genel denge analizi

250 Pages·2013·4.05 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
İKT - DR - 2013 - 0002

TÜRKİYE İÇİN ALTERNATİF MİTİGASYON
POLİTİKASI UYGULAMALARININ EKONOMİK
ANALİZİ:
GENEL DENGE ANALİZİ

HAZIRLAYAN
Mehmet MERCAN

TEZ DANIŞMANI
Doç. Dr. Etem KARAKAYA

AYDIN - 2013
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
İKT - DR - 2013 - 0002

TÜRKİYE İÇİN ALTERNATİF MİTİGASYON
POLİTİKASI UYGULAMALARININ EKONOMİK
ANALİZİ:
GENEL DENGE ANALİZİ

HAZIRLAYAN
Mehmet MERCAN

TEZ DANIŞMANI
Doç. Dr. Etem KARAKAYA

AYDIN - 2013
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE
AYDIN

İktisat anabilim dalı doktora programı öğrencisi Mehmet MERCAN tarafından
hazırlanan “Türkiye için Alternatif Mitigasyon Politikası Uygulamalarının
Ekonomik Analizi: Genel Denge Analizi” başlıklı tez 04.01.2013 tarihinde yapılan
savunma sonucunda aşağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiştir.

Ünvanı, Adı ve Soyadı Kurumu İmzası_____

Doç.Dr.Etem KARAKAYA (Başkan) Adnan Menderes Üniversitesi ……………..
Doç.Dr.Mesut ALBENİ Süleyman Demirel Üniversitesi ……………..
Doç.Dr.Recep TEKELİ Adnan Menderes Üniversitesi ……………..
Yrd.Doç.Dr. Abdullah ÖZDEMİR Adnan Menderes Üniversitesi ……………..
Yrd.Doç.Dr.Hakan HOTUNLUOĞLU Adnan Menderes Üniversitesi ……………..

Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu doktora tezi, Enstitü Yönetim Kurulu’nun
…............................. sayılı kararıyla ……………………….…. tarihinde onaylanmıştır.

Enstitü Müdürü

Doç.Dr. Osman PEKER
Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve
etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu
çalışmaya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi
beyan ederim.

Not: Bu tez intihal engelleme programı “iThenticate” (Professional Plagiarism
Prevention) tarafından Atatürk Üniversitesi veri tabanları aracılığıyla taranmıştır.

Adı Soyadı : Mehmet MERCAN

İmza :
i

Bu tez, Adnan Menderes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Birimi
tarafından desteklenmiş olup, proje numarası NİİBF–12007’dir.
ii

YAZAR ADI - SOYADI: MEHMET MERCAN

BAŞLIK: TÜRKİYE İÇİN ALTERNATİF MİTİGASYON POLİTİKASI
UYGULAMALARININ EKONOMİK ANALİZİ: GENEL DENGE ANALİZİ

ÖZET
Bu çalışmanın temel amacı; genel denge analizi yardımıyla, 2008 yılından Kyoto
protokolü ile gündeme gelen küresel ısınmanın başlıca sebebi olan karbondioksit
salımının kontrol altına alınabilmesi için uygulanan yöntemlerden olan emisyon
ticaretinin Türkiye ekonomisi açısından ekonomik maliyetleri analiz etmek ve geleceğe
yönelik uygulanması gereken ekonomi politikaları için önerilerde bulunmaktır.
Türkiye’de yapılan çalışmalarda, mitigasyon (sera gazı azaltımı) politikalarının (karbon
vergisi ve emisyon ticareti) ekonomiye çok ağır yük getireceği iddia edilmektedir.
Çalışmada bu savlarının doğruluğu tartışılarak karar vericilere politika oluşturmada yol
gösterilmesi amaçlanmaktadır. İktisat literatüründe, özellikle Türkiye’de konu ile ilgili
çok az sayıda çalışma olduğu göz önüne alındığında bu çalışmanın önemli bir boşluğu
dolduracağı düşünülmektedir.

Bu çerçevede çalışmada, karbon vergisi ve emisyon ticaretinin ekonomiye ve
makroekonomik değişkenlere literatürde iddia edilenden daha az yük getireceği ve
küresel ısınmayı azaltıcı yönde etkileyeceğini beklemekteyiz.

