felsefeyi anadolu'da yeniden yurtlandırmak - dede korkut hikâyelerinin felsefi analizi

141 Pages·2017·1.56 MB·Turkish

T.C.
Hitit Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı
FELSEFEYİ ANADOLU’DA YENİDEN YURTLANDIRMAK -
DEDE KORKUT HİKÂYELERİNİN FELSEFİ ANALİZİ-

Duygu BAYRAM
Yüksek Lisans Tezi

ÇORUM 2016

FELSEFEYİ ANADOLU’DA YENİDEN YURTLANDIRMAK 
‐“DEDE KORKUT HİKÂYELERİNİN FELSEFİ ANALİZİ”‐
Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı
Prof. Dr. Mevlüt Uyanık
Çorum 2016

ÖZET

BAYRAM, Duygu. Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak -Dede
Korkut Hikâyelerinin Felsefi Analizi -, Yüksek Lisans, Çorum, 2016

İnsanın temel hedefi ve yaratılış gayesi hakikati kavramaktır. İlkel dönemden
itibaren karşımıza çıkan ütopya, mit, efsane, destan ve hikâyeler insanın anlam arama ve
hakikate ulaşma çabasının bir sonucudur. Çalışmamızda ilk olarak Farabi’nin “İlimler
Sayımı” adlı eserinin analizi yapılmıştır. Çünkü amacımız Farabi’nin ilimler
sınıflamasına dayanıp, onun çizdiği çerçeveden güç alıp hakikatin farklı sunumlarını
ortaya koymaktır. Bunu yaparken hedefimiz; bir ayağımız tüm dünyada dolaşırken diğer
ayağımızı Anadolu’dan ayırmamaktı. Bu nedenle de Türk Ütopyaları, Türk Mitolojileri,
Türk Efsaneleri, Türk Destanları ve Türk Hikâyeleri üzerinde durarak kendi
kültürümüze ait değerler ön plana alınmaya çalışılmıştır. Böylece bir alt yapı
sağlandıktan sonra Türk edebiyatının en değerli ürünlerinden olan Dede Korkut
Hikâyeleri analiz edilmiştir. Çünkü Dede Korkut Hikâyeleri Türk toplumunun, kültürel
yapısını, ahlaki ve değerler sistemini anlamak bakımından eşsiz bir hazinedir. Dede
Korkut Hikâyelerinin analizinde özellikle geçmişten geleceğe iletilen mesajlar, kültürel
kodlar, temalar, motifler ve karakterler üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda son olarak
Dede Korkut Hikâyelerinin mitoloji ile bağlantısına yer verilmiştir. Özellikle
Prometheus Mitolojisinin günümüz Türk düşüncesini anlamada ve devlet yapımızın
niçin laiklik üzerine kurgulandığının tarihsel temellerini yorumlamada katkıda
bulunacağını düşünüyoruz.

Anahtar Sözcükler: Ütopya, Mitoloji, Efsane, Destan, Hikâye,

i
ABSTRACT

BAYRAM, Duygu. Resettling Philosophy in Anatolia-The Philosophical Analysis
of Dede Korkut Stories, Master of Arts, Çorum, 2016

The main goal of human beings and the aim in his creation is grasping the truth.
Utopia, myths, legends and stories that we have encountered since primitive times are
the result of human beings’ struggle to seek meaning and to find the truth. First, in our
study, Farabi’s “Census of Sciences” has been analyzed, for our goal is to put different
presentations of truth forward basing them on Farabi’s classification of sciences and on
his framework. Our aim in doing this was to put one of our feet in Anatolia while the
other one was going around the world. Hence, we have tried to put our own cultural
values into the foreground highlighting Turkish utopia, myths, legends, sagas and
stories. After laying such groundwork, Dede Korkut Stories, one of the most valuable
works of Turkish literature, were analyzed because they are of an unrivaled nature in
terms of identifying the cultural structure, morals and values of the Turkish society. In
the analysis of the stories, messages sent from the past to the present, cultural codes,
motifs and characters were especially emphasized. Finally, in our study, the
mythological links in the Dede Korkut Stories have been provided. We are of the
opinion that the Prometheus Myth will especially contribute to understanding the
modern-day Turkish thought and to interpreting the historical foundations of our secular
state.

