fethiye-göcek özel çevre koruma bölgesi'ndeki alan kullanım değişimlerinin ekolojik planlama ...

273 Pages·2014·14.01 MB·Turkish

FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGESİ’NDEKİ ALAN KULLANIM
DEĞİŞİMLERİNİN EKOLOJİK PLANLAMA
KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Zeynep Rabiye ARDAHANLIOĞLU

Doktora Tezi
Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı
Prof. Dr. Yahya BULUT
Yrd. Doç.Dr. İsmail ÇINAR
2014
Her hakkı saklıdır
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ’NDEKİ
ALAN KULLANIM DEĞİŞİMLERİNİN EKOLOJİK PLANLAMA
KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ

Zeynep R. BOZHÜYÜK ARDAHANLIOĞLU

PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI

ERZURUM
2014

Her hakkı saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TEZ ONAY FORMU

FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ’NDEKİ ALAN
KULLANIM DEĞİŞİMLERİNİN EKOLOJİK PLANLAMA KAPSAMINDA
DEĞERLENDİRİLMESİ

Prof. Dr. Yahya BULUT danışmanlığında, Zeynep R. BOZHÜYÜK
ARDAHANLIOĞLU tarafından hazırlanan bu çalışma ........./......../........ tarihinde
aşağıdaki jüri tarafından Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak
oybirliği/oy çokluğu (…/…)ile kabul edilmiştir.

Başkan : ........................... İmza :

Üye : .......................... İmza :

Üye : .......................... İmza :

Üye : .......................... İmza :

Üye : .......................... İmza :

Yukarıdaki sonuç;

Enstitü Yönetim Kurulu ........./......../…….. tarih ve . . . . . ./ . . . . . . . . . . . . . . nolu
kararı ile onaylanmıştır.

Prof. Dr. İhsan EFEOĞLU
Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaklardan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak
olarak kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ÖZET
Doktora Tezi

FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ’NDEKİ ALAN
KULLANIM DEĞİŞİMLERİNİN EKOLOJİK PLANLAMA KAPSAMINDA
DEĞERLENDİRİLMESİ

Zeynep R. BOZHÜYÜK ARDAHANLIOĞLU

Atatürk Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Yahya BULUT
Ortak Danışman: Yrd. Doç. Dr. İsmail ÇINAR

Akdeniz kıyısında yer alan Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, özellikle son on
yıldır turizm ve kentleşme baskısı altındadır. Bu baskılar, Bölge’nin doğal dokusunda
değişmelere yol açmıştır. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’ndeki alan kullanım
değişimlerinin ekolojik planlama kapsamında değerlendirilmesini amaçlayan bu çalışmada,
1984-2011 yılları arasındaki arazi örtüsü değişimleri 1984, 1995, 2003 ve 2011 yıllarına ait
Landsat uydu görüntüleri kullanılarak belirlenmiştir. Kontrolsüz sınıflandırma ile
sınıflandırılan uydu görüntüleri, CORINE arazi örtüsü sınıflandırmasına göre altı sınıf
olarak sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma işleminden sonra görüntüler, ikili olarak
karşılaştırılarak meydana gelen değişimler ortaya konmuştur. 1984-2011 yılları arasındaki
toplam değişim sonuçlarına göre; su yüzeylerinde 526 ha, orman alanlarında 1619 ha, maki
alanlarında 677 ha, tarım alanlarında 1392 ha ve diğer sınıfında 333 ha azalma, yapay
yüzeyler sınıfında ise 4547 ha artış meydana gelmiştir. Sınıflandırma sonrasında meydana
gelen değişimler, peyzaj metrikleri ile de değerlendirilmiştir. Çalışmanın son aşamasında
Bölge’nin, ekolojik planlama kapsamında ekolojik yönden riskli alanları tespit edilmiştir.
Ekolojik risk değerlendirmesinde belirlenen her bir faktör için risk haritaları
oluşturulmuştur. Ekolojik risk değerlendirmesi sonuçlarına göre Bölge’nin 7275 ha
(%15,45)’i düşük derecede, 22315 ha (%47,38)’i orta derecede, 17510 ha (%37,18)’i ise
yüksek derecede risk düzeyine sahiptir. Bölge’nin mevcut alan kullanım durumu ve
ekolojik risk haritası karşılaştırıldığında ise değişimin ekolojik riski yüksek olan alanlarda
daha fazla yaşandığı sonucuna varılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda Bölge’nin
koruma statüsünün özellikle doğal dokunun bozulduğu alanlarda ekolojik planlama
kapsamında yeniden değerlendirilmesi, doğal dokunun bozulmadığı ve ekolojik risk değeri
yüksek olan alanlarda ise mutlak koruma zonu ile korunması gerektiği tespit edilmiştir.
2014, 296 sayfa
Anahtar Kelimeler: Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, alan kullanım değişimi,
ekolojik planlama, ekolojik risk değerlendirmesi, peyzaj metrikleri.
i
ABSTRACT
Doctora Thesis
THE EVALUATION OF CHANGES IN THE USAGE OF AREA WITHIN
ECOLOGICAL PLANNING IN FETHIYE-GÖCEK SPECIAL PROTECTION
AREA

