Table Of ContentGeriatrischetandheelkunde
Geriatrische tandheelkunde
De problematiek van ouder worden en mondgezondheid
Onderredactie van
Dr.C.de Baat
Prof.dr.W.Kalk
Bohn StafleuVanLoghum
Houten/Diegem 1999
© 1999BohnStafleuVanLoghum, Houten
Alle rechten voorbehouden.Niets uitdeze uitgave mag worden verveelvoudigd,opge-
slagen ineen geautomatiseerdgegevensbestand, ofopenbaargemaakt, inenige vorm
ofopenige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,door fotokopieen, opnamen,ofenig
andere manier, zondervoorafgaande schriftelijketoestemmingvan deuitgever.
Voorzoverhet maken van kopieen uit deze uitgaveis toegestaan op grondvan artikel
r
16bAuteurswet 1912 het Besluitvan 20juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij
Besluitvan 23 augustus 1985, Stb. 471 en artike117Auteurswet 1912, dientmen de
daarvoorwettelijkverschuldigde vergoedingen te voldoenaan de Stichting
Reprorecht (Postbus 882, 1180AWAmstelveen). Voorhet ovememenvan (een) ge-
deelte(n) uitdeze uitgave inbloemlezingen,readers en anderecompilatiewerken (ar-
tikel16Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgeverte wenden.
ISBN90 313 2201 6
NUGI748
D/1999/3407/049
Ontwerp omslag: Boekhorstdesign, Culemborg
Bohn StafleuVanLoghum
De Molen 77
3995 AWHouten
Kouterveld 2
1831Diegem
Woord vooraf
Bijna negen jaarnade presentatievan het eerste Nederlandseproefschriftover gero-
dontologieen geriatrischetandheelkunde verschijntthans het eerste oorspronkelijke
Nederlandstaligeleerboekover deze onderwerpen. In de titel ismet opzet gekozen
voor het begrip 'geriatrischetandheelkunde'dat kan worden gedefinieerdals het on-
derdeel van de tandheelkunde waarin het gaat omde preventie, de diagnostiek, de
behandelingen denazorg van orofaciale ziekten enproblemenbijouderen. Dit om
telaten uitkomendat het debedoeling istandartsen, mondhygienisten,studenten
tandheelkunde, studentenmondhygiene, anderendie zorg verlenen aan ouderen en
overige geinteresseerdenpraktischbruikbare informatieteverschaffen.
Veroudering gaat gepaard met een voortdurend toenemende kwetsbaarheidop so-
matisch, psychischen sociaal gebied.Het oplossenvan tandheelkundige problemen
bijouderenvraagt een benaderingdie rekening houdt met deze specifieke omstan-
digheden.Daarom wordt indeel Iinformatieverschaftover verouderinginhet alge-
meen en indeel IIover veroudering inhet orofaciale systeemen de gevolgenhier-
van voor het tandheelkundig handelen. Pas indeel IIIkomt deechte geriatrische
tandheelkunde aan de orde en indeel IVvolgen nog enkele bijzondere onderwerpen.
Aan de totstandkoming van dit boek isdoor 32 auteurs met grote inzet gewerkt.
Zonderauteurs met specifiekekennis van deelgebieden van degerontologieen de
geriatrischetandheelkundezou het schrijven van dit boek onmogelijkzijn geweest.
Wij als redacteuren zijn de auteurs daarom bijzonderdankbaarvoor hun onmisbare
bijdragen.
Aan twee hoofdstukken van dit boek ismet groot enthousiasmegewerktdoor
prof. dr.A.F. Kayser. Bij het verschijnenvan dit boek ishet alweerenkele maanden
geledendat hij aan degevolgen van een slopendeziekte isoverleden. Moge het ver-
schijnen van dit boek ook een kleinehommagezijn ter nagedachtenis aan deze fijne
collegaen groot docenten wetenschapper.
Totslot hechten wijeraan te vermelden dat dit boek tot stand isgekomen toen wij
beiden nog werkzaam waren bij de SectorOrale Functieleervan deKatholieke
UniversiteitNijmegen.Veelmedewerkers van deze Sectorhebben ons met raad en
daad ter zijde gestaan en wij zijn hen daarvoorzeer erkentelijk.
Dr.C.deBaat
Prof. dr.W.Kalk
VI WOORDVOORAF
Redactie
Dr.C.deBaat,afdeling Mondziekten,Kaakchirurgie en BijzondereTandheelkunde,
AcademischZiekenhuisRotterdam.
Prof. dr.W.Kalk,Instituut Tandheelkundeen Mondhygiene,Rijksuniversiteit
Groningen.
Auteurs
Dr.C. de Baat, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgieen BijzondereTandheelkunde,
AcademischZiekenhuis Rotterdam.
Prof.dr.N.H.J. Creugers,Sector Orale Functieleer, Katholieke UniversiteitNijmegen.
Mevr.drs.J.F.A. van Elswijk, SectorOrale Functieleer,Katholieke Universiteit
Nijmegen.
