen ..................................................................................................................... 81
6. Conclusie ........................................................................................................................................... 85
6.1 Discussie ...................................................................................................................................... 89
7. Literatuurlijst ..................................................................................................................................... 91
Appendix .............................................................................................................................................. 103

2 | P age
Voorwoord
Een scriptie wordt voorafgegaan door een voorwoord. In een voorwoord worden de ervaringen die
een persoon heeft met betrekking tot de scriptie beschreven, ook is er ruimte om de mensen die je
hebben geholpen hebben met het schrijven van de scriptie te bedanken. Ironisch gezien wordt een
voorwoord vaak op het eind van het scriptietraject geschreven, als de scriptie al min of meer af is. Dit
was ook bij mijn scriptie het geval: het voorwoord is het laatste dat ik toevoeg aan deze scriptie.

Mijn scriptietraject begon in september 2015. Ik wilde graag wat schrijven over internationale
betrekkingen, aangezien ik mijn bachelorscriptie over Humanitaire Interventies geschreven had en ik
dit een interessant onderwerp vond. Na een half jaar vastgezeten te hebben in allerlei onderwerpen
die met internationale betrekkingen te maken hadden, heb ik halverwege februari 2016 het roer
omgegooid door volledig opnieuw te beginnen. In deze periode was de vluchtelingencrisis op zijn
hoogtepunt, het was kortgezegd een hot item. In allerlei steden in Nederland was er protest tegen de
komst van opvangcentra voor asielzoekers. Deze protesten liepen soms hoog op, met Steenbergen,
Heesch en Geldermalsen als dieptepunten. Dit protest greep me aan, zeker vanuit bestuurskundig
oogpunt. Want wat doet dit gewelddadig protest, dat gepaard ging met bedreiging en intimidatie,
met onze lokale democratie? Uiteindelijk heb ik besloten mijn scriptie te schrijven over de invloed
van het gewelddadige protest in Steenbergen, Heesch en Geldermalsen op onze lokale democratie.

Binnen de lokale democratie is er echter een keur aan zaken waar geweld, bedreiging en intimidatie
invloed op kunnen hebben. Mijn scriptie had aanvankelijk bijvoorbeeld betrekking op democratische
legitimiteit en hierna op de belangrijkste politiek-theoretische veronderstellingen van lokale
democratie. Uiteindelijk is ervoor gekozen om het te hebben over representatie, inspraak en het
besluitvormingsproces. Het proces verliep enigszins moeizaam. Mijn scriptie was namelijk enkele
malen nog voor verbetering vatbaar, waar ik pas achter kwam toen ik hem al had ingeleverd. De
laatste keer heeft me dit nog heel wat bloed, zweet en tranen gekost. Na nog behoorlijk wat werk te
hebben verzet, is er uiteindelijk een scriptie uitgerold waar ik wel enigszins trots op ben.