Key words: Utopia, Mythology, Legend, Saga, Story

ii
KISALTMALAR

bkz. : Bakınız
c. : Cilt
çev. : Çeviren
ed. : Editör
mad. : Madde
ö. : Ölüm Tarihi
s. : Sayfa
Yay. : Yayınları
a.g.e. : Adı geçen eser
a.g.t. : Adı geçen tez
a.g.m. : Adı geçen makale

iii
ÖZET ............................................................................................................................ i
ABSTRACT ................................................................................................................. ii
İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... iii
KISALTMALAR ........................................................................................................ v
ÖNSÖZ ....................................................................................................................... vi

GİRİŞ: FELSEFEYİ ANADOLU’DA YENİDEN YURTLANDIRMAK ............. 1
1.  Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmada Farabi’nin İlimlerin Sayımı
Adlı Eserinin Yeri ..................................................................................................... 1 
2. Farabi’nin İlimler Tasnifi………………………………………………..……..2
3. Farabi’nin Siyaset İlmine Bakışı ve İdeal Devlet Tasavvuru .... ………………..5 
I.  BÖLÜM: KAVRAMSAL TEMELLENDİRME ......................................... ….8 
1. Temel Kavramlar .................................................................................................... 8 
1.1. Ütopya Kavramı .............................................................................................. 8 
1.2.  Mitoloji Kavramı .......................................................................................... 10 
1.3.  Efsane Kavramı ............................................................................................ 11 
1.4.  Destan Kavramı ............................................................................................ 12 
1.5.  Halk Hikâyesi Kavramı ............................................................................ …14 
2. Türk Düşünce Geleneğindeki Örnekler .............................................................. 14 
2.1. Türk Düşünce Geleneğinde Ütopya Örnekleri ............................................ 15 
2.1.1. Kutadgu Bilig ........................................................................................ 15 
2.1.2. Farabi-El-Medinetü’l Fazıla (İdeal Devlet) .......................................... 16 
2.1.3. Ziya Paşa-Merhum Ziya Paşa’nın Rüyası ............................................ 17 
2.1.4. Namık Kemal-Rüya .............................................................................. 19 
2.1.5. İsmail Gaspıralı- Darürrahat Müslümanları .......................................... 21 
2.1.6. İsmail Kılıçzade Hakkı-Pek Uyanık Bir Uyku ..................................... 22 
iv
2.1.7. Halide Edip Adıvar-Yeni Turan ........................................................... 23 
2.1.8. Ahmet Ağaoğlu-Serbest İnsanlar Ülkesinde ......................................... 24 
2.2.Türk Düşünce Geleneğinde Mitoloji Örnekleri ............................................ 26 
2.3.Türk Düşünce Geleneğinde Efsane Örnekleri .............................................. 27
2.3.1. Sarıkız Efsanesi…………………………………………………..………37
2.3.2. Yedi Uyurlar ( Ashab-ı Kehf) Efsanesi…………………….……………38
2.3.3. Ağlayan Kaya Efsanesi……………………………………….…………38
2.3.4. Balıklı Göl Efsanesi……………………………………………….……..40
2.3.5. Kız Kalesi Efsanesi……………………………………….…………..….40
2.3.6. Ferhat ile Şirin Efsanesi………………………………………….… ..….41
2.4. Türk Düşünce Geleneğinde Destan Örnekleri ............................................. 32 
2.5. İslamiyet’ten Önceki Türk Destanları ......................................................... 33 
2.5.1. Yaratılış Destanı ................................................................................... 33 
2.5.2. Alp Er Tunga Destanı ........................................................................... 34 
2.5.3. Şu Destanı ............................................................................................. 35 
2.5.4. Oğuz Kağan Destanı ............................................................................. 35 
2.5.5. Bozkurt Destanı .................................................................................... 36 
2.5.6. Ergenekon Destanı ................................................................................ 37 
2.6. İslâmî Türk Destanları ................................................................................. 37
2.6.1. Manas Destanı………………………..……………………………….47 
2.6.2. Battal Gazi Destanı ............................................................................... 39 
2.6.3. Danişmend Gazi Destanı ...................................................................... 40 
2.6.4. Dede Korkut Destanı ............................................................................ 41 
2.6.5. Köroğlu Destanı .................................................................................... 43 
2.7. Türk Düşünce Geleneğinde Halk Hikâyesi Örnekleri ................................. 43 
v