Table Of ContentGanganalyse
en looptraining
voor de paramedicus
Tweede, volledig herziene druukk
Jos Deckers
Dominiek Beckers
Ganganalyse en looptraining
Jos Deckers
Dominiek Beckers
Ganganalyse en
looptraining
voor de paramedicus
Tweede, volledig herziene druk
ISBN 978-90-368-1347-1 ISBN 978-90-368-1348-8 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-1348-8
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media B.V. 1997, 2017
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 892
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
tweede, volledig herziene druk
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
Veel mensen krijgen na een ongeval, bij zichten zijn te downloaden voor opleidings-
ziekte of ouderdom problemen bij het gaan. doeleinden en gebruik bij patiënten.
Een klein letsel leidt al snel tot een afwij-
kend of gestoord looppatroon. Elke thera- Deze tweede uitgave is volledig herzien en
peut krijgt dan ook frequent te maken met aangepast aan de huidige ontwikkeling en
het behandelen van mensen met looppro- visie in de gezondheidszorg. In een eer-
blemen. Ervaring opbouwen met gangana- ste inleidend hoofdstuk positioneren we
lyse en looptraining is dan ook een ‘must’ de inhoud van dit boek binnen het huidige
voor iedere gemotiveerde behandelaar. holistische behandelspectrum. Binnen de
looptraining hebben we hierbij aandacht
Naast onze communicatie en mimiek is voor het ICF-model. We belichten welke
in de samenleving onze lichaamstaal de belangrijke factoren onze analyses en
belangrijkste interactie met onze omgeving. behandelstrategieën bepalen en hoe onze
Hoe we ons lichamelijk presenteren, hoe we therapie dient te steunen op principes uit
staan en gaan wordt in onze maatschappij het motorisch leren, het klinisch redeneren
continu geobserveerd en geëvalueerd. Het is (clinical reasoning), evidence-based prac-
dan ook niet verwonderlijk dat alle patiën- tice en het gebruik van gerichte looptesten.
ten meestal uiterst gemotiveerd zijn om
weer zo ‘normaal’ mogelijk te leren lopen en Hoewel het niet bij al onze patiënten lukt
functioneren. Dagelijks worden therapeuten om ze weer ‘normaal’ te leren lopen, blijft
met deze wens geconfronteerd. dit het streven van therapeut en patiënt. Een
uitgebreid tweede hoofdstuk over ‘normaal-
Niet alle paramedici krijgen tijdens de gang’ geeft een gedetailleerde beschrijving
opleiding een gestructureerde opbouw met van de verschillende gangfasen. Naast de
betrekking tot ganganalyse en gangrevali- klassieke indeling steunen we hierbij vooral
datie. De scholing verloopt soms te frag- op het werk van J. Perry. De gangcyclus
mentarisch en is soms weinig aangepast aan wordt schematisch verhelderd met duide-
de actuele mogelijkheden en praktijkerva- lijke afbeeldingen en onderbouwd met bio-
ringen in onderzoek, trainingsaspecten en mechanische principes.
hulpmiddelen binnen de looptraining. Dit
boek wil de nodige lacunes aanvullen. Kennis van de normaalgang is een vereiste
voor een gerichte ganganalyse en de daarop
De inhoud van dit boek bundelt dan ook de steunende therapieplanning. In het bewe-
basiskennis, waarbij praktijkgerichte vaar- gingslab zijn vele verschillende methoden
digheden in ganganalyse, looptraining en van gang analyse mogelijk. Dit boek focust
gerichte keuzes van hulpmiddelen centraal echter vooral op een visuele en tactiele ana-
staan. Elke therapeut kan hieruit putten. lyse. Via een analyseformulier wordt een
De bijhorende website biedt bovendien uit- gestructureerde ganganalyse aangeboden en
gebreide aanvullende digitale informatie beschreven, met oog voor zowel het totaal-
en vooral leerzame powerpoint presenta- beeld als de meest voorkomende afwijkin-
ties en videocasuïstiek die het leerproces gen in iedere fase van de gangcyclus.