ANAHTAR SÖZCÜKLER: Genel Denge Modeli, Karbon Vergisi, Emisyon Ticareti,
İklim değişikliği, GAMS, Türkiye.
iii

NAME of the AUTHOR: MEHMET MERCAN

TITLE of the STUDY: ECONOMIC ANALYSIS OF ALTERNATIVE
MITIGATION POLICY PRACTICE FOR TURKEY:
GENERAL EQUILIBRIUM ANALYSIS

ABSTRACT
The main objective of this study is to analyze the economic costs of the emission trade
and carbon tax in terms of Turkish economy which is one of the methods used to
control the carbon emissions which is the main reason for the global warming coming
into question with Kyoto protocol in 2008 and to make advices for economic policies
that have to be applied in future. In the studies in Turkey, it is claimed that mitigation
policy (greenhouse gas mitigation) implementations (carbon tax and emission trade)
will bring a heavy burden to economy. In this study it is aimed to guide the decision
makers for making policies by discussing the accuracy of the arguments. When it is
considered that there is very less amount of studies about this subject in economics
literature especially in Turkey, it is thought that this study will fill a significant gap.

In this context in this study, we expect that carbon tax and emission trade will bring less
burden to economy and macroeconomic variables than claimed in literature and will
affect the global warming in the reducing direction.

KEYWORDS: General Equilibrium Model, Carbon Tax, Emission Trading, Climate
Change, GAMS, Turkey.
iv

ÖNSÖZ
Bu tez çalışmasında, Türkiye’de karbon emisyonlarının azaltımında uygulanacak
karbon vergisi ve emisyon ticareti gibi alternatif mitigasyon (sera gazı azaltımı)
politikalarının Türkiye ekonomisi üzerindeki maliyetleri TÜİK tarafından hazırlanan ve
59 sektörün girdi-çıktı ilişkilerini gösteren Girdi-Çıktı tablosu baz alınarak Genel Denge
Analizi ile incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma, Türkiye ölçeğinde yapılan çalışmaların
oldukça az olması ve karbon vergisi uygulamasının yanı sıra emisyon ticaretini de
analiz etmesi açısından önem taşımaktadır. Diğer taraftan, tüm sektörleri ve üretim
faktörlerini hesaba katan Genel Denge Analizinin kullanılması, çalışmanın orjinalliğini
arttırmaktadır.
Akademik hayatımın başından itibaren bana her türlü desteği gösteren, iktisat
bilimini bana sevdiren ve iktisat ile arama sağlam köprüler inşa eden danışmanım
Doç.Dr. Etem KARAKAYA başta olmak üzere, tez çalışmamda desteğini gördüğüm
Doç.Dr. Osman Peker, Prof.Dr. Serdar SAYAN, Prof.Dr. Erinç YELDAN, Doç.Dr.
Recep TEKELİ, Yrd. Doç.Dr. Abdullah ÖZDEMİR, Yrd. Doç.Dr. Mustafa ÖZÇAĞ,
Yrd. Doç.Dr. Hakan HOTUNLUOĞLU’na çalışmama yapmış oldukları katkılardan
dolayı teşekkürü borç bilirim. Akademik hayatımda bu noktaya gelmeme katkı sağlayan
Nazilli İİBF öğretim elemanlarına ve emeği geçen tüm meslektaşlarıma minnettarım.
Bunun yanında, çalışma süresince her türlü desteği esirgemeyen annem, babam, sevgili
eşim Emel’e ve dünyaya gelişi ile hayatımıza renk katan oğlum Hasan Bertuğ’un
vermiş olduğu çalışma azmi için de sonsuz teşekkür ediyorum.
v

İÇİNDEKİLER
ÖZET ............................................................................................................................... ii
ABSTRACT ................................................................................................................... iii
ÖNSÖZ ........................................................................................................................... iv
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. v
KISALTMALAR VE SİMGELER ............................................................................. ix
ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................. xiv
TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................................ xvi
EKLER LİSTESİ ....................................................................................................... xvii
GİRİŞ .............................................................................................................................. 1
BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN KAYNAKLI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ .............................................................. 7
1.1. İnsan Kaynaklı İklim Değişikliği, Sebepleri, Sonuçları ve Etkileri .................... 7
1.1.1. Sera Etkisi ve Küresel Isınmanın Bilimsel Analizi ......................................... 8
1.1.2. Küresel Isınma Konusunda Karşıt Görüşler ................................................. 13
1.1.3. Küresel Isınma Trendi, Projeksiyonlar ve Senaryolar .................................. 14
1.1.4. İklim Değişikliğine Neden Olan Sera Gazlarının Dünya Genelindeki Trendi
ve Artışının Nedenleri ............................................................................................ 19
1.1.4.1. İklim Değişikliğinde Enerji Kaynaklı Emisyonlar, Enerji Arz Trendi ve
Projeksiyonlar ..................................................................................................... 20
1.1.4.2. Enerji Arzında Fosil Kaynaklı Enerji Kullanımı ................................... 28
1.1.4.3. Sanayileşme............................................................................................ 31
1.1.4.4. Nüfus Artışı ............................................................................................ 35
1.1.4.5. Arazi Kullanım Değişiklikleri, Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri ....... 37
1.1.5. İklim Değişikliğinin Etkileri ve İklim Değişikliğinin Etkileri Üzerine
Yapılan Çalışmalar .................................................................................................. 39
1.1.5.1. İklim Değişikliğinin Ekonomik Etkileri ile İlgili Çalışmalar ................ 41

