Fatih AYAN-Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararları Işığında Türk Vatandaşlarının Avrupa Birliği'nde

137 Pages·2015·1.05 MB·Turkish

T.C.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
Dış İlişkiler ve Yurtdışı İşçi Hizmetleri
Genel Müdürlüğü

AVRUPA BİRLİĞİ ADALET DİVANI KARARLARI IŞIĞINDA
TÜRK VATANDAŞLARININ AVRUPA BİRLİĞİ’NDE
SERBEST DOLAŞIM HAKKI

Uzmanlık Tezi
Fatih AYAN

Ankara 2013
İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR ....................................................................................................................... 5
GİRİŞ ......................................................................................................................................... 6
1. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN OLUŞUM SÜRECİ ...................................................................... 9
1.1. Schuman Planı ......................................................................................................... 9
1.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu (AKÇT) Kuran Paris Antlaşması ............... 9
1.3. Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğunu
AAET) Kuran Roma Antlaşması .................................................................................. 10
1.4. Birleşme Antlaşması .............................................................................................. 11
1.5. Avrupa Tek Senedi ................................................................................................ 11
1.6. Maastricht Antlaşması ........................................................................................... 12
1.7. Amsterdam Antlaşması ......................................................................................... 12
1.8. Nice Antlaşması ..................................................................................................... 13
1.9. Lizbon Anlaşması .................................................................................................. 14
2. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN ORGANLARI ............................................................................. 16
2.1. Avrupa Parlamentosu ............................................................................................ 16
2.2. Avrupa Birliği Zirvesi ........................................................................................... 18
2.3. Konsey (Bakanlar Konseyi ya da AB Konseyi) .................................................... 18
2.4. Avrupa Komisyonu ............................................................................................... 20
2.5. Avrupa Sayıştayı ................................................................................................... 21
2.6. Avrupa Merkez Bankası ........................................................................................ 22
2.7. Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) ................................................................. 22
2.7.1. Kanun Sözcüsü ....................................................................................... 24
2.7.2. Dava Türleri ............................................................................................ 24
2.7.2.1. İhlal Davası .............................................................................. 25
2.7.2.2. İptal Davası .............................................................................. 26
2.7.2.3. Hareketsizlik Davası ................................................................ 27
2.7.2.4. Tazminat Davası ...................................................................... 27
2.7.2.5. Personel Davaları ..................................................................... 28
2.7.2.6. Ön Karar Prosedürü ................................................................. 28
3. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU ........................................................................................... 30
3.1. Avrupa Birliği Hukukunun Temel Prensipleri ...................................................... 31
1
3.1.1. Avrupa Birliği Hukukunun Birliği .......................................................... 31
3.1.2. Avrupa Birliği Hukukunun Özerkliği ..................................................... 32
3.1.3. Avrupa Birliği Hukukunun Doğrudan Uygulanabilirliği ....................... 32
3.1.4. Avrupa Birliği Hukukunun Doğrudan Etkililiği ..................................... 33
3.1.5. Avrupa Birliği Hukukunun Üstünlüğü ................................................... 33
3.2. Avrupa Birliği Hukukunun Kaynakları ................................................................. 34
3.2.1. Birincil Kaynaklar .................................................................................. 34
3.2.2. İkincil Kaynaklar .................................................................................... 35
3.2.2.1. Tüzükler ................................................................................... 35
3.2.2.2. Direktifler ................................................................................. 35
3.2.2.3. Kararlar .................................................................................... 36
3.2.2.4. Tavsiye ve Görüşler ................................................................. 36
3.2.2.5. Adalet Divanı Tarafından Tanınan Hukukun Genel İlkeleri ... 37
3.2.2.6. Adalet Divanı’nın Kararları ..................................................... 37
3.2.2.7. AB’ye Üye Olmayan Devletlerle Yapılan Uluslararası
Antlaşmalar ........................................................................................... 37
3.2.2.8. Yazılı Olmayan Avrupa Birliği Hukuku Kuralları .................. 39
4. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SERBEST DOLAŞIM ............................................................... 39
4.1. Genel Olarak Serbest Dolaşım .............................................................................. 39
4.2. Avrupa Birliği’nde Serbest Dolaşım Hakkındaki Düzenlemeler .......................... 40
4.2.1. Malların Serbest Dolaşımı ...................................................................... 40
4.2.2. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı ................................................................. 41
4.2.3. Sermayenin Serbest Dolaşımı ................................................................. 42
4.2.4. İşçilerin Serbest Dolaşımı ....................................................................... 43
4.3. İşçilerin Serbest Dolaşımının Aşamaları ............................................................... 43
4.4. İşçilerin Serbest Dolaşımı ile İlgili Birlik Mevzuatı ............................................. 44
4.4.1. İşçilerin Serbest Dolaşımını Düzenleyen Birincil Hukuk Kaynakları .... 45
4.4.2. Roma Antlaşması’nın 48. Maddesi ......................................................... 49
4.4.3. Vatandaşlık Koşulu ................................................................................. 50
4.4.4. Kimlerin İşçi Olarak Değerlendirileceği Konusu ................................... 50
4.4.5. Roma Antlaşması’nın 49. Maddesi ......................................................... 51
