Table Of Content, ,
freud ve Kültür
49 2006
Sayı; Kış
•
i
Yapı Kredi Yayınları: 2438
Cogito
Üç aylık düşünce dergisi Genel Yayın Yönetmeni:
Sayı: 49 Kış, 2006 !tAŞnçAvAş
ISSN 1300·2880
Halkla İlişkiler:
Yapı Kri;'ldi Kültür Sanat Yayuıcılık A.Ş. ARZU HAKSUN
adına sahibi: Reklam:
HALİL TAŞDELEN SERKAN Kf\.LKA.NOELEN
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü:
ASL1HAN DiNÇ Yazışma Adresi:
COGİ1Y)
Dergi Editörü: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş.
ŞEYDA ÖZTÜRK htiklal Caddesi, No: 285 Beyoğiu 344331İstanbu.l
Konuk Edi.tÔr: TeL: (0212) 252 47 00 (pbx)
Faks: (0212) 293 07 23
rAL'H PARMAN
E-posta: ykku][email protected]
E-posta: soz.turk@'ykykultur.com.tr
Yavuı Kurulu: İrıterneı adresi: http://www.cogitoyky.com
• NURI AKBAYAR, ESRA AKCAN, http:!h.'lww.yapikredi.com.tr
ŞEYLA BENfIABİs, BESİM F. DELLALOGLU,
YÜCEL DEMiREL ZEYNEP DiREK, Yayın Türü:
MÜN1R GÖLE, FERDA KESKIN, M. SABRİ Koz, Yerel süreli
KAA1>.I R ÖKTEN. ZEYNEP $AYlN,
GÜVEN TURAN Partner of "European Net':.mrk of Cultural Journals Enrozine·'
Katkıda Bulunanlar: "Avrupa Kültürel Yayınlar Ağı ~ Eurozine" üyesi
FAHRİ GÜLUlOGLV v..'v,w.cucozine.com
Grafik Tasanın:
FARUK VLAY, AKGUL YILDIZ Cogilo'da yayımlanan tüm yazıların
Yay:ın Sekreteri: sorumlult.ığu yazarırıa aittir.
Gül..AyKANDEMİR Dergıde yer alan yazılar kaynak gösteıilmek
kaydıyla y.ayımh.mabilir.
Renk Ayrımı f Ba.<;lu: Yaym Kurulu, dc:rgiye gönderjlen ya?Jl?n
ÜÇ-EROFSET yayımlayıp yayımlamamaha serbesttir.
Yüzyıl Mah. Massit 5. Cad. No: 1 S Bağcılar / Gönderilen yazılar iade edilme7..
İstanbul
Tel.: (0212) 629 03 iS Seliifika No: 1206~34·0035 i 3
Bu
Sayıda:
Cogito'dan
5 • Yeni Bir Yüzyılı Keşfetmek
Rüzgar Gülü
8 • Calvino'ya Göre Ses ya da Ses Üstünden Bir İktidar Çözümlemesi •
De Colligendo Rerum Et De Eo Quod Sentitur ya da Eskiden Eğlene
miyorduk Galiba. Freud'un Ağıdı. Uluslararası Zizek Araştırmaları
Dergisi. İntiharı Seçmek. .. Belki de Kaderden Kuşkulanma Anı
Klasik
19 • İbn Miskeveyh • Benlik Üzerine
Yeni Perspektifler
31 • Etienne Balibar • Bugün Nasıl Bir Evrenseleilikten Söz Edilebilir?
Dosya: Frend ve Kültür
57 • Talat Parman. On Yıl Sonra
59 • Sigmund Freud' Psikanaliz
67 • Talat Parınan • Bugün Psikanalizi Tartışmak
75 • Marianne Baudin • Kültür: İnsanın Kendi İçine Sürgünü ve
Kucak Açan Yer
87 • Özge Erşen • Uygarlıktan Geriye Ne Kaldı?
95 • Bernard Penot • Arzulayan Öznenin Temelindeki Yabancı
112 • Tevfika Tunaboylu-İkiz • Psikanaliz Uygar Adam İşi midİr?
117 • Louis Althusser· İnsan Bilimlerinde Psikanalizin Yeri
145 • Meltem Kütahneci • Kültürde Bakış
157 • Elda Abrevaya • Lou Andreas-Salome: Anal Erotizm,
Cinsellik ve Yüceitme
168 • Zeynep Sayın. Yunanlı Yahudi: Alman
175 • Eric Smadja • Oidipus Kompleksi, Psikanaliz/Antropoloji
Tartışmasının Açıklığa Kavuşması
193 • Dilek Özer' Bakırköy'de Divan
.1
•
199 • Sigmund Freud' 1930 Goethe Ödülü Dolayısıyla !