ondersteunen en versnellen. Onderwerpen
en casusbesprekingen in het boek worden Loopafwijkingen zijn in feite strate-
gelinkt aan videocasuïstiek op de website. gieën van de patiënt om zich zo efficiënt
Belangrijke formulieren, schema’s en over- mogelijk voort te bewegen, ondanks zijn
VI Voorwoord
beperkingen. De therapeut zal op basis van revalidatie). Zowel voor de behandelaar als
zijn probleemanalyse, zijn kennis, ervaring voor de patiënt heeft Adelante de revali-
en metingen eigen behandelstrategieën datiefilosofie ‘haal het beste uit jezelf’. Het
aanbieden. Een derde hoofdstuk behelst dit behandelen van mensen met loopafwijkin-
proces om via een gestructureerde gang- gen na een ongeval of ziekte is een van de
analyse de hulpvraag van de cliënt te beant- belangrijkste taken binnen de revalidatie.
woorden met een plan van therapeutische Een klein lichamelijk letsel leidt al snel tot
behandelstrategieën. een duidelijk gestoord looppatroon. Weer
zo normaal mogelijk kunnen lopen is dan
Een uitgebreid vierde hoofdstuk behandelt ook de vaak gehoorde wens. Dit doel berei-
alle facetten van de looptraining en aan- ken vraagt inzet van de patiënt en deskun-
verwante activiteiten/vaardigheden, zoals digheid en scholing van de therapeut.
opstaan, trap lopen of valpreventie. Hierbij
wordt gebruikgemaakt van principes van Al meer dan 20 jaar geven we de bij dit boek
motorisch leren, van fasen van motorische behorende cursus ‘Ganganalyse en looptrai-
controle, van ‘hands on’-facilitaties of ‘hands ning’. Gedurende deze cursussen leerden we
off’-principes. Ook de gerichte opbouw als docent ook veel van onze cursisten door
van de training, afhankelijk van belasting constructieve ervaringsuitwisseling, work-
en belastbaarheid, komt aan bod. Voor alle shops en groepsbehandeling.
niveaus worden representatieve tests geadvi-
seerd. Ganganalyse en looptraining is teamwerk,
waarbij alle leden met respect voor elkaars
Uitgebreide hoofdstukken over patholo- deskundigheid hun steentje bijdragen. Ook
gische probleemgebieden bieden de lezer voor deze volledig herziene tweede uit-
unieke casuïstiek die gerelateerd is aan de gave van dit boek deden we beroep op onze
coïncidentie in de westerse wereld. Zowel teamleden en collega’s.
neurologische als orthopedische casussen
worden belicht en hun frequent voorko-
Samenvattend beoogt dit boek
mende loopafwijkingen en bijhorende the-
rapeutische strategieën worden aangeboden
in het vijfde en zesde hoofdstuk. 4 De basiskennis en praktische vaardig-
heden bij ganganalyse en het geven
Een therapeut dient ook kennis te heb- van looptraining aan te scherpen door
ben van de geschikte hulpmiddelen om het aanbieden van een gestructureerde
het looppatroon te ondersteunen of te benadering.
verbeteren. De meest gebruikte orthesen, 4 Deze gangrevalidatie te plaatsen binnen
orthopedische schoenaanpassingen en loop- een breder holistisch kader, met aan-
hulpmiddelen passeren de revue in de laat- dacht voor alle relevante facetten.
ste drie hoofdstukken. 4 Deze looptraining tevens te kaderen
binnen de recente ontwikkelingen, de
digitale evolutie en leermethoden.
Haal het beste uit jezelf
Online
Gedurende vier decennia hadden we het
genoegen om met veel arbeidsvreugde onze
patiënten te behandelen in het Revalidatie- G raag verwijzen wij u naar de website
centrum Hoensbroeck, als onderdeel van 7 m ijn.bsl.nl . Hier treft u aanvullend materiaal
Adelante (7 www.adelante-zorggroep.nl/nl/ dat de inhoud van dit boek versterkt
VII
Voorwoord
me t onder meer talrijke video’s met bewe-
ge nd beeld voor een optimale analyse. Per
hoofdstuk vindt u een samenvatting, een
relevante toets, power-poin t presentaties,
en vele downloads zoals vernoemde
formulieren en sprekend beeldmateriaal.