4.4.6. Roma Antlaşması’nın 51. Maddesi ......................................................... 52
4.5. İşçilerin Serbest Dolaşımını Düzenleyen İkincil Hukuk Kaynakları ................................ 52
2
4.5.1. Serbest Dolaşım, Muamele Eşitliği ve İşçi Ailesinin Korunmasına Yönelik
492/2011 Sayılı Tüzük ................................................................................................. 55
4.5.1.1. İstihdam İçin Elverişlilik ..................................................................... 55
4.5.1.2. Muamele Eşitliği .................................................................................. 55
4.5.1.3. İşçi Ailesinin Korunması ..................................................................... 56
4.6. Üye Devletlerdeki Dolaşım ve İkamet Üzerindeki Kısıtlamaların Kaldırılmasına ve
İstisnalara Yönelik 2004/38 Sayılı Direktif ............................................................................. 56
4.6.1. Kamu Düzeni ...................................................................................................... 57
4.6.2. Kamu Güvenliği ................................................................................................. 58
4.6.3. Kamu Sağlığı ...................................................................................................... 58
4.6.4. Kamu Sektörü ..................................................................................................... 58
5. AB – TÜRKİYE İLİŞKİLERİNDE SERBEST DOLAŞIM ............................................... 59
5.1. Ankara Antlaşması ................................................................................................ 59
5.1.1. Ankara Antlaşması’na Göre İşçilerin Serbest Dolaşımı ......................... 60
5.2. Katma Protokol’e Göre İşçilerin Serbest Dolaşımı ............................................... 61
5.2.1. Katma Protokol’ün 36. Maddesi ............................................................. 62
5.2.2. Katma Protokol’ün 37. Maddesi ............................................................. 63
5.2.3. Katma Protokol’ün 38. Maddesi ............................................................. 64
5.2.4. Katma Protokol’ün 39. Maddesi ............................................................. 64
5.2.5. Katma Protokol’ün 40. Maddesi ............................................................. 65
5.2.6. Katma Protokol’ün 41. Maddesi ............................................................. 65
5.3. Ortaklık Konseyi Kararları .................................................................................... 66
5.3.1. 2/76 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ....................................................... 67
5.3.2. 1/80 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ....................................................... 68
5.3.3. 3/80 Sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ....................................................... 73
6. TÜRK VATANDAŞLARININ AVRUPA BİRLİĞİ’NDE SERBEST DOLAŞIMI
HAKKINDA ABAD TARAFINDAN VERİLEN BAZI ÖNEMLİ KARARLAR ................. 74
6.1. Meryem Demirel Kararı ........................................................................................ 74
6.2. Salih Zeki Sevince Kararı ...................................................................................... 76
6.3. Kazım Kuş Kararı .................................................................................................. 77
6.4. Hayriye Eroğlu Kararı ........................................................................................... 79
6.5. Ahmet Bozkurt Kararı ........................................................................................... 80
6.6. Recep Tetik Kararı ................................................................................................ 82
3
6.7. Selma Kadıman Kararı .......................................................................................... 84
6.8. Süleyman Eker Kararı ........................................................................................... 86
6.9. Suat Kol Kararı ...................................................................................................... 87
6.10. Kasım Ertanır Kararı ........................................................................................... 89
6.11. Faik Günaydın Kararı .......................................................................................... 91
6.12. Haydar Akman Kararı ......................................................................................... 94
6.13. Mehmet Birden Kararı ......................................................................................... 95
6.14. Ömer Nazlı Kararı ............................................................................................... 97
6.15. Sezgin Ergat Kararı ............................................................................................. 99
6.16. Abdulnasır Savaş Kararı .................................................................................... 100
6.17. Safet Eyüp Kararı .............................................................................................. 102
6.18. Wählergruppe Gemeinsam/Birlikte Kararı ........................................................ 104
5.19. Eran Abatay ve Diğerleri, Nadi Şahin Kararı .................................................... 105
6.20. Engin Ayaz Kararı ............................................................................................. 108
6.21. Gaye Gürol Kararı ............................................................................................. 109
6.22. Mehmet Sedef Kararı ........................................................................................ 110
6.23. Hasan Güzeli Kararı .......................................................................................... 112
6.24. Veli Tüm, Mehmet Darı Kararı ......................................................................... 113
6.25. Ezgi Payır, Burhan Akyüz ve Birol Öztürk Kararı ............................................ 115
6.26. Mehmet Soysal, İbrahim Savatlı Kararı ............................................................ 116
6.27. Toprak Şahin Kararı .......................................................................................... 117
6.28. Hava Genç Kararı .............................................................................................. 118
6.29. Fatma Pehlivan Kararı ....................................................................................... 119
6.30. Barış Ünal Kararı ............................................................................................... 120
6.31. Tayfun Kahveci, Osman İnan Kararı ................................................................. 122
6.32. Leyla Ecem Demirkan Davası .......................................................................... 123
SONUÇ .................................................................................................................................. 126
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 131
EKLER ................................................................................................................................... 136