3 | P age
0. Aanleiding
De Wethoudersvereniging heeft in oktober 2015 een oproep gedaan aan haar leden om altijd
aangifte te doen als er sprake is van bedreiging en geweld. Deze oproep volgde naar aanleiding van
de toenemende zorgen over intimidatie en bedreiging van lokale politici, rond de opvang van
asielzoekers (Zembla, 2015). Politici worden volgens voorzitter van Raadslid.nu Gerard Ram de
laatste jaren steeds vaker bedreigd. ‘Politieke ambtsdragers moeten zonder last hun ambt kunnen
uitoefenen. Niemand kiest vrijwillig voor een baan met een garantie op bedreigingen en intimidaties’
((Bakker en Wit, 2015). Premier Mark Rutte reageerde hierop door te stelen dat mensen wel kwaad
mogen worden, maar dat geweld en/of dreigen met geweld uit den boze zijn. Het toenemende
verzet van burgers tegen bijvoorbeeld de komst van een asielzoekerscentrum(azc) ging verder dan
protesteren, waar volgens Rutte de grens ligt die nooit overschreden mag worden. Hij riep de
mensen op om hun kalmte te bewaren. Toch ging het verschillende keren mis: in Rijswijk kregen
raadsleden een dreigbrief met als boodschap dat er geen asielzoekers opgenomen mogen worden, in
Rijssen-Holten werd de burgemeester met de dood bedreigd en in Aalburg werd gedreigd dat het
gemeentehuis platgebrand zou worden indien de noodopvang van 50 vluchtelingen door zou gaan
(NOS.nl, 2015).
Geweld, bedreiging en intimidatie tegen lokale politici rond procedures die hebben te maken met de
opvang van vluchtelingen, lijkt de te passen met de al langer toenemende maatschappelijke trend
van geweld, bedreiging en intimidatie tegen politici. Zo was er in 2012 al sprake van een toename
van het percentage politici dat te maken had gehad met agressie en geweld door burgers ten
opzichte van 2010 (NU.nl, 2012). Opvallend is dat 2 jaar later, in 2014 weer werd gesproken over een
afname van agressie en geweld tegen politici. Het percentage nam in 2014 namelijk met 15% af ten
opzichte van 2012 (De Kluis, 2014). Sinds de gebeurtenissen rondom de vluchtelingencrisis en de
daarmee samenhangende komst van azc’s, is het geweld tegen lokale politici een nieuwe ronde
ingegaan. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff noemde de bedreigingen en geweldplegingen 'schandalig'
(Meinders, 2015).
Uit een onderzoek van het CCV bleek dat raadsleden in ‘functioneren of stemgedrag’ waren
beïnvloed door verbale agressie (Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2015). Verder
zorgen bijvoorbeeld bedreigingen voor allerlei onwenselijke zaken bij politici. Enkele voorbeelden
hiervan zijn emotionele kosten, een algemeen verlies aan vertrouwen en een afbreuk aan het gevoel
van veiligheid. Als een politicus wordt bedreigd, en hij geeft toe aan de eisen van de belagers, dan
komt het politieke en maatschappelijke functioneren van de politicus in gevaar (Bovenkerk, 2005).
3 recente cases waarin bedreiging, intimidatie en het gebruik van geweld tegen politici naar voren
kwamen, waren die cases rond de komst van een azc naar Heesch, Steenbergen en Geldermalsen.
Deze cases worden vaak in één adem genoemd als voorbeelden van cases waar geweld, bedreiging
en intimidatie werd gebruikt(Teitsma, 2016; Nederlands Dagblad, 2016; Boer, 2016 en Rosman,
2016). In Heesch werd er onder meer een lading zand op de oprit van burgemeester Marieke
Moorman gedumpt, werden er dode varkens opgehangen op de plek waar het azc moest komen en
moest de mobiele eenheid(ME) ingrijpen bij een betoging tegen de komst van het centrum (nu.nl,
2016). In Steenbergen liepen de gemoederen tijdens een informatiebijeenkomst over de komst van
het azc hoog op. Voorstanders van de komst van het azc werden beschimpt tijdens deze
bijeenkomst. Voorstandster Dasja Abresch moest onder politiebegeleiding worden weggevoerd
omdat zij zich de woede van de tegenstanders op de hals had gehaald. Ook werd de avond voor de
informatiebijeenkomst een ruit bij haar ingegooid (AD, 2015). In Geldermalsen was er tevens sprake
van grote weerstand tegen de komst van een azc. Tijdens een raadsvergadering liep de situatie uit de
4 | P age
hand. Tientallen relschoppers gingen buiten het stadhuis het gevecht aan met de ME, waarna de
raadsvergadering werd stilgelegd (De Gelderlander, 2015).
De cases in Heesch, Steenbergen en Geldermalsen zijn dus representatief voor de weer toenemende
teneur van geweld, bedreiging en intimidatie die gericht is tegen (lokale) politici. Geweld, bedreiging
en intimidatie leiden tot onder meer emotionele kosten, een gevoel van onveiligheid maar ook een
gevoel van angst bij politici. Aangezien het politiek en maatschappelijk functioneren van politici in
gevaar kan komen hierdoor, is het de vraag wat dit doet met het ‘overkoepelende systeem’, waar
politici deel van uitmaken: de representatieve democratie op lokaal niveau. Deze vraag zal centraal
staan in deze scriptie.

