Table Of ContentCuaretdai ción
Formaciinótne gral
vc ompetencias
Pensamcioemnptloe jo,
currdíicduálcoet,vi aclau ación
y
Dr.S ergiToo bón
InstitCuItFoE
Catalogaecnli apó unb lica-cBiióbnl ioNtaeccinaoa dle C olombia
TobóTnob ónS,e rgio
Fonnaciinótne ygrc aolm pete:np ceinassa miceonmtpol ejo,
currídciudláoc,yt e ivcaalc uiaó/Sn ergio TToobbóón4n ª e.d .B o-go:t á
-
EcoEed icio2n01e3s ,
39p0 .-( Educaycp ieódna goPgeídaa.g ogía)
Inclbuiybel iografia
ISB9N7 8-958-648-826-6
1C.o mpetenecdiuacast 2i.Cv uarsr í3c.uP leoda golgT.íí at uIlISo.e rie
CDD:3 731e .d2.0 CO-BoBaN8-34352
ColeccEidóunc:a cyiP óend agogía
ÁreaP:e dagogía
Primeerdai ciBóogno:t Oá.,Cj .w,l dieo2 004
Seguneddai cBioógno:tO á.,Ce .n,e dreo2 006
Terceedrai ciBoógno:tO á.,Cm .a,r zdoe2 010
Cuaretdai ciBóogno:tO á.,C2 .0,1 3
ISBN9:7 8-958-648-826-6
e-ISB9N7:8 --965488-827-3
© SergTioob óTno bón
InstiCtIuFtEo
www .cife.org.mx
Contascttoonb:5o @gmail.com
Teléfo(n0o0:- 350706) 1 66 39 4
México: (10 50-5-45425)2 1986
© EcoEed iciLotndewwasw. .ecoeediciones.com
E-maciolr:or @eecodeieciones.com
Carr1e9rN ao .6 3C-P3b2x,2. 4 18449F,a x3.46 1471
Coordineadciitóo:nAr nidarlea Sierra
AutoediYcoilóann:d a MTaidreirao
ImpresCioónnt:e xGtroásfi cos
Tel7.4 21771B,og otCáo,l ombia
Impreysh oe cheonC olombia.
Contenido
Prólogo 1
IntrodauJ caPcr iiómnEe driac ión 5
IntroduaJc aSce igóunnE ddai ción 7
IntrodauJ cTace irócnEe driac ión 9
IntrodauJ caCcu iaórnEt dai ción 15
CapítuunlooF. o rmachiuómna nian tegycr oamlp etencias:
ele nfoquseo cioformativo 21
1.E l enfoque sociofonnativo 23
1.D1e finiycc iaórna ctecreínsttriaclaess 23
1.D2i ferecnoconit areson sf oqduele ascs o mpetencias 27
1.C3o nstrudcesclai bódener s lduaen ideanld ad iversidad 29
14. Desadrerh oalbliol iddepa ednessa mcioemnptolo e j 32
15.C oncedpefot rom aceinóe nle n fosqoucei oformativo 34
16.L af oramcicóonm uon s istceommap ol ej 36
17.E lp royeécttidoce vo i da 38
18.F ormaciinósnt itucional 39
2.L ossi estaeb enreecse spaarrilaoae sd ucadceiflóu nt uro 41
3.S eieejss efno rlmaa dcei ópne rcsoocnno amsp etencias 43
Responsasboicliiadla d 43
Responsadbeigllo ibdiaedrn o 43
Responsadbeli alisin dsatdi teudcuicoanteisv as 43
Responsadbeli alosigr daandi zacsioocniyeae slm epsr easlaersi 43