4
KISALTMALAR

AAET Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu
AET Avrupa Ekonomik Topluluğu
AB Avrupa Birliği
ABA Avrupa Birliği Antlaşması
ABAD Avrupa Birliği Adalet Divanı
ABİHA Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma
AKÇT Avrupa Kömür Çelik Topluluğu
AT Avrupa Topluluğu
ATS Avrupa Tek Senedi
OKK Ortaklık Konseyi Kararları
T.C. Türkiye Cumhuriyeti

5
GİRİŞ

18 Nisan 1951 tarihinde imzalanıp, 23 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa
Kömür Çelik Topluluğu (AKÇT) Antlaşması ile bugünkü Avrupa Birliği’nin (AB) temelleri
atılmıştır. Avrupa Birliği düşüncesinin en önemli özelliklerinden birisi olan serbest dolaşım
kavramı, AB’yi kuran antlaşmalarda sık olarak gündeme gelmiş ve çeşitli değişiklikler
yapılarak düzenlenmiştir. AB hukukunda, serbest dolaşım kavramı, AB’ye üye devletlerde,
üye devlet vatandaşlarının serbestçe dolaşmaları, hizmet sunmaları, diğer bir üye devlette
çalışmaları ve gidilen üye ülkedeki vatandaşlar ile eşit şartlarda sosyal haklardan
faydalanmaları anlamına gelmektedir. AB’ye üye ülkelerin vatandaşları bu düzenlemelerle,
vatandaşlığa ilişkin herhangi bir ayrıma uğramadan diğer bir üye devlette iş arama, çalışma,
ikamet etme ve ailelerini yanlarına getirme hakkına sahip olmaktadırlar. Bu anlamda AB’de
dört ana konu serbest dolaşımın esasını oluşturmaktadır. Bunlar kişilerin, malların,
hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı konularıdır. AB’ye üye ülkeler, serbest dolaşım
hakkının kısıtlanması ile ilgili sadece kamu düzeni, kamu güvenliği ya da kamu sağlığının
tehlikeye düşmesini öne sürebilmektedirler. Bu çalışmamızda kişilerin serbest dolaşım
konusunun gerek AB ülkelerinde, gerekse Türkiye’de nasıl işlerlik kazandığı detaylı bir
şekilde incelenecek, bunun yanında diğer üç serbestiye de kısaca değinilecektir.