5 | P age
1.1. Probleemanalyse
Protest tegen de komst van voorzieningen die door burgers worden gezien als schadelijk, kan
voortkomen uit NIMBY-denken. NIMBY staat voor: ‘Not In My Backyard’. Dit NIMBY-denken wordt
gezien als een fenomeen dat steeds opnieuw optreedt als een gemeenschap wordt geconfronteerd
met een in de nabije omgeving voorgenomen plaatsing van een gevaarlijke voorziening of een
voorziening die kosten en lasten met zich meebrengt voor de gemeenschap. De door de lokale
gemeenschap geuite zorgen zijn meestal angst voor fysieke schade of stigmatisering van de
gemeenschap, die leidt tot afnemende waarde van onroerend goed. Vaak erkennen ‘NIMBY’ers’ wel
de noodzaak van de komst van de voorziening, maar willen zij deze niet in de eigen directe omgeving.
(Hermansson, 2007.) Een verdergaande vorm van NIMBY is BANANA, die staat voor Build Absolutely
Nothing Anywhere Near Anything. BANANA is oppositie die de plaatsing van bepaalde voorzieningen
ook afwijst als deze niet in de eigen nabije omgeving wordt geplaatst, maar wijst deze plaatsing op
alle plekkenaf (Tipaldo, 2011).
Bestuurders worden door houdingen als NIMBY en BANANA van nature geconfronteerd met
oppositie en soms zelfs regelrecht verzet als het gaat over de komst van bijvoorbeeld ‘human service
facilities’. Burgers uiten hun onvrede op verschillende manieren: dit protest kan juridisch van aard
zijn (bijvoorbeeld door in beroep gaan of bezwaar in te dienen), politiek (door contact op te nemen
met politici), of sociaal (door een protestmars te organiseren). Publiek protest neemt doorgaans
relatief onschuldige vormen aan, maar is ook regelmatig ontaard in onjuist of zelfs illegaal gedrag
waarbij bijvoorbeeld brand werd gesticht in een ‘beoogde instelling’ (Karsten, 2013).
Publieke ambtsdragers, waaronder bijvoorbeeld politici en rechters, worden als resultaat van dit
illegale protest met enige regelmaat bedreigd en geïntimideerd. De dreigementen zijn verschillend
van vorm en ernst (Muller, Bron, De Hoog Ma en van der Vorst, 2010). Lokale politici worden door
intimidatie gepest, uitgebuit en gemanipuleerd waardoor de persoonlijke veiligheid, en de veiligheid
van hun familie in gevaar komen. Hierdoor wordt hun gezagsuitoefening gefrustreerd (Bovens et al,
2007).Bedreigingen en intimidaties hangen samen met een door de dader gewenste
gedragsverandering en veroorzaken verder een algemeen verlies aan vertrouwen in menselijke
relaties en doen afbreuk aan het gevoel van veiligheid (Bovenkerk, 2005). Bedreiging en intimidatie
gaan vaak vooraf aan agressie en geweld. Agressie en geweld kunnen instrumenteel zijn. Dat houdt
in dat ze kunnen worden ingezet door de dader om iets gedaan te krijgen (Sikkema et al, 2007).
Geweldsincidenten confronteren de samenleving met de risico’s van (dreigend) geweld en
veroorzaken gevoelens van onrust, onveiligheid en angst. Verder vormen geweldsincidenten een
bedreiging voor zowel de openbare orde en veiligheid, als de democratische rechtsorde (Centrum
voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid, 2010). De vraag is als intimidatie, bedreiging en geweld
invloed hebben op lokale politici, of ze dan ook invloed hebben op de veronderstellingen onder
representatieve democratische besluitvorming op lokaal niveau. Maar wat zijn deze
veronderstellingen?

