Etnik Partiden Ulusal Partiye Bulgaristan'da Hak ve Özgürlükler Hareketi

258 Pages·2015·2.74 MB·Turkish

by  Haydar Eren Akın

T. C.

İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı

Yüksek Lisan Tezi

Etnik Partiden Ulusal Partiye Bulgaristan’da Hak ve
Özgürlükler Hareketi

Haydar Eren AKIN
2501131190

Tez Danışmanı

Doç. Dr. Nurcan ÖZGÜR BAKLACIOĞLU

İstanbul 2015

ETNİK PARTİDEN ULUSAL PARTİYE BULGARİSTAN’DA HAK VE
ÖZGÜRLÜKLER HAREKETİ
Haydar Eren Akın

ÖZ

Çalışmamın temel amacı, Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin liberal anlayış
doğrultusunda etnik partiden ulusal partiye dönüşümünü incelemektir. Bu amaç
doğrultusunda üç bölümde kurgulanan çalışmanın ilk bölümünde ulus, ulusçuluk,
ulus-devlet, ulus inşası, etnisite, etnik parti, azınlıklar ve azınlık hakları konularında
kavramsal ve teorik çerçeve oluşturulmuş ve ikinci bölümde de tarihsel süreç
içerisinde Bulgaristan’daki azınlık haklarının gelişimi ve günümüze ulaştığı nokta
incelenmiştir. Üçüncü kısımda partinin ideolojik dönüşümü analiz edilmiştir. Ulusal
partiye dönüşüm çok yönlü olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: HÖH, Bulgaristan, azınlık, etnik parti, ulusal parti, liberalizm.

iii
FROM ETHNIC PARTY TO NATIONAL PARTY MOVEMENT OF RIGHTS
AND FREEDOMS IN BULGARIA
Haydar Eren AKIN

ABSTRACT

The main purpose of thesis is to examine the conversion of the Movement of
Rights and Freedoms to ethnic party for the liberal national party approach. For this
purpose, this thesis is constructed on three chapters. In the first chapter of the thesis,
a conceptual and theoretical framework is constructed relating to the concepts of
nation, nationalism, nation-states, nation-building, ethnicity, ethnic party, minority
issues and minority rights. In the second chapter, the development of minority rights
in Bulgaria examined within the historical process. In the third chapter, party
ideology conversion was analyzed. National party transformation was examined as
multifaceted.

Key Words: MRF, Bulgaria, minority, ethnical party, ethnicity, national party,
liberalism.

iv
ÖNSÖZ

Bulgaristan Türklerinin 1984-1989 döneminde yaşadıkları asimilasyon
süreci sonrasında 1878’den günümüze öğrenilmiş bir gelenek olan Türkiye’ye
göç etmek dışında yeni bir deneyim gerçekleşmiş ve Hak ve Özgürlükler
Hareketi kalıp siyaset yapmayı, Bulgaristan’ın her açıdan bir parçası olmayı ve
Bulgaristan’ı belli dönemlerde ve belli düzeylerde yönetmeyi başarmıştır.
Asimilasyon oldukça yıkıcı, yaralayıcı ve acı dolu bir dönem olarak Bulgaristan
Türklerinin hafızalarına kazınmış olsa da Hak ve Özgürlükler Hareketi barışcıl
bir yolda ilerleyerek toplumsal uzlaşıya faydalı adımlar atmıştır. Belki de en
önemlisi de liberal anlayışla ulusal parti olmayı başararak Bulgaristan’daki
önyargıları yıkmayı ve iktidar olmayı başarmıştır.

Tüm bu sürecin ayrıntılı bir biçimde incelenmesi etnik kimlikler
açısından kaynayan bir kazana benzeyen Orta Doğu ve Balkanlar açısından
oldukça faydalı olacağını düşünüyorum. Bu çalışmamın büyük bir bölümü saha
çalışmalarıma dayanmaktadır. Yeni bir söz söyleyebilmeyi, yeni bir bakış açısı
ortaya koyabilmeyi hedefleyen bu çalışmada pek çok açıdan HÖH’ün yaşadığı
dönüşümü değerlendirdim. Çok yönlü olması ve bire bir görüşmelerle
Bulgaristan Türklerinin çok sayıda temsilcisiyle görüşmüş olmam açısından öne
çıkacak bir çalışma olduğunu düşünüyorum.