Zeynep R. BOZHÜYÜK ARDAHANLIOĞLU

Atatürk University
Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of Landscape Architecture

Supervisor: Prof. Dr. Yahya BULUT
Co Adviser: Yrd. Doç.Dr. İsmail ÇINAR
Fethiye-Göcek Special Protection Area which is located in the Mediterranean Coast line is
under pressure of tourism and urbanisation especially in the last decade. Those pressures
caused changes in the natural structure of the area. This study aims to evaluate the usage
changes in Fethiye-Göcek Special Protection Area within ecological planning. The
evaluation is made for the years between 1984 and 2011. The changes in the land cover
were determined for 1984, 1995, 2003 and 2011 by using the Landstat satellite images
which belong to year 1984. The satellite images which were classified by using
uncontrolled classification system were reclassified under six groups according to CORINE
land cover classification system. After classification images were compared and changes
were determined. According to results for the years between 1984-2011 a decrease was
observed in water surfaces, forest, maquis, and agricultural areas and in other classes. In
water class 526 ha, forest class 1619 ha, maquis class 677 ha, agricultural class 1392 ha and
in other class a decrease was observed. On the other hand an increase was observed in the
artificial surfaces. In artificial surfaces class 4547 ha increase was observed in 27 years.
After classification of the results the changes were evaluated by using landscape metrics. In
the last part of the study the ecologically under danger places of the area were determined
with in ecological planning. According to Ecological risk evaluation, the 7275 ha (15,45%)
of the area has low risk, the 22315 ha (47,38%)of the area has medium risk and 17510 ha
(37,18%) of the area has high risk. When the recent land usage of the area and ecological
risk map were compared it was concluded that the change was seen mostly in areas having
high risk. In the light of findings it was determined that the protection status should be re-
evaluated in the areas where natural structure was damaged within ecological planning and
the areas with the high risk and the areas where natural structure isn’t damaged should be
protected with the level of sovereign absolute protection.
2014, 296 pages
Keywords: Fethiye-Gocek Special Environmental Protection Area, land use change,
ecological planning, ecological risk evaluation, landscape metrics.
ii
TEŞEKKÜR
Oldukça yoğun ve güzel bir süreci tamamlayabilmenin sevinç ve mutluluğunu
yaşamaktayım. Tez çalışmam süresince bana her konuda sağladığı desteklerinden ve
yardımlarından dolayı danışman hocam Sayın Prof. Dr. Yahya BULUT’a çok teşekkür
ederim. Atatürk Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi fakülte dekanı, Sayın Prof.
Dr. Hasan YILMAZ hocama saygılarımla çok teşekkür ederim. Atatürk Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü öğretim üyelerinden Sayın Doç. Dr. Avni
BİRİNCİ’ye her tez izleme komitesinde sağladığı katkılarından dolayı çok teşekkür
ederim. Yardımcı danışmanım olan Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Fethiye A.S.M.K.
Meslek Yüksek Okulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı öğretim üyesi Sayın Yrd. Doç.
Dr. İsmail ÇINAR’a teşekkür ederim. Sayın Öğr. Gör. Nihat KARAKUŞ’a, Ortaca
Meslek Yüksek Okulu Peyzaj ve Süs Bitkileri Programı öğretim görevlilerinden Sayın
Öğr. Gör. Serdar SELİM’e, Pamukkale Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi
Peyzaj Mimarlığı öğretim üyelerinden Sayın Doç. Dr. Murat ZENGİN’e,
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Göksun Meslek Yüksek Okulu Mimarlık ve
Şehir Planlama öğretim görevlilerinden Sayın Öğr. Gör. Mehmet DENİZDURAN’a,
Atatürk Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Peyzaj Mimarlığı bölümü öğretim
üyelerinden Sayın Yrd. Doç. Dr. Nalan DEMİRCİOĞLU YILDIZ’a ve Sayın Yrd. Doç.
Dr. Metin DEMİR’e, Dalaman Anadolu Lisesi Müdürü Sayın Ramazan CAN’a, Adnan
Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü öğretim üyelerinden
Sayın Arş. Gör. Dr. Birsen Kesgin ATAK’a çok teşekkür ederim. Resmi ve özel kurum
ve kuruluşlardan Fethiye Belediyesi’ne, Özel Çevre Koruma Kurumu Muğla il
Müdürlüğü’ne ve Körfez Haritacılık’a teşekkür ederim. Canım oğlum Hamza Akif’e bu
süreçte bana gösterdiği sabır için çok teşekkür ederim. Rahmetli canım babam Prof. Dr.
Mehmet Emin BOZHÜYÜK’e ve canım annem Nevim BOZHÜYÜK’e en derin
teşekkürlerimi sunarım.

