Gazzâlî (Felsefesi ve İslam Modernizmine Etkileri)

434 Pages·2012·11.89 MB·Turkish

by  Hasan Aydın

Bilim ve Gelecek Kitaplığı
Bilim ve Gelecek Kitaplığı - 28
Gazzâlî
-Felsefesi ve İslam Modernizmine Etkileri-
Haşan Aydın
© Bu kitabın yayın haklan
7 Renk Basım Yayım ve Filmcilik Ltd Şti.'ne aittir
Birinci Baskı: Kasım 2012
(Bu eser 2006 yılında gözden geçirilmemiş doktora tezi haliyle
Natürel Yayınları tarafından sınırlı sayıda basılmıştır.)
ISBN: 978-605-5888-27-5
Yayıma hazırlayan: Baha Okar
Baskı: Kayhan Matbaacılık
Davutpaşa C. Güven Sanayi Sitesi B Blok,
No: 244. Topkapı / İstanbul
Tel: [phone]
7 Renk Basım Yayın ve Filmcilik Ltd. Şti
Tel: [phone]
Caierağa M. Moda C Zuhal S. No. 9/1, Kadıköy-İstanbul
http://www.biIimvegelecek.com.tr • [email protected]
HASAN AYDIN
GAZZÂLÎ
FELSEFESİ ve
İSLAM MODERNİZMİNE
ETKİLERİ
Hasan Aydın
Hasan Aydın. 1971 'de Ordu/Ünye'de doğdu. İlk ve ortaöğrenimini
Ünye'de, yükseköğrenimini OMÜ İlahiyat Fakültesinde tamamladı.
Üniversiteyi bitirdiği yıl. aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü'ne
araştırma görevlisi olarak atandı ve yükseklisansını tamamladı
Yükseklisans tez çalışması. "Kur'an ve Hadislerdeki Bilgi Kavramının
İlk Dönem İnanç Mezheplerindeki Tarihsel Gelişimi" başlığını
taşıyordu. 1997-2004 yıllan arasında, çeşitli özel okullar ve devle!
okullarında öğretmenlik yaptı. Aynı zamanda 2001'de OMÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsünde, doktora öğrenimine başladı ve 2004'de.
"Gazzâlî’nin Tanrı ve Evren Tasanmı ve Günümüze Yansımaları" adlı
çalışmayla bilim doktoru unvanını aldı 2004-2008 arasında Sinop
Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalıştı. Hâlâ OMÜ Eğitim
Fakültesi'nde öğretim üyesi olan Aydın, çok sayıda makale kaleme
almıştır. Aydının yayımlanmış kitaplan şunlardır: Islam Düşünce
Geleneğinde Bilgi Kuramı (Naturel Yayınlan. 2005). İslam Düşünce
Geleneğinde Din-Felsefe ve Bilim (Naturel Yayınlan, 2005), Felsefi
Temelleri Işığında Yapılandırmacılık (Nobel Yayınlan. Birinci Baskı,
2007; ikinci baskı, 2012). Postmodern Çağda İslam ve Bilim (Bilim
ve Gelecek Kitaplığı. 2008), Eski Yunan'dan İslam'ın Klasik Çağma
Neden Kavramı ve Nedensellik (Bilim ve Gelecek Kitaplığı. 2009).
Yetişmemde büyült özveri gösteren
değerli anne-babam
Nalıide ve Hüseyin Aydm’a
en içten sevgilerimle...

