Fransız edebiyatından yapılan ilk edebi çeviriler üzerine analitik bir uygulama

457 Pages·2013·7.28 MB·Turkish

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı/
Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı

FRANSIZ EDEBİYATINDAN YAPILAN
İLK EDEBİ ÇEVİRİLER ÜZERİNE
ANALİTİK BİR UYGULAMA
(1860-1900)

F. Özlem BAY

Doktora Tezi

Ankara, 2013
FRANSIZ EDEBİYATINDAN YAPILAN
İLK EDEBİ ÇEVİRİLER ÜZERİNE
ANALİTİK BİR UYGULAMA
(1860-1900)

F. Özlem BAY

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı/
Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2013

iii
TEŞEKKÜR

Yaklaşık üç yıl süren bu zorlu doktora tez süreci boyunca, benden yardım ve
desteklerini esirgemeyen, her koşulda bana olan güvenini dile getirip motive eden,
akademik bilgi ve tecrübelerinin yanı sıra, hayata dair önemli gözlem ve düşüncelerini
de benimle paylaşan, tüm bu sebeplerden dolayı da benim için her zaman çok özel bir
insan olan, değerli lisans, yüksek lisans ve doktora hocam ve sevgili doktora tez
danışmanın sayın S. Dilek Yalçın-Çelik’e teşekkür ederim.

Akademik yaşantının hemen herkese göre en zorlu dönemeçlerinden biri olan doktora
tez sürecinde, ihmal ettiğim, ertelediğim, ilgi ve dikkatimi gereğince yöneltemediğim
ancak, tüm bunlara rağmen bana koşulsuz ve sınırsız destek veren tüm dostlarıma ve
arkadaşlarıma da ayrıca teşekkür ederim.

Bu tezin özellikle çok yoğun ve yorucu geçen yazım aşamasının hemen tüm süreçlerini
benimle birlikte yaşayan, fiziksel ve ruhsal yorgunluklarına benimle birlikte göğüs
geren, ilgi, dikkat ve hevesimi canlı tutabilmem için elinden geleni yapan, her zaman
anlayışlı ve sevgi dolu canım ailemin fertleri, sevgili babam Kadir Bay (bilgi
kaynağım), sevgili annem Gülay Bay (motivasyon kaynağım) sevgili ağabeyim Koray
Bay (Fransızca çeviriler konusunda danışmanım) ve de sevgili kerdeşim Asena Bay
(neşe kaynağım)’a tekrar tekrar teşekkür ederim. Bu doktora tezi onlara, benim için
hayatta her şeyden daha önemli ve de değerli olan bu dört mükemmel insana
atfedilmiştir.

Dr. F. Özlem BAY
iv

ÖZET

BAY, F. Özlem. Fransız Edebiyatından Yapılan İlk Edebi Çeviriler Üzerine Analitik
Bir Uygulama, Doktora Tezi, Ankara, 2013.

19. yüzyılda Fransız edebiyatından yapılan ilk edebi çevirileri konu alındığı bu
çalışmanın amacı, bu ilk örneklerin günümüz çeviri anlayışı çerçevesinde
değerlendirildiğinde tam birer çeviri sayılıp sayılamayacaklarını, bunun dışında ise
modernleşme sürecindeki Türk edebiyatının gelişimine ne gibi katkılarda
bulunduklarını sorgulamaktır.

Tezin giriş bölümünde, konunun neden ve hangi ölçütler temel alınarak sınırlandırıldığı
ve tezin yazım aşamasında kullanılan yöntem ve kaynaklar hakkında bilgi verilmiştir.
Tezin birinci bölümünde ise, Fransız edebiyatının 18. ve 19. yüzyıllardaki görünümü
genel olarak özetlenmiştir. Buradaki amaç, inceleme bölümünde ele alınacak olan
klasik, tipik ve popüler eserlerin, kendi dönem ve edebiyatları içerisindeki önem ve
etkilerini açıklayabilmektir. Çalışmanın ikinci bölümü ise çeviri kuramları ve 19. yüzyıl
Türk edebiyatındaki çeviri etkinliklerine ayrılmıştır. Bu başlık altında, dönemin
çevirmenlerinin çeviri hakkındaki görüşlerine yer verildiği gibi, yapılan roman ve
hikaye çevirilerinin listesi hazırlanmış ve buradan yola çıkarak dönemin çeviri
etkinlikleri tablo ve grafikler yoluyla yorumlanmaya çalışılmıştır. Tezin son bölümü
olan inceleme bölümüne gelindiğinde ise, çeviriler kaynak ve diğer çeviri eserlerle
karşılaştırılarak, çevirmenin benimsediği çeviri yöntemi de göz önüne alınarak, ayrıntılı
bir şekilde incelenmiştir.

