faiq ələkbərov məhəmməd əmin rəsulzadənin dünyagörüşü

317 Pages·2014·2.55 MB·Turkish

YYSQ –
www.yysq.org

www.elmler.net

İntellektual-Elektron Kitabxananın təqdimatında

“Gənc elektron elm” N 58 (14 - 2014)
FAİQ ƏLƏKBƏROV

MƏHƏMMƏD ƏMİN
RƏSULZADƏNİN
DÜNYAGÖRÜŞÜ

(Elmi-ictimai monoqrafiya)

2014

www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

www.elmler.net

Virtual İnternet Resurs Mərkəzinin təqdimatında
“Gənc elektron elm”: 58 (14 - 2014)
Bu elektron nəşr Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən,
Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun “Gənc elektron elm –
Virtual İnternet resurs mərkəzi” innovativ-intellektual layihəsi
çərçivəsində rəqəmsal nəşrə hazırlanır və yayımlanır.

Elektron kitab N 58 (14 - 2014)
Layihənin maliyyələşdirir:
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında
Gənclər Fondu:

http://youthfoundation.az
YYSQ - http://www.yysq.org
http://www.elmler.net

Kitab YYSQ tərəfindən e-nəşrə hazırlanıb.
YYSQ - Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri
Virtual redaktoru və e-nəşrə hazırlayanı: Aydın Xan (Əbilov),
yazar-kulturoloq

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
22
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
3
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
44
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
5
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

FAİQ ƏLƏKBƏROV

MƏHƏMMƏD ƏMİN
RƏSULZADƏNİN
DÜNYAGÖRÜŞÜ

(Elmi-ictimai monoqrafiya)

Bakı, YYSQ – 2014

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
66
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə və Siyasi-
Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı
ilə çap olunur

(Protokol №11, 07.11.2007)

Elmi redaktoru: Müstəqil Ağayev
AMEA Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi
Tədqiqatlar İnstitutunun aparıcı elmi
işiçsi, fəlsəfə elmləri namizədi

Rəyçilər: Əlikram Tağıyev
Fəlsəfə elmləri doktoru, professor

Azər Mustafayev
Fəlsəfə elmləri doktoru, professor

Rafail Əhmədli
Fəlsəfə elmləri namizədi, dosent

Faiq Qəzənfər oğlu Ələkbərov. Məhəmməd Əmin
Rəsulzadənin dünyagörüşü. Bakı, “Elm”, 2007, - 270 səh.

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
7
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

Bu kitabı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
qurucusu, lideri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və onun
silahdaşlarının əziz xatirələrinə ithaf edirəm...
Müəllif

Monoqrafiya Azərbaycanın, bütövlükdə türk dünyasının
böyük oğlu, xalqımızın fəxri, Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin qurucusu, başçısı, siyasi və dövlət
xadimi, ədəbiyyatşünas, mütəfəkkir Məhəmməd Əmin
Rəsulzadənin dünyagörüşünə həsr olunub.
Monoqrafiyanı M.Ə.Rəsulzadə yaradıcılığının bütöv və
sistemli araşdırılmasına həsr olunmuş ilk kitablardan
biri kimi qəbul etmək olar. Eyni zamanda, bu əsərdə
Azərbaycanın ictimai-siyasi və fəlsəfi fikir tarixinin
milli ideoloji mənbələri də açıqlanır.
Monoqrafiyadan fəlsəfə və başqa elm sahələrində
çalışan müxtəlif səviyyəli mütəxəssislər – tələbələr,
magistrlər, aspirantlar, eyni zamanda geniş oxucu
kütləsi faydalana bilər.

İSBN 978-9952-8098-9-3

© F.Ələkbərov- 2007

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
88
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
İÇİNDƏKİLƏR

Ön söz……………………………………………………4

I Fəsil XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində
Azərbaycanda sosial-siyasi və ideoloji mühit. Məhəmməd
Əmin Rəsulzadənin həyat və yaradıcılığı
1.1.XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda
sosial-siyasi və ideoloji mühit…………………………..10
1.2. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyat və
yaradıcılığı………………………………………………48

II Fəsil M.Ə.Rəsulzadənin ictimai-siyasi görüşlərinin
təşəkkülü və təkamülü
2.1. M.Ə.Rəsulzadənin yaradıcılığında sosializm və
demokratiya ideyaları……………………………………….63
2.2. M.Ə.Rəsulzadə müsavatçılıq ideologiyasının və
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradıcılarından biri
kimi………………………………………………………143
2.3. M.Ə.Rəsulzadənin ictimai-siyasi görüşlərində din
problemi…………………………………………………182

III Fəsil M.Ə.Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi, etik və estetik
görüşləri
3.1. M.Ə.Rəsulzadənin sosial-fəlsəfi görüşləri………..206
3.2.M.Ə.Rəsulzadənin etik və estetik görüşləri……….231

Nəticə…………………………………………………259
İstifadə edilmiş ədəbiyyat……………………………265

Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
9
www.elmler.net - Virtual İnternet Resurs Mərkəzi

ÖN SÖZ

Azərbaycan xalqının sosial-siyasi və fəlsəfi fikir tarixində
görkəmli ictimai-siyasi xadim, istedadlı alim, mütəfəkkir,
publisist, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC)
qurucularından olan Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin (1884-
1955) özünəməxsus yeri və rolu vardır. SSRİ dağılandan
sonra M.Ə.Rəsulzadənin həyatı və sosial-siyasi ideyaları
tədqiqatçıların diqqətini daha çox cəlb etmiş, yeni dövrdə
Azərbaycanın sosial-siyasi, mənəvi-mədəni problemlərinin
həllində bu görkəmli dövlət xadiminin mənəvi irsindən
hərtərəfli istifadə olunmağa başlanmışdır. M.Ə.Rəsulzadənin
ölməz ideyaları 70 illik fasilədən sonra müstəqilliyini bərpa
etmiş Azərbaycanda siyasi-ideoloji qiymətini almağa qədəm
qoymuşdur. M.Ə.Rəsulzadənin həyatı, siyasi baxışları,
dövlətçiliyə dair fikirləri, milli və siyasi məfkurədən doğan
publisistikası, elmi-fəlsəfi, etik, estetik düşüncələri və s.
diqqət mərkəzindədir.
Qeyd edək ki, M.Ə.Rəsulzadə irsinə və XX əsrin əvvəllərində
baş verən bir çox mühüm sosial-siyasi hadisələrin təhlilinə
hələ də lazımi qiymət verilməyib. M.Ə.Rəsulzadənin elmi-
fəlsəfi irsi çox az araşdırılmış, tədqiqatlarda onun yalnız siyasi
fəaliyyəti ön plana çəkilmişdir. Nəticədə M.Ə.Rəsulzadənin
yaşadığı dövr, həmin zaman kəsiyində baş verən sosial-siyasi,
ideoloji hadisələrlə bağlı ziddiyyətli fikirlər səslənməkdədir.
Bu baxımdan M.Ə.Rəsulzadə şəxsiyyətini lazımınca
öyrənmək yalnız onun özü ilə bağlı fərqli fikirlərə deyil, həm
də bütövlükdə o dövrün elmi-siyasi hadisələrinə aydınlıq
gətirmək deməkdir.
Faiq Ələkbərov Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin dünyagörüşü
1100