Türkiye, 31 Temmuz 1959 tarihinde, Avrupa Birliği’ne ortaklık başvurusunda bulunmuş ve
dört yılı aşkın süren görüşmeler sonucunda 12 Eylül 1963 tarihinde Türkiye ile Avrupa Birliği
Arasında Ortaklık Yaratan Antlaşma (Ankara Antlaşması) imzalanmış ve bu Antlaşma 1
Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ankara Antlaşması, Türkiye ve Avrupa Birliği
arasındaki ortaklığı oluşturan temel hukuki belge olma özelliğini taşımaktadır. Bu belge ile
temelleri atılan ortaklık ilişkisi AB’ye üye devletlerde yaşayan, çalışan ve farklı amaçlarla bu
ülkelere seyahat eden Türk vatandaşları için çok önemli haklar doğurmaktadır. Bu haklar iki
taraf arasında aşamalı olarak malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest
dolaşımının sağlanması ve Türk vatandaşlarına bu konularda herhangi bir ayrımcılık
yapılmaması gibi ilkelerden kaynaklanmaktadır. Düzenlenen bu haklar, üye ülkede kalınan
sürelere bağlı olarak değişmektedir. Türk vatandaşlarının üye ülkede yasal olarak çalıştıkları
süre ne kadar uzun olursa, elde edecekleri haklar da o kadar geniş olacaktır. Burada dikkat
edilmesi gereken bir husus da, mevcut düzenlemelerin sadece bir AB üyesi ülkede çalışmakta
olan Türk vatandaşları ve ailelerinin durumu ile ilgili olmasıdır. Bugün Türkiye’den AB üyesi
6
bir ülkeye çalışma amacıyla gitmek isteyen Türk vatandaşları AB ile Türkiye arasında
bulunan ortaklık hukukundan faydalanamamaktadır. Serbest dolaşım hakkından Türkiye’de
yaşayan bütün Türk vatandaşlarının yararlanmasının, Türkiye’nin AB’ye tam üye olduktan
sonra mümkün olabileceği düşünülmektedir.

AB ile Türkiye arasında var olan ortaklık ilişkisi çerçevesinde ortaya çıkan hukuk, Türk
vatandaşlarının AB içerisindeki yasal pozisyonları açısından gittikçe artan bir öneme sahiptir.
Ortaklık ilişkisini oluşturan Ankara Antlaşması’nın ayrılmaz bir parçası kabul edilen Katma
Protokol’ün ilgili hükümleri ile ortaklık ilişkisinin karar alma organı olan Ortaklık
Konseyi’nin ilgili kararları, Türk vatandaşlarının AB’ye üye ülkelerde serbest dolaşımı
konusunda son derece önemli yer tutmaktadır. AB’ye üye ülkelerde yasal olarak çalışan ya da
ikamet eden Türk vatandaşları, bu belgelere dayanarak, ortaklık hukukundan kaynaklanan
haklarını savunma imkanı bulmaktadırlar. Bu çerçevede, Avrupa Birliği Adalet Divanı
(ABAD) vermiş olduğu birçok kararında ortaklık hukukunu yorumlamış bulunmaktadır. Söz
konusu kararlar olmadan Ankara Antlaşması kapsamında karşılıklı mutabakata varılan
kuralların hangi anlamlar taşıdığını görmek oldukça zor olacaktır. Çünkü, AB’ye üye
ülkelerin ulusal mahkemelerinin Türk vatandaşlarının AB’deki yasal konumları hakkında
vermiş olduğu birçok karar, ortaklık hukukuna ters düşmekte ve dolayısıyla ABAD’ın burada
oynadığı rol hayati önem taşımaktadır.