Zeynep R. BOZHÜYÜK ARDAHANLIOĞLU
Kasım, 2014
iii
İÇİNDEKİLER

ÖZET.................................................................................................................................. i
ABSTRACT ...................................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR ..................................................................................................................... iii
ŞEKİLLER DİZİNİ ......................................................................................................... vii
ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................... xii
1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1
1.1. Korunan Alan Kavramı ......................................................................................... 3
1.1.1. Korunan alanların tarihsel süreç içerisindeki gelişimi ....................................... 3
1.1.2. Türkiye'deki korunan alan sistemi ...................................................................... 6
1.2. Özel Çevre Koruma Bölgeleri ............................................................................. 10
1.3. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri .................................................... 15
1.3.1. Uzaktan algılama .............................................................................................. 16
1.3.2. Coğrafi bilgi sistemleri ..................................................................................... 18
1.4. Alan Kullanımlarının Sınıflandırılması ............................................................... 20
1.5. Ekolojik Planlama ............................................................................................... 23
1.5.1. Ekolojik risk (hassasiyet) değerlendirmesi ....................................................... 28
1.6. Peyzaj Metrikleri (Peyzaj Strüktür İndeksleri) .................................................... 30
2. KAYNAK ÖZETLERİ ........................................................................................ 36
2.1. Korunan Alanlar Konusunda Yapılmış Çalışmalar ............................................. 36
2.2. Çalışma Alanı ve Yakın Çevresi İle İlgili Olarak Yapılmış Çalışmalar ............. 40
2.3. Ekolojik Planlama ve Ekolojik Risk Konusunda Yapılan Çalışmalar ................ 46
2.4. Peyzaj Metrikleri Konusunda Yapılan Çalışmalar .............................................. 50
2.5. Zamansal Değişim Konusunda Yapılan Çalışmalar ............................................ 53
3. MATERYAL ve YÖNTEM ................................................................................. 58
3.1. Materyal ............................................................................................................... 58
3.2. Yöntem ................................................................................................................ 64
4. ARAŞTIRMA BULGULARI .............................................................................. 77
4.1. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesinin Doğal Özellikleri ..................... 78
4.1.1. Coğrafi konum .................................................................................................. 78
iv
4.1.2. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesinin toprak özellikleri .................. 79
4.1.3. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin jeolojik yapısı ...................... 92
4.1.4. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin tektonik özellikleri .............. 97
4.1.5. Jeomorfolojik yapı ............................................................................................ 98
4.1.6. İklim ............................................................................................................... 102
4.1.7. Hidroloji ......................................................................................................... 108
4.1.8. Topoğrafik yapı .............................................................................................. 110
4.1.9. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi biyoçeşitliliği ........................... 117
4.1.10. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin doğal ve kültürel kaynak
değerleri........................................................................................................ 126
4.2. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesinin Sosyo-Ekonomik
Özellikleri .......................................................................................................... 138
4.2.1. Sosyo-Demografik yapı .................................................................................. 138
4.2.2. Bitkisel üretim ve hayvancılık ........................................................................ 148
4.2.3. Turizm ............................................................................................................ 149
4.2.4. Ekonomik yapı ............................................................................................... 150
4.2.5. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’ndeki korunan alanlar .............. 151
4.3. Alan Kullanımlarının Zamansal Değişimi ........................................................ 152
4.3.1. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin tarihsel gelişimi ve
değişimi ......................................................................................................... 153
4.3.2. Alan kullanım değişimlerinin uzaktan algılama ile belirlenmesi ................... 189
4.3.3. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde meydana gelen zamansal
değişimlerin karşılaştırılması ........................................................................ 201
4.3.4. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde meydana gelen zamansal
değişim ve dönüşüm matrisleri ..................................................................... 205
4.3.5. Doğruluk değerlendirmesi .............................................................................. 207
4.3.6. Peyzaj Strüktür İndeksleri (Peyzaj Metrikleri) Analiz Sonuçları ................... 209
4.3.7. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi ekolojik risk değerlendirmesi .. 214
5. TARTIŞMA ve SONUÇ ..................................................................................... 225
KAYNAKLAR ............................................................................................................. 243
EKLER .......................................................................................................................... 257
EK 1. ......................................................................................................................... 257
v
EK 2. ......................................................................................................................... 262
EK 3. ......................................................................................................................... 265
EK 4. ......................................................................................................................... 267
EK 5. ......................................................................................................................... 271
EK 6. ......................................................................................................................... 288
EK 7. ......................................................................................................................... 289
EK 8. ......................................................................................................................... 293
EK 9. ......................................................................................................................... 294
EK 10. ....................................................................................................................... 295
ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................................. 297