Frankfurt Goethe Evi'nde Konuşma
206 • Meltem Narter' Sosyal Alanda Psikanaliz
213 • İnanç Atılgan • Freud'un Viyanası, Viyana'mn Freud'u ve Bir Türk
226 • Manifesto
Kitap
228 • Roger Chartier • Özel Hayatın Tarihi
Geçen Sayıdakiler
240 • Sayı 47-48: Derrida: Yaşamı Yeniden Düşünürken
242 • Yazarlar Hakkında ,
i
Yeni Bir
Yüzyılı Keşfetmek
Freud'un doğumunun 150. yılı dolayısıyla 2006 yılının son dosyası "Fre
ud ve Kültür" başlığını taşıyor. Sigmund Freud yüzyılın başında kaleme al
dığı Düşlerin Yorumu'yla bilinçdışının yükünün, şakalar ve edim hatalarıyla
olduğu kadar rüyalar yoluyla da dışa vurulduğunu, gizeınlerle dolu bu alt
metnin hermenötik bir okuma gerektirdiğini - kısacası, öznenin ve bilincin
kendi evinde efendi olmadığını- göstermişti. Son dönem çalışmalarında
özellikle kültür ve siyasetin iç dinamiklerine odaklanan Freud, 1930 yılında
kaleme aldığı ve Türkçe'ye Uygarlığın Huzursuz/uğu olarak çevrilen Das Un
behagen in der Kultur' da ise öznenin saldırgan dürtülerinin uygarlık ve kül
tür tarafından ve onlar adına bastırılışının yol açtığı çatışmaları ele almıştı.
Sloganı 21. Yüzyılın Keş{i olan "Freud Yılı"'nda, belki de hiç olmadığı ka
dar tehdit edici boyutlara ulaşan kökteneiliğin, terörizmin ve siyasi çatışma
ların "tavan yaptığı" bu dönemde, Freud'un kuramının yirmi birinci yüzyıl
uygarlığı ve kültürü için önemine odaklanıyoruz. Çünkü Freud'un da dediği
gibi "Kültürün gelişimine katkıda bulunan her şey, aynı zamanda savaşa
karşı çalışmaktadır." Freud ve Kültür dosyamızın konuk editörü İstanbul
Psikanaliz Derneği kurucusu Talat Parman.
YKKSY 2006 Freud yılında kuramcıyı "Doğumunun Yüz Ellinci Yılında
Sigmund Freud" başlıklı aylık oturumlarla andı. Her ayın son Cuma günü
YKKS Sermet Çifter Salonu'nda düzenlenen toplantılarda konuşmacılar
Freud'un yüzyılımızdaki önemi üzerine konuştular. Bülent Somay'ın açılış
konuşmasıyla başlayan etkinlikler dizisine, İskender Savaşır ve Yavuz Erten,
Saffet Murat Tura ve Murat Paker, Bella Habip, Nilüfer Güngörmüş Erdem
ve Melis Tanık ve Bianca Lechavalier katıldı. Büyük ilgi gören bu etkinlik di
zisi Mayıs ayında yayınevimiz tarafından yayımlanacak.
Cogito, sayı: 49, 2006
6 Cogito'dan
2006 Freud etkinliklerine 2007'nin Ocak ayında, Viyana Freud Derneği ve
İstanbul Avusturya Kültür Ofisi'yle işbirliği içinde "Freud ve Çağdaş Sanat"
başlıklı bir sergiyle devam edeceğiz. Viyana Sigmund Freud Müzesinin ben
zerlerinden oldukça farklı çağdaş sanat koleksiyonundaki 13 parçamn sergi
leneceği Freud ve Çağdaş Sanat Sergisi 12 Ocak-31 Ocak tarihleri arasında ,
YKKSY Sermet Çifter Salonu'nda. Küratörlüğünü Peter Pakesch ve Inge !
Scholz-Strasser'in yaptığı sergi Freud'un kuramının sanat tarihine etkileri
13 sıradışı eserle örnekleniyor. Sergiye katılan sanatçılar: John Baldessari,
Pier Paolo CaIzolari, Clegg & Guttmann, Jessica Diamond, Marc Goethals,
Georg Herold, Jenny Holzer, Sherrie Levine, Ilya Kabakov, Haim Steinbach,
Franz West, Heimo Zobernig ve Josef Kosuth.