İKİNCİ BÖLÜM

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE NEDEN OLAN SERA GAZLARININ TÜRKİYE’DE
GELİŞİMİ VE NEDENLERİ ..................................................................................... 44
2.1. İklim Değişikliğinin Müzakereleri ve Türkiye ................................................. 44
2.2. Türkiye’de Sera Gazı Emisyonlarının Gelişimi ................................................ 48
vi

2.3. Türkiye’de Sera Gazı Emisyon Artışlarının Ekonomik Belirleyicileri ............. 54
2.3.1. Ekonomik Faaliyetlerde Enerji Kullanımı .................................................... 54
2.3.1.1. Yakıtların Yanmasıyla Oluşan Emisyonlar ............................................ 55
2.3.1.1.1. Enerji Sektörü ................................................................................. 57
2.3.1.1.2. İnşaat ve İmalat Sanayii ................................................................. 60
2.3.1.1.3. Ulaştırma Sektörü ........................................................................... 60
2.3.1.2. Kaçak Emisyonlar .................................................................................. 62
2.3.2. Endüstriyel Faaliyetler .................................................................................. 63
2.3.3. Tarımsal Faaliyetler ...................................................................................... 66
2.3.4. Ormancılık, Arazi Kullanımı ve Arazi Kullanım Değişikliği (LULUCF) .... 68
2.3.4.1. Ormancılık.............................................................................................. 68
2.3.4.2. Arazi Kullanımı ve Arazi Kullanım Değişiklikleri ................................ 70
2.3.5. Atık Faaliyetleri ............................................................................................ 72

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SERA GAZLARININ AZALTIMINA YÖNELİK EKONOMİ POLİTİKALARI
………………………………………………………………………………………74
3.1. Kyoto Protokolünde Tanımlanan Proje Temelli Esneklik Mekanizmaları ....... 75
3.1.1. Temiz Kalkınma Mekanizması ..................................................................... 78
3.1.2. Ortak Yürütme Mekanizması ........................................................................ 79
3.2. Proje Temelli Esneklik Mekanizmalarında Türkiye’nin Konumu ve Gönüllülük
Esasına Dayanan Piyasalar ....................................................................................... 80
3.3. Kyoto Protokolünde Tanımlanan Piyasa Temelli Esneklik Mekanizması:
Emisyon Ticareti ...................................................................................................... 85
3.3.1. Emisyon Ticareti Kavramı ve Teorisi ........................................................... 85
3.3.2. Emisyon Ticareti Çeşitleri ............................................................................ 88
3.3.3. Emisyon Ticareti ve Emisyon Vergisinin Karşılaştırılması .......................... 89
3.3.4. Emisyon Ticareti Uygulamalarının Tarihsel Süreci ...................................... 89
3.3.5. Kyoto Protokolü ve Emisyon Ticareti Sistemi ............................................. 93
3.3.6. Avrupa Birliği Emisyon Ticareti Sistemi (EU ETS)..................................... 95
3.3.6.1. Birinci Ticari Dönem (NAP1-Phase 1-2005-2007) ............................... 97
3.3.6.2. İkinci Ticari Dönem (NAP2-Phase 2-2008-2012) ............................... 100
3.3.6.3. Üçüncü Ticari Dönem (Phase 3-2013-2020) ....................................... 103

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KARBON PİYASASI ................................................................................................ 105
4.1. Karbon Piyasasının Bileşenleri ....................................................................... 105
4.2. Karbon Piyasasının İşlem ve Ticaret Hacmi ................................................... 108
4.3. Karbon Fiyatını Etkileyen Faktörler ............................................................... 114