Çalışmamızda ilk olarak AB’nin oluşum süreci ve kurucu antlaşmalarına kısaca değinilecek,
AB’nin organları, özellikle ABAD incelenecektir. Bu inceleme sırasında ABAD’ın nasıl bir
çalışma şekline sahip olduğu, hangi dava türlerinin bulunduğu ve konumuz açısından büyük
öneme sahip olan önkarar usulü incelenecektir. Daha sonra, yukarıda belirtilen ortaklık
hukukunun daha iyi anlaşılması amaçlanarak, AB hukukunun özellikleri ve kaynakları ele
alınacaktır.

İnceleme konumuzun esasını teşkil eden işçilerin serbest dolaşımı konusunun, ilk olarak
AB’de kurucu antlaşmalar ve ikincil mevzuat içerisindeki düzenleme şekilleri incelenecektir.
Daha sonra Türkiye ve AB ilişkileri ele alınarak, bu ilişki içerisinde Türk vatandaşlarının
AB’de serbest dolaşım hakkı, Ankara Antlaşması ve onun ayrılmaz bir parçası olan ve 23
Kasım 1970 tarihinde imzalanıp, 1 Ocak 1973 tarihinde yürürlüğe giren Katma Protokol ve
ilgili Ortaklık Konseyi Kararları açısından incelenecektir.
7
Son olarak ise, ABAD’ın Türk vatandaşlarının AB’ye üye ülkelerde serbest dolaşımı
hakkında vermiş olduğu bazı önemli kararlar ele alınacak, bu kararların vatandaşlarımız
açısından önemi değerlendirilecektir.

8
1. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN OLUŞUM SÜRECİ

1.1. Schuman Planı

Avrupa Topluluklarının oluşum süreci Schumann Planı ile başlamaktadır. Fransız Dışişleri
Bakanı Robert Schumann, adı ile anılan bu planda, Jean Monnet'in Federal Avrupa
düşüncesinden esinlenmiştir. Buna göre, Schumann Planı, Fransa ve Almanya arasında kömür
ve çelik kaynaklarının birleştirilmesini, savaş sanayinin temel girdileri olan bu maddelerin
kullanımının uluslarüstü bir “Yüksek Otorite”nin sorumluluğuna bırakılmasını içermektedir.
Bu Antlaşma ile kömür ve çeliğin üretimi ve dolaşımında ortak kurallar ve Gümrük Birliği
sağlanmış ve barışın korunması için gerekli olan “Avrupa Federasyonu”nun oluşturulması
yönündeki ilk somut temel atılmıştır.

1.2. Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğunu (AKÇT) Kuran Paris Antlaşması

Schumann Planı, oluşturulması planlanan topluluğa katılmak isteyen tüm Avrupa devletlerine
açıktı. Bu çerçevede, İtalya, Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda ve Lüksemburg yapılan
görüşmeler sonucunda 18 Nisan 1951 tarihinde Paris'te Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
Anlaşması'nı1 imzalamışlardır. Antlaşmanın 23 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe girmesiyle,
Schumann Planı gerçek anlamda uygulanma imkanına kavuşmuştur. AKÇT Anlaşması’nın 2.
maddesi ile üye ülkelerin genel ekonomileri ile uyum içerisinde, ortak bir kömür ve çelik
pazarı oluşturulması yoluyla ekonominin geliştirilmesi ve istihdam ile hayat seviyelerinin
yükseltilmesi hedeflenmiştir.

AKÇT’nin dört organı, üye ülke temsilcilerinden oluşan Özel Bakanlar Kurulu, ilk
başkanlığını Jean Monnet'in yaptığı yürütme organı Yüksek Otorite, üye devletlerin
parlamentolarından tarafından atanan üyelerden oluşan Genel Kurul ve Adalet Divanı’dır.2

Paris Antlaşması’nın en önemli yanı, akit devletlerden bağımsız olarak oluşturulan organlara,
üye devletlerin kömür ve çelik endüstrilerinin yönetilmesi görevinin verilmiş ve yasama ve

1 T.C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Avrupa Topluluklarına İlişkin Temel Belgeler, Cilt 1, Ağustos,
1993
2 T.C. Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2011/411
9