Responsadbeli afalm iidlaida 44
Responsapbeirlsiodnaadl 44
4. aTsrcenldafresor n terlaads i sdcei plilnata rrainesddaids:c ipl4i6n ariedad
5.H aceilda e sardreuno lpleon samcioemnptjlooe 47
6.D ecálsoogcooi romfativo 48
Princ1iP.pe inosc aorm plejapmaersnaemt ree j opreerss onas 49
PrinciVpiivcoio run2 n .p royeécttidocev o i da 49
Princ3i.Fpo irmoa rssier viendo 49
Princ4i.Lp afi oora mcieósrn e sponsadbeti oldliaad ad
socieyd ansdoo lamdeenl todeso centes 50
Princ5iL.pa fi oomr aciróenq udieepr reo cedseco osl aboració5n0
SERIG·TOOB·Ó.N
Princ6i.Lp oipsor oblseomonap so rtunidades 50
PrinciLpafi oor mi7aó.ecn se mprendimiento 50
Princ8iM.pe ijoo rar continuamente 51
Princ9i.Bpu isocl aar senscoibJlracle o emzp licación 51
PrinclOi .Dpe imoo stlraaac rt uacieóvni dceonnc ias 51
7A.c tivisduagdeersi das 52
CapítduolsDo.e sarrhoilsltoód reiclco on cedpetc oo mpetencias53
1.Lí ndeeta i emdpeodl e soalrdlreocl o ncedpect oom petencias 55
2.E scenaqruhieao hnse cchoon itbruciaol nafeo sr mación
basaednca o mpetencias 59
2.E1s cendaelr ai o filgorsioefgiaa 59
Filosgorfiieeagng a e neral 59
ProtágyPo lraaste óln :s er 59
Arislteópsto:et enyac citao 60
2.2 Escdeeln aa rliion güística 60
NoamC homslkacyo :m petleinncgiüaí stica 60
Dell Hycmoemsp:e tlceaon mcuinai cativa 62
2.E3s cendaelr afii loo smoofdiearny al as ociología 62
Wittgeeinlnso:jts u egdoels e njgeu a 62
Habermlaacso :m petienntceiraa ctiva 63
EliVseeroó lnac: o mpetiednecoilaó gica 64
2.E4s cendaelr ai oe dupcaarecalit ró anb ajo 65
2.E5s cendaelr api soi coclooggníiat iva 67
TeorídaeJ amo dificabeisltirduaccdto ugrnailt iva 67
Teordíela ai sn telimgúelntciipalse s 68
Enseñpaanrzlaaac o mprensión 69
2.E6s cenlaarbioor al-profesional 71
27. Escednela apr siioc oolroggiaíznaa cional 72
2.E8s cendaelr aig oe stdieJó acna lidad 73
ModeldoeGs e stdieól naE xcelencia: EFQM 73
NormIaSsO 76
2.E9s cendaelr piaeo d agogía 77
2.OE1 s cendaer iilona t eliegmeoncciioan al 78
3.R etdoesl aF ormacBiaósnae dnca o mpeteFnBcCi as, 80
31.A bordlaafro rmabcaisóaned na
competecnocrnii agsu rotseiódraidc a 80
VI
Tabldae C ontenido
3.E2l rdeectloo nocimciieennttoí fico 81
3.E3lc ontelxattoi noameenlr aicsco amnpoe itaesn c 81
4.A ctivisduagdeersi das 84
CapítturleEosl c. o ncedpetc oo mpetencias.