Mevr.prof.dr.J. de Jong-Gierveld,NederlandsInterdisciplinairDemografisch
Instituut, 's-Gravenhage.
Prof.dr.W.Kalk,Instituut Tandheelkundeen Mondhygiene,Rijksuniversiteit
Groningen.
Dr.R.J.A.M.de Kanter,SectorOrale Functieleer,Katholieke UniversiteitNijmegen.
Prof. dr.A.F.Kayser,emeritushoogleraar,SectorOrale Functieleer,Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Dr.H.M.A.M.Keltjens, SectorOrale Functieleer, Katholieke UniversiteitNijmegen.
Prof.dr.C.P.M. Knipscheer, Vakgroep Sociologie en SocialeGerontologie,Vrije
Universiteit,Amsterdam.
Prof.dr.D.L. Knook,TNO Verouderingsonderzoek, Leiden.
Mevr.dr.Y. Kuin, Vakgroep Psychogerontologie, Katholieke UniversiteitNijmegen.
Mevr.dr.J.M.Kwakman,Afdeling Mond- en Kaakchirurgie,Academisch
Ziekenhuis St.Radboud,Nijmegen.
Mevr. dr.A.M. Lagaay,LeidsMedisch Centrum,Leiden.
Dr.C. van Loveren, Vakgroep Cariologie, EndodontologieenPedodontologie,
Academisch CentrumTandheelkundeAmsterdam.
VIII AUTEURS
Drs. L.EE. Michels,emerituskaakchirurg te Helmond.
Drs.l.A.H.G.Moerenburg, tandarts te Katwijk(Z-H).
Prof. dr.A. van NieuwAmerongen, Vakgroep Orale Biochemie,Academisch
CentrumTandheelkundeAmsterdam.
Drs.R. Pikaar, Centrumvoor BijzondereTandheelkunde, Katholieke Universiteit
Nijmegen.
Drs. R.D.Plomp,NederlandsInterdisciplinairDemografischInstituut,
's-Gravenhage.
Prof.dr.H.H.Renggli, SectorPreventieveen CuratieveTandheelkunde, Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Drs.P.A.G.Rijsemus,Centrumvoor BijzondereTandheelkunde, Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Dr.FJ.M.Roeters, SectorPreventieveen CuratieveTandheelkunde, Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Drs.G.R.E.Schuil, tandarts te Heerde.
Drs. P.A.Snoek, SectorOrale Functieleer, Katholieke UniversiteitNijmegen.
Drs. M.T.Stel, SectorPreventieveen CuratieveTandheelkunde,Katholieke
Universiteit Nijmegen.
Dr.E.H.Verdonschot, Sector Preventieveen CuratieveTandheelkunde,Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Dr.R.A.C.A.Voorsmit,Afdeling Mond- en Kaakchirurgie,AcademischZiekenhuis
St. Radboud, Nijmegen.
Drs.E de Vries,Centrumvoor BijzondereTandheelkunde, Katholieke Universiteit
Nijmegen.
Prof.dr.I. van derWaal,Vakgroep Mondziektenen Kaakchirurgie/OralePathologie,
Academisch CentrumTandheelkundeAmsterdam.
Dr.ir.H.Weinans, Vakgroep Orthopedie,Erasmus Universiteit, Rotterdam.
Dr.W.L.Willemsen, SectorPreventieveen CuratieveTandheelkunde, Katholieke
UniversiteitNijmegen.
Dr.D.J.Witter, SectorOrale Functieleer,Katholieke UniversiteitNijmegen.
Inhoud
Woordvooraf v
Deauteurs VII
DeelI Veroudering(algemeen)
Ret verouderingsproces: oorzakenenverklaringen 1
Prof dr.D.L. Knaak
1.1 Verouderingenvergrijzing:nieuwe verschijnselen 1
1.2 Watisveroudering? 1
1.3 Natuurlijke veroudering versus ziekte 2
1.4 Theorieen overhetverouderingsproces: voorwaarden 3
1.5 Ret tellenvancellen 3
1.6 Isveroudering erfelijkbepaald? 5
1.7 Veroudering:hetgevolgvanwillekeurige beschadigingen 6
1.8 Mindereten,langerleven 7
1.9 Eengemtegreerd beeld 8
1.10 Toekomstperspectief 8
~~ 9
2 Ouder wordenvanuit sociologisch perspectief 11
Prof dr.C.P.M.Knipscheer
2.1 Inleiding 11
2.2 Ouderen alssocialecategorie; hetmacroniveau 12
2.3 Ouderen indiverse sectorenvandemaatschappij;
hetmesoniveau 14
2.4 Primair sociaalnetwerkvanouderen; hetmicroniveau 18
2.5 Slotbeschouwing 21
Literatuur 21
3 Ouderwordenalsdynamisch proces;enkele psychologische aspecten 23
Mevr.dr.Y.Kuin
3.1 Inleiding 23
3.2 Volwassenheidinontwikkeling 24