Er worden verschillende opvattingen gehanteerd over democratie. Een van deze opvattingen is de
representatieve democratie. Bij deze opvatting wordt democratie opgevat als een politiek stelsel,
waarbij de invloed van burgers vooral gestalte krijgt via steun aan politieke partijen en verkiezing van
volksvertegenwoordigers. Hierbij zijn er lage verwachtingen met betrekking tot politieke
betrokkenheid en participatie. In de literatuur over politieke representatie gaat het vooral over wie
6 | P age
of wat vertegenwoordigd moeten worden. Representatie kan op verschillende manieren vorm
krijgen: van het zo goed mogelijk naar eigen inzicht vertegenwoordigen van de belangen van de
vertegenwoordigden tot de politieke opvattingen van de vertegenwoordigden onvervormd
doorgeven. De Nederlandse Grondwet geeft als volgt antwoord op de vraag wie of wat
vertegenwoordigd moet worden: volgens artikel 50 worden de leden van de Staten-General geacht
het gehele Nederlandse volk te vertegenwoordigen en in artikel 67.3(artikel 127 van de
Gemeentewet stelt dat dit ook voor de gemeenteraad geldt) staat dat de volksvertegenwoordigers
stemmen zonder last. Dit wil zeggen dat zij zich moeten laten leiden door hun eigen afgewogen
oordeel en geen opdrachten van derden mogen aanvragen (Thomassen en Zielonka-Goei, 1992). Het
verbod op last geeft aan dat elk bindend mandaat van een volksvertegenwoordiger nietig is. Een
Kamerlid kan bijvoorbeeld nooit worden gedwongen door een fractie iets te stemmen. Ook wordt
met het verbod op last voorkomen dat volksvertegenwoordigers slechts belangen van een bepaald
deel van de bevolking behartigen (Polderman, 1981).
Sinds de jaren 70 van de 20e eeuw, wordt er meer ingezet op de rol van burgers als coproducent van
beleid. Naast coproduceren, kan participatie ook nog raadplegend, adviserend of meebeslissend van
aard zijn (Leyenaar, 2009). Deze vormen hebben elk een verschillende impact en verschillende
betrokken actoren. Bepaalde beleidsdomeinen lenen zich meer voor betrokkenheid van burgers dan
andere (WRR, 2002). Er wordt hier onderscheid gemaakt tussen low-profile domeinen, waarbij er een
inclusieve strategie is ten opzichte van participatie, en high-profile domeinen, waarbij er een
exclusieve strategie wordt gehanteerd (WRR, 2002). Burgerparticipatie bouwt vooral voort op
wettelijk geregelde inspraak en vindt vooral plaats op lokaal en wijkniveau. Er wordt verondersteld
dat de afstand tussen overheid en burgers daar het kleinste is (De Graaf, 2009). Afhankelijk van het
thema en de aard van het beleidsproces, worden burgers geraadpleegd, gevraagd te adviseren, te
coproduceren of mee te beslissen.
In het geval van de voorgenomen komst van een asielzoekerscentrum naar een gemeente, beslist het
college van B&W van de betrokken gemeente over de komst van het azc, het college heeft hier de
(uitvoerings-)verantwoordelijkheid voor (VNG, 2016). Het college kan over de opvang beslissen op
grond van zijn bevoegdheden als dagelijks bestuur en de gemeenteraad heeft hierbij niet per se een
eigenstandige rol. Het is vanwege de betrokkenheid en het draagvlak in bepaalde gevallen wel
verstandig om de gemeenteraad te betrekken bij het besluit (Centrum voor Criminaliteitspreventie
en Veiligheid (2), 2016). Dit is afhankelijk van de situatie en de rol van de raad: participerend,
volksvertegenwoordigend, controlerend of kaderstellend. Dit alles is afhankelijk van de ‘startsituatie’.
Hierbij wordt gekeken naar wat het vraagstuk is, welke doelen en uitgangspunten de gemeente heeft
en wat de context is waarbinnen geopereerd wordt. De betrokkenheid van burgers bij het
beleidsproces is een resultaat van deze afweging en kan verschillende doelen dienen: van het
vergroten van het draagvlak, tot het samen oplossen van een probleem. Hierbij kan worden gekozen
voor een informerende, adviserende, coproducerende of meebeslissende rol voor de bevolking. Bij
een meebeslissende rol, is de impact en rol van burgers het grootst (VNG, 2016).
De verantwoordelijkheid van de keuze van de bij participatie of inspraak te betrekken personen is
neergelegd bij het bestuursorgaan: de gemeenteraad, het college van burgemeester van wethouders
of de burgemeester, afhankelijk van de bevoegdheid over het betreffende onderwerp (Gemeente
Bernheze, 2012).
7 | P age
Het gemeentelijk proces rond de komst van een azc is dus als volgt: er is een besluitvormingsproces
waarbij het college van b & w de beslissingsbevoegdheid heeft omdat de komst van een azc onder de
uitvoeringsbevoegdheid valt, maar waarbij het door de maatschappelijke impact wenselijk is om de
gemeenteraad hierover te horen c.q. te laten beslissen. Het kan verder wenselijk zijn burgers
inspraak te geven omdat door NIMBY en BANANA-attitudes ten opzichte van de komst van het azc
protest op kan komen, dat gewelddadige, bedreigende en intimiderende vormen aan kan nemen.
Door inspraak, die dus op 5 verschillende manieren vorm kan krijgen, kan het draagvlak onder de
bevolking vergroot worden. Representatie en inspraak krijgen vorm binnen het gemeentelijke,
democratische besluitvormingsproces. Dit besluitvormingsproces bestaat uit een feitenvormende,
een oordeelsvormende en een besluitvormende(wilsvormende) fase.
Geweld, intimidatie en bedreiging zorgen onder meer voor een gevoel van onveiligheid bij politici.
Het is de vraag wat deze individuele gevolgen van bedreiging, intimidatie en geweld voor lokale
politici, betekenen voor representatie, inspraak en besluitvorming. Daarom zal in deze scriptie de
invloed van geweld, intimidatie en bedreiging op representatie, inspraak binnen het
besluitvormingsproces worden onderzocht.
1.1.1 Vraagstelling
Hoofdvraag
In welke mate zorgen geweld, bedreiging en intimidatie voor een aantasting van de
veronderstellingen onder representatieve, democratische besluitvorming op lokaal niveau in
Nederland?