Yapılan bu çalışmada, hem eski harfli Osmanlıca metinler hem de Fransız edebiyatına
ait eserler kaynağından okunmuş ve karşılaştırmalı edebiyat bilimi ile çeviribilimin
kuramları çerçevesinde değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Sözcükler
Fransız edebiyatı, çeviribilim, karşılaştırmalı edebiyat, popüler roman, çeviri yöntemi.
v

ABSTRACT

BAY, F. Özlem. An Analitic Application On Early Literary Translations From French
Literature, Dissertation, Ankara, 2013.

The aims of this study which is about early literary translations from French literature in
19th century, are questioning of these early examples count or does not count as a
complete translation in the frame of modern sense of translation and the otherwise how
they contribute to Turkish literature in the process of modernism.

In the introduction of thesis, the information about how is the subject limited to which
measurements and why, and the methods and sources used in the writing stage of the
thesis are given. In the first part of the thesis, the general view of French literature in
18th and 19th century is summarized. The aim in here is explaining their importance
and effects in their own age and own literature of classical, typical and popular writings
which will be probing in the review part. In second part of this study, is placed for
translation theories and translation activities in 19th Turkish literature. Under this title,
either includes the comments of contemporary translators about translation and also
novels and stories translated are listed, starting from this point of view, the translation
activities of the era are tried to be explained by tables and graphics. In the research part
which is the last part of the dissertation, translations are analyzed in detail by comparing
with sources and other translated writings and regarding the translation method of the
translator.

In this recent study, both old Turkish and French texts were read from their original
source and tried to assess in the scope of comparative literature and the theories of
science of translation.

Key Words
French literature, science of translation, comparative literature, pop-novel, method of
translation.
vi

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY ........................................................................................................ iii
BİLDİRİM ...................................................................................................................... iv
TEŞEKKÜR .................................................................................................................... v
ÖZET ............................................................................................................................... vi
ABSTRACT ................................................................................................................... vii
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................ viii
KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................................................. ix
TABLOLAR DİZİNİ ...................................................................................................... x
ŞEKİLLER DİZİNİ ....................................................................................................... xi
ÖNSÖZ ........................................................................................................................... xii

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1. BÖLÜM: 18. VE 19. YÜZYIL FRANSIZ EDEBİYATI ......................................... 9
1.1- 18. Yüzyıl Fransız Edebiyatının Genel Görünümü ......................................... 10
1.2- 18. Yüzyıl Fransız Edebiyatında Yenileşme Hareketi .................................... 21
1.3- 18. Yüzyıl Fransız Edebiyatı ve Diğer Avrupa Edebiyatları .......................... 25
1.4- 19. Yüzyıl Fransız Edebiyatının Genel Görünümü ......................................... 31
1.5- 1.5- 19. Yüzyıl Fransız Edebiyatında Romantizmden Realizme Geçiş ......... 39
1.6- 19. Yüzyıl Fransız Edebiyatında Realizm ........................................................ 49
1.7- 19. Yüzyılın Dehası veya İnsan Aklının İlerleme Denemeleri: “Edebiyat” ... 61
1.8- Fransa’da Gazetecilik ve Edebiyata Yansıması: Tefrika- Romanlar ........... 67
1.9- Romanın Yeniden Doğuşu ................................................................................. 73