Praktijk
De echte deskundigheid in looptraining kan
men echter niet alleen uit een boek leren.
De auteurs raden dan ook aan om het lezen
van dit boek te combineren met het opdoen
van praktijkervaring bij collega’s die deze
vaardigheden beheersen, of door het volgen
van specialisatiecursussen.
Jos Deckers
Dominiek Beckers
Voorjaar 2017
Dankwoord
Speciale dank gaat uit naar collega Guido Frans Odekerken, orthopedische schoen-
Meys voor zijn deskundige bijdrage over makers bij Hanssen Footcare, werken we al
botgenezing, fractuurbelasting, looptraining vele jaren samen. Zij verschaften fotoma-
na fracturen en de behandeling van con- teriaal en corrigeerden het hoofdstuk over
tracturen. Hij brengt, met zijn jarenlange schoenaanpassingen. Dhr. Frans Rings,
ervaring in traumatologie, een innoverend instrumentmaker van de firma Livit-Hoens-
hoofdstuk over belasting en trainingsop- broeck, en Frank Theunissen van
bouw na botfracturen en ook de behande- Ortho-technics Heerlen danken we voor
ling van contracturen. hun inbreng en medewerking voor zowel bij
de orthesiologie als de prothesiologie.
Collegae Evelien Van der Sloten, Lisan
Scheepers en Esther Meijers zijn we erken- Niet in het minst willen we ook onze patiën-
telijk voor hun mooie bijdrage en model- ten danken die zich bereidwillig lieten foto-
lenwerk bij het nemen van de vele foto’s en graferen en filmen, hetgeen onmisbaar was
video’s. Christian Rocks was een helpende om dit boek en de website visueel te illustre-
hand bij de afbeeldingen. ren.
Gerichte looptraining zonder samenwerking Jos Deckers
met een deskundig orthopedisch schoen- Dominiek Beckers
maker en orthopedisch instrumentma- Voorjaar 2017
ker is onmogelijk. Met Marcel Krijnen en
IX
Inhoud
1 Looptraining binnen het holistische therapiemodel .............................1
1.1 Inleiding ...............................................................................2
1.2 Opstellen van behandeldoelstellingen .................................................4
1.3 Clinical reasoning ......................................................................4
1.4 Klinimetrie .............................................................................5
1.5 Looptraining in fase van leren en fase van motorische controle ........................5
1.6 Principes van motorisch leren (motor learning) binnen de looptraining ................6
Literatuur ..............................................................................6
2 Het normale looppatroon ...........................................................9
2.1 Efficiency van normaalgang ...........................................................11
2.2 De anatomische stahouding ...........................................................12
2.3 De gangcyclus ........................................................................12
2.3.1 Fasen in de gangcyclus .................................................................13
2.3.2 Double support ........................................................................16
2.3.3 Schrede en stap ........................................................................16
2.4 Grondreactiekracht (GRK) .............................................................17
2.5 Beschrijving van de gangcyclus in het sagittale en transversale vlak ..................18
2.5.1 Het gewicht nemen (initial contact en loading response) .................................18
2.5.2 Eenbenige steunfase (mid-stance en terminal stance) ....................................18
2.5.3 De zwaaifase ...........................................................................19
2.6 Spieractiviteit in de gangcyclus .......................................................19
2.6.1 De volledige gangcyclus: bewegingen en spieracties van heup, knie en enkel .............21
2.7 Karakteristieken van het looppatroon .................................................26
2.7.1 De verticale verplaatsing van het zwaartepunt ...........................................26
2.7.2 De laterale verplaatsing van het zwaartepunt ............................................26
2.7.3 De bekkenrotatie .......................................................................26
2.7.4 De axiale rotatie ........................................................................26
2.7.5 Bekkenbeweging neerwaarts tijdens de zwaai ...........................................27
2.7.6 De enkel- en voetbeweging .............................................................27
2.7.7 De armzwaai ...........................................................................28
2.8 Beschrijving van de gangcyclus in het frontale vlak ...................................28
2.9 Functionele activiteiten ...............................................................29
2.9.1 Trap lopen .............................................................................29
2.9.2 Hellinglopen ...........................................................................29
2.10 Beïnvloeding van het gangbeeld door interne en externe factoren ....................30