İÇİNDEKİLER
Sunuş / Prof. Dr.M ehmet Dağ 9
Önsöz 11
Giriş 15
A) Gazzâlî'nin İçinde Doğduğu Sosyokültürel ortam 16
B) Gazzâlî’nin Yaşamöyküsü ve Temel Yapıtları 32
C) Bir Düşünür Olarak Gazzâlî’nin Toplum Projesi 44
I. Bölüm: Gazzâlî’nin Dini-Felsefi Sisteminin
Yöntembilimsel ve Bilgikuramsal Temelleri 87
1.1. Yöntembilimsel ve Bilgikuramsal Temeller 87
1.1.a. Önsel/Zaruri Bilgi: Ussallar ve Duyusallar 102
1.1.b. Kazanılmış Bilgi: Kıyas, Tümevarım ve Analoji 113
1.1.c. Aktarılmış ve Başkasından Öğrenilmiş Bilgi: Haber 127
1.1.d. Verilmiş Bilgi: Vahiy ve ilham 137
1.1.e. Bütün Bilgi Türlerinin Vahiy ve ilhama indirgenmesi 145
1.1.f. Tanrı Vergisi Olan Bilginin Seçkinlerin Ayrıcalığı Olarak
Kabul Edilmesi 152
II. Bölüm: Gazzâlî’nin Dini-Felsefi Sisteminde
Evrenin Varlık Nedeni 155
11.1. Evrenden Tanrıya 155
11.1.a. Saltıklık, Aşkınlık ve Bilinemezcilik 180
II. 1.b. ilintililik, İçsellik ve Görecelik 193
II. 1 .c. Bilgelik ve Öncesiz Tasarımcılık 203
11.1.d. Öncesiz Bilgeliğin Nesnelleşme Araçları 211
11.1 .e. Zorunsuzluk ve Keyfilik 223
III. Bölüm: Gazzâlî’nin Dini-Felsefi Sisteminde
Evrenin Anlamı ve Değeri 233
111.1. Tanrıdan Evrene 233
III. 1 .a. Tanrısal Tasarım, İstenç ve Gücün Nesnelleşmesi:
Yaratma ya da Türüm 247
111.1 .b. Sürekli Yaratma ya da Sürekli TürümrArânedencilik 254
III. 1 .c. Aranedenciliğin Insansal ve Tanrısal Sonuçlan 267
111.2. Gerçeklik ve sanallık: Tanrının Göstergeleri Olarak
Varlık ve Nesneler 279
111.3. Tannnın Temsilcileri Olarak İnsanlar:
Sıradancılık ve Seçkincilik 289
III.-4. Bir Bütün Olarak İnsanın ve Evrenin Ereği 305
IV. Bölüm: Gazzâlî'nin Dini-Felsefi Sisteminin
İslam Modernizmine Etkileri 315
IV.1. Gazzâlî’den Günümüze İslam Düşüncesi ve Gazzâlîci Miras 315
IV.I.a. Modern Öncesi Islahat Hareketleri 323
IV. 1 .b. Modern Yeniden Yapılanma Hareketleri 326
IV.2. Yöntembilimsel ve Bilgikuramsal Miras 329
IV.3. Bir Bütün Olarak Tann ve Evrene İlişkin Kuramsal Miras 371
IV.3.a. Tann ve Öncesiz Tasarımcılık 375
IV.3.b. Sürekli Yaratma ve Aranedencilik 384
IV.3.C. Tanrısal Eksenlilik, Göstergecilik ve Erekselcilik 396
IV.3.d. Seçkincilik ve Sıradancılık 401
Sonuç 409
Kaynaklar 415
SUNUŞ 9
SUNUŞ
Haşan Ayciın’ın bu hacimli çalışmasıyla, ilk kez Gazzâlî’nin dün­
ya görüşü ile günümüzde özellikle ülkemizde gelenekçi ve yenilikçi
olarak geçen düşünürlerin dünya görüşleri arasındaki ilişki derli
toplu şekilde irdelenmiş oluyor.
Çalışmanın ilk üç bölümü, Gazzâlî’nin bilgi kuramı ve yöntembi-
limi. Tanrı ve Tanrı merkezli evren tasarımına ayrılmıştır.
Birinci bölümde, Gazzâlî'niıı Tann’ya indirgenmiş ve odaklan­
mış bir bilgi kuramı ve yöntembilimi ortaya koyduğu; ancak orta­
ya koyduğu bilgi kuramı ve yöntcmbiliminin önemli ölçüde Eş’ari
gelenekten alındığı, kimi ayrıntılarda İslam Meşşailerinin ve baş­
kalarının etkisinin bulunduğu vurgulanıyor. Vurgulanan bir başka
ve önemli nokta da Gazzâlî'nin bu yolla bir toplum tasarımı ortaya
koymaya çalışarak, yaşadığı dönemde oldukça çalkantılı olan İslam
dünyasında birliği sağlayacak bir proje sunmuş olmasıdır.
Haşan Aydın, ikinci ve üçüncü bölümlerde, anılan bilgi kuramı
ve yöntembilimi ışığında Gazzâlî’nin Tann-Evren ilişkisini çözüm­
lemek amacıyla önce onun Eş’ari geleneğe bağlı olarak oluşturduğu
Tanrı tasarımını ele almakta ve bu tasarımda Tanrı kavramına evreni
(evrene insan ve toplum dahildir) anlamlandırmadaki başat rolünü
öne çıkarmaktadır. Bu başat rol. Haşan Aydının da belirttiği gibi.
Tanrı dışındaki her şeyi önemsizleştirmekıe, dalıa doğrusu, Tanrı
ile ilişkisi oranında önemli hale getirmektedir. Ancak bu “önemli
olma” olgusunu da Tanrı belirlemektedir. Kuşkusuz Gazzâlî’nin hu
yaklaşımı toplumbilim ve siyaset bilimi açısından, Tanrı tarafından
seçilmiş bilenlerle seçilmemiş bilmeyenler (cahiller), Tanrı tarafın­