2007'nin ilk sayısı Cogito'nun ellinci özel sayısı olacak. Zaman, süre ve
bellek odaklı bir özel sayıyla belleğimizi tazeleyeceğiz.
Şeyda Öztürk
Cogito, sayı: 49, 2006
UFratello Turco'"
Donizetti hikayesi. ..
Paşa'nın
Tarihimize "Donizetti Paşa" olarak geçen italyan asıllı Giuseppe Donizetti,
ölümünün 150. yılında, Emre Aracı'nın hazırladığı kapsamlı
bir biyografiyle yeniden gündemde:
DonizeUi Paşa: Osmanlı Sarayının italyan Maestrosu
.
PonızetüPaşa.
OsmanlıSarayının İtalyan,Maestro$U
Emre Aracı
Donizetti Paşa: Osmanlı
Sarayının halyan Maestrosu
Emre Aracı
260 sayfa. 20 YTL
18 28' de, Osmanlı bandolarına baş eğitmen olarak tayin edilen ve ömrünün
geri I<alanını Osmanlı"nın hizmetinde geçiren ıtalyan müzisyen Giuseppe
Donizetti, ölümünün 150. yılında kapsamlı bir biyografıyle yeniden gündeme
geliyor: Emre Aracı, Bergamo, Napoli, Paris, Viyana, Cambridge, Istanbul
kütüphanelerinde ve arşivlerinde yaptığı uzun araştırmalar sonucunda kaleme
aldığı Donizetti Paşa: Osmanlı Sarayının italyan Maestrosu'nda, "Fratello
Turco" ITürk ağabeyi Donizetti Paşa'ya dair bilinmeyen pek çok noktayı
aydınlatıyor, eski kaynaklardaki bilgileri yeniden değerlendiriyoL.
01:30 YNA>ıPKI AKRAR:E 3D1I2 Y 4A3Y5ı NSSl A9R4ı E K.pIT()ASBTEAV. yl.!E<RyIk. uiStI!ı>uN.B~Vılu: rı:ıçıo 2m9_3t OrLWL E2B4 s/5m02s l--ıZ\MMı'RI":. .. ..2 y3\o2/< 4u61!3" "S_2w mo.m1f . @tı~ YapıKredi
Yapı Kredi Yayınları YAPI KREDI KiümıE:rRuNR ESATN SAATT IYŞA'Y ı)4N<C)lI_UeKst oT«i:c.c. OVtnE.Ir~' ~".\I WA..y,Ş,.p ;2I1' .ımı 2J;9.3<o 0m.0t r2 4 • 252 47 00 Kültür Sanat Yayıncılık
•
i
Calvino'ya Göre Ses ya da Ses Üstünden Bir
iktidar Çözümlemesi
"Tahtına gömülmüş, elini kulağına götürü Saray, yalnızca bir kulak değil, "kah açılan,
yorsun, hiçbir fısıltıyı, hiçbir yankıyı azalt~ kah büzülen, zincirlerden bir yumak gibi ke
masınlar diye sayvanın perdelerini yana çe netli duran sesli bir binadır". Bütün bu özel
,
kiyorsun. Günler senin için kah net, kah ne likleriyle de "Saray, kralın gövdesidir". İkti
redeyse algılanamaz seslerin birbirini izle dara geldikten sonra bir güç olmakla zafer
!
yişidir; bu sesleri birbirinden ayıımayı, gel elde edilmiş değildir. İktidar, her zaman di~
dikleri kaynağı ve uzaklıklarını değerlendir ken üstünde olmaktır. Çünkü her şeye ege
meyi öğrendin, birbirlerini nasıl izledikleri men olunduğunun düşünüldüğü an, her şeyi
ni biliyorsun, sessizlik anlarının ne kadar yitirmeye en yakın olunan andır. "İktidarın
sürdüğünü biliyorsun, ortakulağına ulaş~ dayandığ1 dediğim dediklik, zafere ulaştığı
mak üzere olan her gümbürtüyü, gıcırtıyı andaki kadar kırılgan olmamıştır asla."
ya da tmgırtıyı sen zaten bekliyor, imgele Krallık ortamında, düzenin tehdit eden ses
minde onu önceliyorsun, sesin oluşması ge lerine uyum sağlayan saraylıların sözleri
cibrse, sabırsızlanıyorsun. Ta ki işitme du kadar sesleri de sahtedif. Tıpkı kapanan bir
yusunun ipi yeniden düğümleninceye, iyi kapının soğuk, yaşamasız sesi gibi. İnsan
bilinen gürültüler çözgüsü bir boşluk açılı sesi de bütün sesler içinde yakalanan ve şif
yormuş gibi gÖlÜnen noktada boşluğu ya resi çôzülen akustik bir ayrıntıdır: Krallığın
mayıncaya kadar kaygm dinmiyor."* kontrol düzeni olarak düzenin genel siyasal
Calvino "Kulak Kesilmiş Bir Kral" hikaye akustiğinin içinde çözünüp gider.