Beni Kırcaali, Cebel’e götüren ve büyük bir ilgi ve samimiyetle birçok
yerel yönetici ile görüşmemi sağlayan, Cebel’in 1989’daki rolünü en ince
detayına kadar canlı tanıklıklarla dinlememe fırsat sağlayan Hasan Bahar’a
teşekkürlerimi iletirim. Cebel ve Mestanlı Belediye Başkanlarına ve
görevlilerine yardımlarından ve misafirperverliklerinden dolayı teşekkür
ederim. Sofya Büyükelçimiz Süleyman Gökçe’ye ve çalışanlarına, Bulgaristan
Başmüftülüğüne ve çalışanlarına teşekkürlerimi borç bilirim. Saliha Emin,
İsmail Köseömer, Korman İsmailov, Ahmet Hüseyin, Vedat Ahmet, Hayri Emin,
v
İbrahim Yalımov, Mustafa Ahmet ve daha pek çoklarına içtenlikleri,
yardımseverlikleri, açıksözlülükleri dolayısıyla çok teşekkür ederim.

Umuyorum ki HÖH’ün anlaşılmasında faydalı olacak bir çalışma
yazmışımdır. Çok yönlü bir araştırma ve incelemenin sonucu olduğunu
söyleyebileceğim bu çalışmada iki yıllık sürede her zaman bana destek olan
danışmanım Nurcan Özgür Baklacıoğlu’na en büyük teşekkürü etmek istiyorum.
Onun açtığı yolda ilerlemek ve daha başarılı çalışmalara imza atmak dileğiyle.

Haydar Eren AKIN
Bahçelievler, Haziran 2015

vi
İÇİNDEKİLER

ÖZ……………………………………………………………………...……………………………… III
ABSTRACT………………………………….………………………………………………………IV
ÖNSÖZ……………………………………...…………………………………………………………V
TABLOLAR………………………………………………………….………………………………IX
KISALTMALAR LİSTESİ……………………………..…………………………………………X
GİRİŞ………… …………………………………………………………………………………………1
I. KAVRA MSAL ÇERÇEVE…………………………….…………………………………..3
A. Etnisite ve Ulus Kategorilerinin Kavramsal Açıklaması……..3
B. Etnik Parti…………………………………………………………….………18
C. Azınlık Kavramı ve Azınlık Haklarına Dair Tarihsel-
Kurumsal Düzenlemeler……………………………..…………………22
II. HAK VE ÖZGÜRLÜKLER HAREKETİ’Nİ OLUŞTURAN TARİHSEL
DİNAMİKLER VE BULGAR ULUS İNŞASINDA AZINLIKLARA YÖNELİK
YAKLAŞIMLAR……………………………………………………...……………………35
A. Bulgaristan’da Azınlıkların Coğrafi ve Demografik
Durumu………………………………………………………………………..36
B. Bulgar Ulusçuluğu ve Azınlıklarla
İlişkileri…..................................................................................................52
C. Osmanlı Sonrası Bulgaristan’da Anayasal Çerçevede Azınlık
Hakları……………………………………………………………………… …64
D. Bulgaristan’da Azınlıkların Hak Ve Özgürlükler Hareketi’ne
Doğru Politik Örgütlenmesinin Dinamikleri………………....…77

III. HAK VE ÖZGÜRLÜKLER HAREKETİ’NİN KURULUŞU VE ETNİK
PARTİDEN ULUSAL PARTİYE DÖNÜŞÜMÜ………………………..…………83
A. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin Kuruluşu, Hareket’in Siyasi
Par tiye Dönüşümü ve İç Yapısı………………………………..……..83

1. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin Kuruluşu ve
Bulgaristan’da Demokratik Dönüşüm………………….83
2. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin Siyasi Parti’ye
Dönüşümü……………………………………………………..…..88
3. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nde Örgüt Yapısı ile
Merkez-Çevre İlişkisi ve Yerel Yönetimler………….…90
B. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nin Bulgaristan Siyasal
Yaşamında ve Türklerin Siyasal Temsilinde Kendini İspat
Et mesi……………………………………………………………………...…104