2.10.1 Lopen in relatie tot de leeftijd ...........................................................30
2.10.2 Beïnvloeding door interne en externe omstandigheden ..................................31
2.11 Energieverbruik en comfortabele loopsnelheid (comfortable walking speed) .........31
2.11.1 Algemeen .............................................................................31
2.11.2 Energiekosten bij lopen van gezonde individuen .........................................32
Literatuur .............................................................................33
X Inhoud
3 Van probleemanalyse bij gangafwijkingen tot behandelstrategie ............35
3.1 Inleiding ..............................................................................36
3.2 Geïnstrumenteerde gangbeeldanalyse ................................................36
3.2.1 Het meten van bewegingen in de gangcyclus ............................................37
3.2.2 Het meten van spieractiviteit tijdens het lopen ...........................................37
3.2.3 Drukmetingen, pas- en stapvariabelen ..................................................38
3.2.4 Het meten van het energieverbruik tijdens lopen ........................................39
3.3 Visuele observatie .....................................................................40
3.3.1 Analyse in stand ........................................................................40
3.3.2 Functionele tests .......................................................................41
3.3.3 Klinimetrie .............................................................................42
3.4 Klinische ganganalyse .................................................................46
3.4.1 Systematiek bij analyse .................................................................46
3.4.2 Ganganalyseformulier ..................................................................46
3.4.3 Onderdelen Formulier Ganganalyse .....................................................48
3.5 Van probleemanalyse tot doelstelling .................................................51
3.5.1 Van hulpvraag tot plan .................................................................52
3.5.2 Hulpvraaganalyse – COPM ..............................................................52
3.5.3 Voorwaardelijke capaciteiten ...........................................................52
3.5.4 Analyse in stand ........................................................................53
3.5.5 Gangbeeldanalyse .....................................................................53
3.5.6 Toetsing en formuleren doelstelling .....................................................54
3.5.7 Behandelplan ..........................................................................54
3.5.8 Oorzaken en oplossingen van items van het ganganalyseformulier .......................57
Literatuur .............................................................................64
4 Algemene looptraining ............................................................65
4.1 Inleiding op looptraining ..............................................................66
4.2 Motorische controle en motorisch leren binnen de looptraining .......................66
4.2.1 Looptraining aanpassen aan fase van leren en fase van motorische controle ...............67
4.2.2 Principes van motorisch leren (motor learning) binnen de looptraining. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.3 Voorbereidende vaardigheden: zitbalans, opstaan, stabalans en zwaaibeen ..........71
4.3.1 Zitbalans. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
4.3.2 Opstaan ...............................................................................72
4.3.3 Stabalans ..............................................................................73
4.3.4 Opbouw belasting in stand .............................................................73
4.3.5 Opbouw van de zwaaifase in stand ......................................................74
4.4 Opbouw van de looptraining per probleemfase en meest voorkomende afwijking ....74
4.4.1 Analytische looptraining per fase. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.4.2 Looptraining bij de meest voorkomende afwijkingen ....................................76
4.5 Automatiseren van looppatroon en opbouw functionele vaardigheden ...............78
4.5.1 Integreren loopcorrecties en opbouw intensiteit .........................................78
4.5.2 Automatiseren, generaliseren en variëren in vaardigheden ...............................79
4.5.3 Trap lopen .............................................................................83
4.5.4 Valtraining: naar de vloer en opstaan ....................................................85
4.6 Manuele facilitaties in het aanleerproces van correcties ...............................88
4.6.1 Manuele facilitaties bij voorbereiding van het lopen ......................................88
4.6.2 Facilitaties en correcties van zwakke fasen in de gangcyclus ..............................90