sinde, zamanını seslere kulak kesmiş bir Derken kral, şarkı söyleyen bir kadm sesi du
halde, bunların anlamına değil sesel özellik yar bir gün. İlk kez bu sesin kaynağ1nı me
lerİne yoğunlaşarak geçiren bir kralı anla~ rak eder. "Hiç kuşkusuz, bir kişiden geliyor
tır. Kralın iktidar mantığı, kendisi tarafın bu ses, her kişi gibi biricik, benzersiz birisin~
dan, krallığının akustik kontrolüne indir~ den, ancak bir ses bir kişi değildir, havada
genmiştir. Saray kocaman bir kulak olmuş asılı kalmış, şeylerin katılığından kopmuş bir
tur. "Saray, baştan aşağı kıvnmlardan, ku şeydir. Ses de biricik ve benzersizdir, ama
lak memesini andıran yuvarlak ve çıkıntılı belki insandan farklı bir biçimde: Ses ile in
kısımlardan oluşur, anatomi ile mimarlığın san birbirine benzemeyebilir. Gene de gizli
ad ve işlevleri değiştokuş ettikleri büyük bir bir biçimde, ilk bakışta gÖlÜnmeyen bir bi
kulaktır: "Padiglioni (kulak kepçeleri; köşk~ çimde birbirine benzeyebilir: Ses, kişinin en
ler), trDmbe (ôstaki boroları; merdiven boş gizli ve en gerçek yönüne karşılık gelebilir. O
lukları), timpani (ortakulaklar; alınlık tabla bedensiz sesi dinleyen, kendi bedensiz benin
ları), chiDcciole (kulak salyangozları; sannal mi? Öyleyse, onu gerçekten duyuyor, anımsı
merdivenler), Zabirinti (boşluklar; labirent yor ya da düşlüyor olman, hiç fark etmez.
ler). Sen, dipte, saray-kulağın, senin kulağı Gene de, sen o sesi algılayan kendi kulağın
nın en iç bölgesinde gizlisindir; saray, kra olsun istiyorsun; demek ki, seni çeken yal
lın kulağıdır."** nızca bir anı ya da hayal değil, etten bir gırt-
ltalo Calvino'nun "Kulak Kesilmiş Bir Kral" öyküsünün çevirisi Kemal Atakay'a aittir. Bu öykünün yer
aldığı Jaguar Güneş Altında Şubat 2QQ7'de YKY'den çıkacaktır.
Parantez içinde İtalyanca sözcüklerin önce anatomi, sonra mimarlıktaki anlamları verilmiştir. (Kemal
Atakay'ın notu)
Cogito, sayı: 49, 2006
Rüzgar Gü/ü 9
lağın titreşİmi. Bir sesin anlamı budur: Canlı yaşayan, nefes alan bir varlık olmasında
bir kişi vardır, gırtlağı, göğsü, duyguları olan değildir. Burada Calvino'nun seçimi açıktır.
bir kişi; o, öteki bütün seslerden farklı olan Örneğin, biricikliği vurgulayan özellik ola
bu sesi gönderir havaya. Bir ses, küçükdili, rak göıünüş de pekala kullanılabilecekken,
tükürüğü, çocukluğu, yaşanmış hayatın pa* Calvino özellikle sese-işitme duyusuna
sını, zihnin niyetlerini, ses dalgalarına ken* odaklanır. Krallığın kulağı, siyasetin, ben*
dine özgü bir biçim verme hazzını katar İşin zer nedenlerle de felsefenin kulağı olur.