vi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Coğrafi bilgi sistemlerinin genel fonksiyonları .............................................. 19
Şekil 1.2. Peyzaj ekolojisindeki leke, koridor ve matrisler............................................. 28
Şekil 1.3. Ekolojik planlama kapsamında yapılan ekolojik risk (hassasiyet)
değerlendirmesinde kullanılan katmanlar ....................................................... 29
Şekil 1.4. Forman (1995)’e göre Mekansal dönüşümün süreçleri ve ekolojik etkileri ... 32
Şekil 3.1. Çalışma alanının konumu ............................................................................... 59
Şekil 3.2. 1984 yılına ait Landsat uydu görüntüsü ......................................................... 60
Şekil 3.3. 1995 yılına ait Landsat uydu görüntüsü ......................................................... 60
Şekil 3.4. 2003 yılına ait Landsat uydu görüntüsü ......................................................... 61
Şekil 3.5. 2011 yılına ait Landsat uydu görüntüsü ......................................................... 61
Şekil 3.6. Temel peyzaj indeksleri ve açıklamaları ........................................................ 68
Şekil 3.7. Topoğrafya risk haritasının oluşturulmasında kullanılan altlık haritalar ........ 70
Şekil 3.8. Toprak risk haritasının oluşturulmasında kullanılan altlık haritalar ............... 71
Şekil 3.9. Toplam ekolojik risk haritasının oluşturulmasında kullanılan altlık
haritalar ........................................................................................................... 72
Şekil 3.10. Yöntem akış şeması ...................................................................................... 76
Şekil 4.1. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi büyük toprak grupları haritası . 81
Şekil 4.2. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi arazi kullanım kabiliyet sınıfı
haritası ............................................................................................................ 84
Şekil 4.3. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi arazi kullanım kabiliyet alt
sınıfı haritası ................................................................................................... 86
Şekil 4.4. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi erozyon haritası ....................... 88
Şekil 4.5. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi toprak derinliği haritası............ 90
Şekil 4.6. Fethiye ve yakın çevresi genelleştirilmiş tektonostratigrafik sütun kesiti ...... 91
Şekil 4.7. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi jeoloji haritası .......................... 95
Şekil 4.8. Fethiye ve yakın çevresinin jeomorfoloji haritası (Can 2010). .................... 100
Şekil 4.9. Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi sıcaklık haritası ...................... 103
Şekil 4.10. Aylık ortalama yağış grafiği ....................................................................... 104
Şekil 4.11. Ortalama günlük toplam güneşlenme süresi (Dinler 2014) ........................ 105
vii