2. BÖLÜM: ÇEVİRİ KURAMLARI VE 19. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINDA
ÇEVİRİ FAALİYETLERİ .......................................................................................... 78
2.1. Çeviri Eylemi ve Modern Çeviri Kuramları .................................................... 79
2.1.1- Betimleyici Çeviribilim ................................................................................. 81
2.1.2- Çoğul Dizge Kuramı ..................................................................................... 82
vii

2.1.3- Bir Eylem Olarak Çeviri ............................................................................... 83
2.1.4- Skopos Kuramı ............................................................................................. 84
2.2. Çevirmenler ve Çeviri Faaliyetleri ................................................................... 85
2.3. Çeviri Çeşitleri ve 19. Yüzyıl Çevirmenlerinin Görüşleri ............................. 97
2.3.1- Harfiyen (aynen) Çeviri/Fr. Traduction Littérale ........................................ 103
2.3.2- Mealen/Tafsilen (manaya göre/açıklayarak) Çeviri/Fr. Traduction
Descriptive ................................................................................................. 104
2.3.3- Tevsien (genişleterek) Çeviri/Fr. Etoffer .................................................... 105
2.3.4- İktibasen (kısaltarak) Çeviri/Fr. Traduction Raccourci .............................. 106
2.3.5- Hülasa/Telhis (özetleyerek) Çeviri/Fr. Traduction Thématique (résumé) .. 106
2.3.6- Tahvilen (dönüştürerek) Çeviri/ Fr. Traduction Transformative
(modulation) ................................................................................................ 106
2.3.7- Nazire/Tanzir (benzeterek-öykünerek) Çeviri/Fr. Pastiche ........................ 107
2.3.8- Serbest (keyfi) Çeviri/Fr. Traduction Libre ................................................ 107
2.4. 1860-1900 Yılları Arası Çeviri Eser Listesi (Roman-Hikaye) ...................... 112

3. BÖLÜM: ÇEVİRİ ESER İNCELEMESİ ........................................................... 126
3.1- Fénelon de Salignac (1651-1715) .................................................................... 128
3.1.1- Les Aventures de Télémaque ve Çevirileri ................................................. 140
3.2- Alain René Lesage (1668-1747) ...................................................................... 148
3.2.1- Gil Blas de Santillane ve Çevirileri ............................................................ 159
3.2.2- Le Diable Boiteux ve Çevirileri .................................................................. 173
3.3- L’Abbé Prévost (1697-1763) ........................................................................... 182
3.3.1- Manon Lescaut ve Çevirileri ...................................................................... 191
3.4- Bernardin de Saint Pierre (1737-1814) ......................................................... 201
3.4.1- Paul et Virginie ve Çevirileri ...................................................................... 210
3.5- François René de Chateaubriand (1768-1848) ............................................. 223
3.5.1- Le Dernier Abencérage ve Çevirileri ......................................................... 238
3.6- Alexandre Dumas Fils (1824-1895) ................................................................ 245
3.6.1- Antonine ve Çevirileri ................................................................................. 256
viii

3.6.2- La Dame Aux Camélias ve Çevirileri ......................................................... 264
3.7- Alphonse de Lamartine (1790-1869) ............................................................. 272
3.7.1- Graziella ve Çevirileri ................................................................................ 284
3.7.2- Raphaël ve Çevirileri .................................................................................. 294
3.8- Ponson du Terrail (1829-1871)....................................................................... 312
3.8.1- Les Cavaliers De La Nuit ve Çevirileri ...................................................... 315
3.9- Victor Hugo (1802-1885) ................................................................................ 325
3.9.1- Les Misérables ve Çevirileri ....................................................................... 335
3.10- Guy De Maupassant (1850-1893) ................................................................. 354
3.10.1. La Parure ve Çevirileri ............................................................................. 363

SONUÇ ........................................................................................................................ 372
KAYNAKÇA .............................................................................................................. 382
EKLER ......................................................................................................................... 409
Ek 1. 1860-1900 Yılları Arası Çeviri Roman ve Hikâye Tablosu .................... 410
Ek 2. Eski Harfli Çeviri Metinlerden Örnekler .................................................. 425
Ek 3. Çevrilen Eserlerin Fransızca Asıllarından Örnekler .............................. 436