Unap erspescotciivoaf ormativa 85
1.Ne cesdiedun aadb ojrdesa istéymc iocmop ldeelj aocs o mpetenci8a7s
2.E struccotnucrae pdtelu acasol m peentcias 88
21.A nálniosciiso nal 88
Análdiestlié sr m"icnoom pceitaesn" 89
Usocsu ltudreatllé ersm" icnoom petencias" 89
Concepcdielo ancseo sm petencias 89
Competeynt crisaadnsi sncairpileidad 92
Concespotcoi ofodrrneal tacisov mop etencias 93
2.C2a teggoerníear al 96
2.C3a racterización 99
Actuaicnitóeng ral 99
Resoludcepi róolnbe mdaescl o ntexto 100
Idoneidad 103
Ética 130
Metaciocginón 103
2.D4i ferenciación 130
Diefrnecidaels a cso mpetecnoclniai a nst eliygl eaanspc tiiat udel0s 4
Diferednelc aisa sc ompceotlneo ncsco inaosc imientos,
lacsa pacildaahsda ebsi,l ildaadsde esst,rye lzaaascs t itudes 105
Diferednelc aicsao sm petecnoclnio pasrs o pósliootsjbo est,i vos,
loess tándlaocrsre isit,oe lsro,is n dicayd loaersve isd encias 180
2.C5l asificación 111
Competebnácsiiacsa s 112
Competegnecniiéacrsa s 113
Competeenscpieacsí ficas 191
2.V6i nculación 191
Socieddecalod n ocimiento 119
Gestyi aósne guireandmtelo ac alidad 102
Diseiñnosc tcriuonal 121
2.M7e tooldogía 132
Enfoqfuunec ionalista 132
SERGTIOOB ÓN
Enfoqsuooecf iorimvaot 128
Metodosluoggeírpaia drraae dalcatcsaor m petencias 192
Redacdceil óacnso mpetencias 103
Redacdceil óocnsr iterios 133
Redacdceil óaensv idencias 139
2.E8je mplificación 139
Redacdceil óacnso mpetecnoceneij sap sr ocesuales 104
3.P recauceino uneseldose l acso mpetencias 134
4.A ctivisduagdeersi das 164
Capítcuulaot Orroi.e ntacgieonneerpsaa lreas el
disesñooc iofordmeacltu irvroí culo 147
1.E lc urríucnau bloor:ed s aojcioformativo 149
1.F1i nesc udrerlíd ceuslldoase o ocfiormación 105
12.P rincdiepplie onss amcioemnpjtlooae pliceaned lcou src ruílo 151
El pridnelc aai uptioo- eco-organización 151
Elp rincdielp ari eoc iuvrisdoragdia znacional 153
Elp rincdiipailoó gico 154
Elp rinchioplioog ramático 155
1.E3s truyce tejucruac iócnu rdreídlce usledolpe e nsamcioemnptloe j1o5 6
Ciocspl ropedéuticos 156
Proyefcotromisav tos 157
Práctyip caassa ndtefí oarasmc ión 185
2.G estsiiósnt édmeli afc oar miaópcno cro mpete(nGceisaFsO C) 158
3.L ap rácmteitcaac ogynl iaitn ivveas tiagcacciióónn
educaetnei ldv ias ecñuor ripcoucrlo amrp etencias 156
3.D1el apr áiccmtae tacoganl iait nivveas tigaceidóunc aatcicvia1ó 56n
3.L2ap rácdtoiccean te metacognitiva 166
3.C3a racttiecdraeíls sai nvestiagcaccieiódónun c ativa 166
3. A4u toevalyum aocdiiófinc dacemi oódne lmeonst anlope esr tinen1t86e s
3.P5r ocgeesnoe praarilam plemleain ntvaers tiagcaccieiódónun c ati1v07a
4.L ac onstrduecpc rioógnr aamcaasd émmiecdoisae nlmté et odo
deTlal lReerfl exCiovnosc ttriuTvRoC, 171
4.T1a ller RCeoflnescxttirivuvoo 117
4.E2t appaocsro nsiednee rlda irs eyñ/mooe jodreuna
progreadmuac aptoicrvo om petencias 147
Pas1oP. l aneadcelilió dne ryat zrgaoob aeejnq uipo 147
VIII
Tabldae C ontenido
Pas2o.P laneadcei rólenaa lizmaecojiródane lo modelo
educaitnisvtoi tucional 179