Deelvragen
1. Wat zijn de belangrijkste veronderstellingen van representatieve, democratische besluitvorming op
lokaal niveau?
2. Langs welke mechanismen kunnen geweld, bedreiging en intimidatie deze veronderstellingen
aantasten?
3. Hoe is het democratische proces rondom de azc’s in Heesch, Geldermalsen en Steenbergen
verlopen?
4. Op welke manier zijn representatie, inspraak en het besluitvormingsproces aangetast door geweld,
bedreiging en intimidatie in Heesch, Geldermalsen en Steenbergen?

Deelvraag 1 en 2 zullen in het theoretisch kader worden behandeld. Deelvraag 1 komt in de
paragrafen 1 en 2 van dit hoofdstuk aan bod. Deelvraag 2 komt aan bod in de paragrafen 3, 4 en 5
van het theoretische kader. Deelvraag 3 komt aan bod in de 1e paragrafen van de hoofdstukken 3, 4
en 5. Deelvraag 4 komt aan bod in de paragrafen 2 en 3 van dezelfde hoofdstukken.

8 | P age
1.2.1 Wetenschappelijke relevantie
Er is door de jaren heen onderzoek gedaan naar individuele bedreigers van publieke personen in
Nederland (Muller et al, 2010) en ongewenst gedrag tegen werknemers met een publieke taak
(Sikkema, Abraham en Flight, 2007 & Jacobs, Jans en Roman, 2009). Verder heeft Bovenkerk (2005)
onderzoek gedaan naar bedreigingen in Nederland. Er is ook onderzoek gedaan naar de spanningen
die maatschappelijk werkers ervaren als resultaat van geweld, bedreigingen en agressie die tegen
hen gericht zijn (Littlechild, 2005) en geweld op de werkvloer tegen maatschappelijk werkers
(Koritsas, Coles en Boyle, 2010). Dit onderzoek richt zich vooral op de oorzaken en consequenties van
geweld, intimidatie en bedreiging op individuele gezagsdragers en mensen met een publieke functie,
waaronder politici. Als geweld, intimidatie en bedreiging invloed hebben op politici, dan is het de
vraag wat dat betekent voor representatie, inspraak en het besluitvormingsproces. Politici zijn
immers werkzaam binnen dat systeem. Deze scriptie zal bijdragen aan theorievorming op dat gebied.

1.2.2 Maatschappelijke relevantie
NIMBY-besluitvorming zoals de komst van een asielzoekerscentrum kan verschillende vormen van
oppositie oproepen. Soms leidt deze oppositie tot geweld, bedreiging en intimidatie tegen lokale
politici. Geweld, intimidatie en bedreiging zouden invloed kunnen hebben op de democratische
besluitvorming, als ze worden ingezet tegen lokale politici. Dit doordat ze bijvoorbeeld een gevoel
van druk kunnen veroorzaken. Politici worden dan (onbewust) naar de hand van de oppositionele
groepen gezet die overgaan tot geweld, intimidatie en bedreiging. Omdat hierdoor representatieve,
democratische besluitvorming op lokaal niveau in gevaar kan komen, is het goed om onderzoek
hiernaar te doen.