içine. Seni çeken, bu sesin varoluşa, ses ola Cavarero'ya göre, sesin dışarı çıkması ile
rak varoluşa kattığı zevktir; ama bu zevk se~ akustik algı arasındaki oyun, zorunlu ola~
ni, o kişinin başka herkesten nasıl farklı ola rak iç organları işin İçine katar; bedenin
bileceğini -sesi nasıl farklıysa-hayal etmeye derinliklerindekini ve bütün bedenlerden
götürur." daha bedenselolanı anıştıran etten boşluk
Bütün enerjisini tahtı ele geçirmek için lara tekabül edeni içerir. Ses titreşimlerinin
harcayan kral, tahtını korumak için de ola elle tutulamazlığı, hava gibi renksiz olmak
sı düşmanlara karşı sürekli korku içinde la birlikte, yumuşak bir ağızdan çıkar, etin
yaşamaktadır ve ona eşlik eden, seslerin kırmızılığına sürtünerek fışkırır. Bu da,
kışkırttığı ölüm düşüncesi ve korkusudur. Calvino'nun söylemeye çalıştığı gibi şu de~
Karanlıkta duyduğu bu kadın sesi, birden mektir: Ses, her tek tek insanın en gizli, en
hayata dair düşüncelere geri döndürüverir hakiki olanına eşdeğerdir. Varolanın onto
onu; arzuları bir nesneye kavuşur. lojik sırlarına değiL, yaşamsallığına dair bir
Kimlik ve cinsiyet ayrımı üzerine çalışma şeydir bu. "Bir ses, küçükdili, tüküıüğü, ço
ları bulunan felsefeci Adriana Cavarero, cukluğu, yaşanmış hayatın pasını, zihnin
Calvino'nun öyküsünde insan sesinin, diğer niyetlerini, ses dalgalarına kendine özgü
seslerle kanşmadığını, özellikle insanca bir biçim venne hazzını katar işin içine. Se
olanın, siyasalolanın dışında bir yerde or ni çeken, bu sesin varoluşa, ses olarak varo
taya konduğunu ifade eder. * Bu da öyküye luşa kattığı zevktir; ama bu zevk seni, o ki
şarkı söyleyen kadının girmesiyle başlar. şinin başka herkesten nasıl farklı olabilece*
Hannah Arendt'in insanlık DUnlmu'nda sö* ğinİ -sesi nasıl farklıysa-hayal etmeye gö
zünü ettiği insanın biricikliği, Calvino tara türür." Calvino'nun öyküsünde bu hazzı
fından bu noktada vurgulanır. Bu ses, bir kışkırtan bir kadının şarkısıdır.
kişiden gelmektedir, her kişi gibi biricik, Cavarero, kadının şarkı söylemesinin baştan
benzersiz birisinden .. çıkarıcılığına, kadının varlığının bedensel
Düzen çözümlemede öyküyü sesin üzerine yanına vurgu yapan yaklaşımın, geleneğin
kuran Calvino, "etten bir gırtlağın titreşi~ körüklediği kadın düşmanı okumanın Ho*
mi" diyerek biricikliği olan sese dikkat çe meros'un Siren'lerine kadar geri götürülebi*
ker. Cavarero'ya göre her anlamca titreşimi leceğini belirtir. Calvino ise şarkı söyleyen
hesaba katmayan varlığın sesel öz ifşasının kadın imgesinde yeni ufuklar açar. Gelene
yalın hakikatini kral gözden kaçırmıştır. İn~ ğin buyurduğunun tersine, şarkı söyleyen
sanIarın sözcükleri bir araya getirmeleri kadın imgesiyle, dinleyici yalnızca onun bi*
onların tipik özgürlükleri olsa da, -her ne ricikliğine, yaşamsallığına, tekrarlanamazlı
kadar bunun doğruluğunu açıkça ortaya ğa ve dolayısıyla bu imge üstünden her tek
koysa da-bu, konuşanın biricikliğini göste tek insanın biricikliğine kulak kabartır.
ren yeterli gösterge değildir. Oysa, konuşa Kuşkusuz, kral daha önce şarkı dinlemiştir.
nın sesi, tıpkı şarkı söylerken olduğu gibi, Ama bu kadının şarkısıyla ilk kez iletişim
kullanılan sözler aynı olsa da her zaman kurmak ve o da şarkı söylemek ister. Benliği
başkalarından farklıdır. Cavarero, Calvi nin bir parçası, bilinmeyen sesi bulmaya koş
no'nun ete, nefes alıp veren akciğerlere, maktadır. Onun kendini duyurma zevki kra
kan pompalayan kalbe, kısaca bedene do la da bulaşmıştır. Kral da bir ses olmak, tıpkı
layh olarak değinse bile, felsefi bir seçim kadınının sesini duyduğu gibi, kendi sesinin
yaparak işitme, konuşma, düşünme yetile de onun tarafından duyulmasını istemekte
rine göndermelerle dikkati baş kısmına dir. Ama ne yazık ki şarkı söylemeyi bilme
çektiğini söyler. İnsanın biricikliği, onun mektedir. "Şarkı söylemeyi bilsen, belki de
" Adriana Cavarcro, A piil voci-Filosofia dell'espressione vocale, Feltrinelli, 2003.
Cogito, sayı: 49, 2006