Pas3o.E studdeicloo nteixnttoey rne ox terno 108
Pas4o.P laneadceiló npd eeer gfirley es olp rocdeese og reso 128
Pas5o.P l aneacpiróonc dedesie onl g rpeoscroo mpetencias1 48
Pas6o.P laneadceli amó anl cluar ricular 158
Pas7o.R eglamdeefn otrom ayce ivóanl uación 168
Pas8o.P laneadcei gólenas taicóand émica 178
Pas9o.P laneadceei sópna fcoiromsva otsi 178
Pas1Oo .G estdieótlna lehnutmoa pnoocr o mpetencias 188
Pas1o.1 P laneyagc eisótndi eló onrs e cursos 198
Pas1o.2M ediapcairólanaf o ramciiónnt eeglr al,
aprenjdedi elz aacso mpeteynl caci aalsid deva idd a 198
4.V3a lidadceiclóu nr rículo 198
4.4E lemedneto orsng aizacenie óln
Taller Reflexivo Constructivo, TRC1 09
4.A5c ciocnleaesvn le ap r ácmteitcaac ogyn ieltnai va
investiagcaccieiódónun c aptairdvaia s eyñ/amore jorar
unp rograacmaad émpiocrco om petencias 129
5.A ctividades sugeridas 159
CapítuloP rcoiyneccfootr.om sat imveotso:d olgoegníear al 197
l.P royeFcotromsa t(iPvFco)os:n cegpetnoe ral 199
2.E strugcetnuerdraea lPu rno yeFcotrom a(tPiFv)o 201
3.R ealizdaeuc nip órno yefcotrom aptaisvaoo
pascoo lno ess tudiantes 206
FasleD. i recciondaemli epnrftoooymr eacttiov o 206
Fas2e.P laneadcepilró ony eqcutseoe v aa l leavc aarb o 219
Fas3eA. c tuacjieóccniu-ódenep lr oeycto 223
Fas4e.S ocialidzepalrc oiyóenc to 224
4.F acilidtealc itoóer nane b qaujipo 225
5.E valuadceli acóson m peteennuc npi raosy efcotrtomi avo 227
51.E valuadcesi aóbnep rreesv ios 227
5.A2s pecgteonse rdaell aee vsa luación 227
6.G uídaes adpirzeea nj 228
7.M aterdiea lA paol yaFo o rmac(iMóAnF ) 229
Metododleod giísaed ñelo o MsA F 231
8.A specptaortsae neencr u enetnla a apldiec ación
lopsr oyefcotromsa tivos 233
9.A ctivisduagdeersi das 236
Capítusleoi sD.i eza ccioneesse nciaelnel sas c ompetencias
articulalnamd eot acoigcnión 237
l.M odemleot acogdneil tacisov mop etencias 239
1.A1pr enjdeyia zcatuaicnitóeng ral 239
1.P2r oceessotsr,a tyae cgitausai cnitóeng ral
antper olbemdaescl o ntexto 240
13. Laac tuaicnitóenag rpaaldr eet sitrr iaatse g 241
14. Diaeczc ioenseesn ceinal lacesos m petencias
articullama entdaoc ognición 242
2.M ovizlaciidóesn a beernel saa c tuaicnitóeng ral 247
2.S1a bseerr 249
·
2.S2a bceorn ocer 250
2.S3a bhearc er 251
3.I nstrumdeeln ottsor sse as beres 252
3.I1n strumdeesnlat boesr ser 253
3.I2n strumdeesnlat bocesor n ocer 254
3.I3n strumdeesnlat bohesar c er 257
4.E stratpeagrfiaoa rsmy aa rp lilcacasor m petencias 259
41.E stratpeagrliaoa gslr aasre nsibilización 259
4.E2s tratpeagrfaiava osr elcace orn ceptualización 263
4.E3s tratpeagrfaiava osr elcare ers olducei pólrnoo sb lemas 269
4.E4s tratpeagriaa sf alvoovsra elcoeyrer el ps r oyeécttidoce vo i da 271
4.E5s tratpeagrfiaaa vso rleacco elra boración 273
4.E6s tratpeagrfiaaa vsco erlerac omunicaasceirótni va 274
47.E strgaitapesa rfaa vorleacc reera tividad,
personaleii znancoivóanc ión 275
4.E8s trgaitapesa rfaa vorleatc rneasrv ersyal latir daandsn fceirae 276
4.E9s tratpeagrfiaaa vso rleagc eesrt dieró enc ursos 278