9 | P age
1.3 Theoretisch kader
Het eerste deel van dit theoretisch kader heeft betrekking op de belangrijkste elementen onder
representatieve democratie op lokaal niveau. Dit zijn representatie, inspraak en het
besluitvormingsproces.
1.3.1 De veronderstellingen onder representatieve democratische besluitvorming op
lokaal niveau(representatie, inspraak en het besluitvormingsproces)
Representatie
De huidige politieke inrichting van bijna alle ontwikkelde postindustriële democratieën is gestoeld op
het idee van de representatieve democratie (Hendriks, 2006; zoals geciteerd in van Dijk en Coffé,
2011). In een representatieve democratie is het vertrekpunt dat het bestaan van een politieke elite
noodzakelijk is, aangezien het onwerkbaar zou zijn wanneer alle burgers altijd actief zouden zijn.
Hoewel burgers het recht hebben om in te grijpen, ligt besluitvorming in een representatieve
democratie, primair in de handen van een politieke elite. Hierbij is de macht van burgers indirect
vormgegeven: zij kiezen politici die hen vertegenwoordigen door middel van verkiezingen (Van Dijk
en Coffé, 2011).
Met betrekking tot deze vertegenwoordiging bestaan verschillende visies. Twee van deze visies
worden door Pitkin (1967) uiteengezet in de mandaat-onafhankelijkheid controverse. Moet een
volksvertegenwoordiger doen wat zijn kiezers willen en gebonden worden door mandaten en
instructies van hun kant? Of moet hij worden geacht om naar zijn eigen visie, mandaatvrij te
handelen in het belang van de vertegenwoordigden. Een ‘mandaattheoreticus’, ziet een
vertegenwoordiger louter als een agent die gestuurd wordt door de wil van de kiezers. Politici
moeten zich als spiegel of megafoon van het volk gedragen. Een ‘onafhankelijkheidstheoreticus’ ziet
de vertegenwoordiger als een ‘free agent’ en gaat er vanuit dat politieke vraagstukken complex zijn
en buiten het bereik van de gewone mens liggen. Als een politicus rechtstreeks wordt geïnstrueerd
door de achterban, wordt de waardigheid van de politicus daarmee afgepakt volgens de
onafhankelijkheidstheoretici.

Voortbordurend op de visie van Pitkin, komen Andeweg en Thomassen (2005) met een andere
insteek van de mandaat-onafhankelijkheidscontroverse. Zij stellen dat politieke representatie zowel
bottom-up als top-down kan zijn. Bij representatie van onderaf, start het proces bij de burgers, die
met hun ‘gekristalliseerde visies’ het politiek proces betreden. De vertegenwoordigers dienen deze
wensen om te zetten in beleid. Bij representatie van bovenaf, is er een actievere rol voor de
vertegenwoordigers. Het proces van representatie start hier bij de vertegenwoordigers, die het
proces met hun eigen visie ingaan en die visie voorleggen aan het publiek ter goedkeuring.
De Nederlandse kiezersdemocratie is gestoeld op de vrije keuze van de kiezer en de ongebondenheid
van de volksvertegenwoordiger. De volksvertegenwoordiger heeft een vrij mandaat en de leden van
de Staten-Generaal vertegenwoordigen het gehele Nederlandse volk (Artikel 50, Grondwet). Omdat
Nederlandse volksvertegenwoordigers niet afhankelijk mogen worden van een bepaald gedeelte van
het volk, dienen ze te stemmen zonder last (art. 67 lid 3 Grondwet). Voor de gemeenteraad is dit
verbod op last vastgelegd in artikel 27 van de Gemeentewet (Kleijkers, 1993). Representeren kreeg in
de twintigste eeuw de betekenis van ‘het staan van het deel voor het geheel, het vervangen van
velen door één en het weerspiegelen van een geheel volk in een parlement. In de laatste betekenis
10 | P age