1. Etnik Parti Olarak Hak ve Özgürlükler Hareketi ve
1990’larda Bulgaristan’daki Etnik Grupların Partiye
Desteği……………………………………………………………..105
2. 1990’lı Yıllarda Bulgaristan İç Siyasetinde Hak ve
Özgürlükler Hareketi………………………………………...108
C. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nde Liberal Anlayışlı Ulusal
Parti Dönüşümü……………………………………………………….....118
vii
1. Hak ve Özgürlükler Hareketi’nde Batı’ya Entegrasyon
Sürecinde Liberal Anlayışlı Ulusal Partiye
Dönüşüm……………………………………………………………….120
2. Seçimler Ve Hak Ve Özgürlükler Hareketi……………..…136
3. Yasama ve Yürütme Organlarında Hak ve Özgürlükler
Hareketi………………………………………………………………...144
4. Yerel Yönetimlerde Liberal Anlayış ve Ulusal Parti
Dönüşümü……………………………………………………………..145
5. Hak ve Özgürlükler Hareketi ve Kızılbaş-Alevi
Açılımı…………………………………………………………………...146
D. Bu lgaristan Dış Politikası ve Hak ve Özgürlükler
Hareketi……………………………………………………………………...148
1. Bulgaristan’ın Avrupa Birliği Üyeliği ve Hak ve
Özgürlükler Hareketi…………………………………………...…149
2. Bulgaristan’ın NATO Üyeliği ve Atlantikçi Bakış Açısı
Çerçevesinde Hak ve Özgürlükler Hareketi………….….151
3. Bulgaristan Rusya İlişkileri ve Hak ve Özgürlükler
Hareketi…………………………………………………….…………..152
4. Bulgaristan’ın Diğer Uluslararası Örgütlerle İlişkileri Ve
Azınlık Hakları Çerçevesinde Hak ve Özgürlükler
Hareketi…………………………………………………………..……153
5. Bulgaristan-Türkiye İlişkileri Çerçevesinde HÖH-HŞHP
Ayrılık Süreci ve HŞHP’nin Eleştirileri……………….……154
6. Çifte Vatandaşlık, Göçmen Dernekleri, Sınırötesi Oylar
ve Hak ve Özgürlükler
Hareketi…………………………...…………………………………...168
7. Bulgaristan’ın Dış Bulgarlar Politikası ve Makedon
Sorunu Çerçevesinde Hak Ve Özgürlükler
Hareketi……………………………………………………………...…171

SONUÇ………………………………………………………………………………………………174
KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………..….176
EKLER……………………………………………………………………………………………..…200

viii
TABLOLAR

1. 1881 Tarihinde Bulgaristan’da Hıristiyan ve Müslümanlar………………….…..39
2. 1887-1900 Arası Dönemde Bulgaristan Nüfusunun Dinsel Yapısı………........... 39
3. 1910-1946 Arası Dönemde Bulgaristan Nüfusunun Dinsel Yapısı……….……...39
4. 1910-1946 Arası Dönemde Bulgaristan Nüfusunun Dinsel Oranları….…………41
5. 1992 Nüfus Sayımında Etnik Yapı…………………………………….…………42
6. Bulgaristan’da 1989’da Azınlıklar………………………………………………..44
7: Etnik Mensubiyete Göre Seçmen Yapısı……………………………………..…109
8: Etnik Mensubiyete Göre Seçmenlerin Siyasi Yönelimleri……………………...109
9: HÖH’ün 1990-2001 ve 2005-2014 Arası Parlamento Seçimleri………………..137
ix
KISALTMALAR

AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
AGİK: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı
AGİT: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
ALDE: Alliance of Liberal and Democrate of Europe
BKP: Bulgar Komünist Partisi
BM: Birleşmiş Milletler
BSP: Bulgar Sosyalist Partisi
BTMKH: Bulgaristan’da Türk Milli Kurtuluş Hareketi
BTHB: Bulgar Tarım Halk Birliği
GERB: Bulgaristan’ın Avrupalı Kalkınması için Yurttaşlar Partisi
HÖH: Hak ve Özgürlükler Hareketi
KEİB: Karadeniz Ekonomik İş Birliği
KP: Komünist Parti
NATO: North Atlantic Treaty Organization
RZS: Düzen, Meşruiyet ve Demokrasi Partisi
TDP: Türk Demokratik Partisi

x