4.O1E s tratpeagrfiaaa vsco erlerav aloración 279
5.P uesetnaa c cidóen elsatsr iaatse g 280
6.Ac tivisduagdeersi das 281
X
Tabldae Contenido
Capítuslioe tCeo.m petencfiuansd amentdael es
lodso centye dsi erctivos 283
1L.a d ocenmceitaa cogennil tap irváacp teidcaag ógica 285
2.¿L acso mpetesnefc oiramssa end ,e salrlraon,
sea prenods eecn o nstruyen? 286
3.C oncedpete sot treagdiiadsá cticas 288
4.D idácrteifclae,yxc ioómnp lejidad 290
41.R eflexyia óunt ofrlreexión 290
4.L2a d ocendceisald aec ompjliedad 291
4.F3o rmarl oeessn t udiealpne tnessa miceonmtpol ejo 294
5.P laneaciónd eyl aeessm tprlaetdoei gdiáacst icas 294
6.D ocendceli oais n strumaeefncttoicsvo ogsn,i tdievd oess eym peñ2o9 9
61.V aloraecst,i tyun doersm as 299
6.N2o ciopnreposo,s icicoonnecse,ypc taotse gorías 300
6.P3r ocedimyi etnétconsi cas 301
7.M etodoldoec gríeaa cdiecó onm unidades
dea perndjiezi anev estigación 301
8.E nseñadnelz aaes s trgaitadese l ssaebre,r
els abceorn oyce elsr a bhearc er 302
Ejempldoee stramteetgaicao gnaiuttoibvvaealr:i zaciones 304
Pas1oA. n áldiesl iass i tuaac itórnda eva éust ointerrogan3t0e5s
PasoP l2a.n ificación 306
Pas3oA. u tocomapcrioóbn 306
Pas4o.V a loradceil óaenej cución 306
Pas5oA. u torrefuerzo 307
9.M ediacpiedóóangg iccoabn a seenl as intemlúilgteinpclieass 3 07
10C.o mpetefunncdiaamse ndteadllo ecse nte 309
11C.om petefnucnidaasm ednetdlai lreesc tor
deu nian stiteudcuicóant iva 321
12A.c tivisduagdeersi das 317
Capítuolcoh oD.e l ae valuacai ólnva a loracdieól na cso mpetencia3s1 9
1.C oncedpevt aol oración 32l
2.A plicadceli avóa nl oración 323
2.A1u tovaloración 323
2.C2o valoración 324
2.H3e terovaloración 325
2.M4e taevaluación 326
3.A lgucnroist geernieorsa lveasl oplraacarsora m petencias 326
3.F1i ndeels av a loración 326
3.C2a paciatsaers aoyl r oaesrs tudipaanrltaoe ss
procedseco osv aloyrh aectieórno viaólno rac 328
3.M3o mentdeol sav aloración 328
3.P4a rticidpel aocsi óens teunde ilea sntltaeebcsi miento
del aess tratdeev gailaosr ación 329
3.A5s pecctloaesvn e p erlo cdeesv oa loración 329
4.N ivedleed osm iennil oac so mpetencias 330
4.P1r opudeeBs otgao ya 330
4.P2r opudeeGs ótmae (z2 001) 331
4.P3r opudeens tiav edlede osm idneisold apee rspescotciivoaf orm3a3t2i va
5.V aloradceil óacnso mpetecnocmnia apsad sea prendizaje 333
6.D iseyñv oa liddaeci inósnt rudmeev natloosr ación 335
7.V aloradceialóp nr enjdei za 340
8.E mpldeeopl o rotlaeifnol av aloración 341
8.D1e scripción 341
8.T2i pdoesp orotlaifos 341
8.I3m portdaenplco iroatl aifo 341
8.D4i sedñepolo rotlaifo 342
9.T écnipcaarvsaa lolracasor m petencias 344
9.T1é cnidceva asl oración 343
9.I2n strumentos 347
10V.al oradceil óosnsa beersepse cíficos 349
10.V1al oradceislóa nb seervr a:l oarcetsi,ty un doersm as 349
10.V2al oradceislóa nb ceorn occeorn:o cimfiaecnttuoasl es,
nociopnreosp,o siccoinocneeypsc t,ao tse gorías 349
10.V3al oradceislóa nb hearc perro: cedimyti éecnntiocsa s 350
11A.c tivisduagdeersi das 351
Referebnicbilaiso gráficas 353
XII