eskişehir ilinde çalışan ilk ve acil yardım teknikerleri ve acil tıp teknisyenlerinin stres, tükenmişlik v

218 Pages·2008·2.04 MB·Turkish

T.C.
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TIP TARİHİ VE ETİK ANABİLİM DALI

ESKİŞEHİR İLİNDE ÇALIŞAN
İLK VE ACİL YARDIM TEKNİKERLERİ
VE ACİL TIP TEKNİSYENLERİNİN
STRES, TÜKENMİŞLİK VE İŞ DOYUMLARININ
ETİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAMDİ KABA

PROF. DR. ÖMÜR ELÇİOĞLU

HAZİRAN-2012

T.C.
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TIP TARİHİ VE ETİK ANABİLİM DALI

ESKİŞEHİR İLİNDE ÇALIŞAN
İLK VE ACİL YARDIM TEKNİKERLERİ
VE ACİL TIP TEKNİSYENLERİNİN
STRES, TÜKENMİŞLİK VE İŞ DOYUMLARININ
ETİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

HAMDİ KABA

PROF. DR. ÖMÜR ELÇİOĞLU
iv
ÖZET

Temel görevleri sakatlıkları önlemek, yaşamı korumak ve kurtarmak olan İlk ve
Acil Yardım Teknikerleri ve Acil Tıp Teknisyenleri, ambulans hizmetlerinde önemli bir
yere sahiptirler. Araştırmamızda, İlk ve Acil Yardım Teknikerleri ve Acil Tıp
Teknisyenlerinin stres, tükenmişlik ve iş doyumlarının etik açıdan değerlendirilmesi
amaçlanmıştır. Bu kapsamda, katılımcıların mesleki tutum ve davranışları ile stres,
tükenmişlik ve iş doyumu seviyeleri belirlenerek aralarındaki ilişkiler incelenmiştir.

Araştırma evrenini, Eskişehir ilinde çalışan 44’ü İlk ve Acil Yardım Teknikeri ve
108’i Acil Tıp Teknisyeni olmak üzere toplam 152 kişi oluşturmaktadır. Evrenin tümü
araştırma kapsamına alınarak 112 kişiye ulaşılmış, cevaplılık oranı %74 olarak
gerçekleşmiştir.

Veri toplama aracı olarak kullanılan Anket Formu; Soru Formu, İş Stresi Ölçeği,
Maslach Tükenmişlik Ölçeği ve Minnesota İş Doyumu Ölçeği’nden oluşmaktadır.
Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği, “Zaman ve İşbirliği”, “Haklara Saygı”, “Meslek
Etiğinin Önemi” ve “Yetki ve Sorumluluklara Uyum” olmak üzere 4 boyutta toplanarak
değerlendirilmiştir.

Katılımcıların 71’i (%63,4) kadın, 41’i (%36,6) erkek ve yaş ortalaması
26,64±2,54’tür. Katılımcıların 89’u (%79,5) mesleğini kendi seçmiş, 99’u (%88,4)
mesleğinden memnun, 90’ı (%80,4) kendini mesleğinde yeterli görmekte, 109’u
(%97,3) mesleğini yaparken can güvenliği endişesi duymaktadır.

Katılımcılar düşük seviyede iş stresi ve tükenmişlik yaşamakta, orta seviyede iş
doyumuna sahiptirler. Mesleki tutum ve davranışlarda ve iş stresinde “zaman” faktörü
en önemli belirleyicidir. Sahip olunan gücün üzerinde çalışma ve buna bağlı yorgunluk,
tükenmişliğe neden olan en önemli faktördür. En önemli etik ilkelerden olan “Yararlı
olma”, katılımcılarda en fazla iş doyumu sağlayan meslek özelliğidir.

v
Katılımcıların, ekip çalışmasına, hastalarla işbirliğine, hasta haklarına önem
verdikleri, insan haysiyet ve onuruna, hasta mahremiyetine duyarlı oldukları sonucuna
ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İlk ve Acil Yardım Teknikeri, Paramedik, Acil Tıp Teknisyeni,
Etik, Stres, Tükenmişlik, İş Doyumu.
vi
SUMMARY

Paramedics and emergency medical technicians, whose main duty is protecting
and rescuing lives as well as preventing injuries, hold an important position in
ambulance services. The purpose of our study is to evaluate stress, burnout and job
satisfaction levels of paramedics and emergency medical technicians in terms of ethics.
In this respect, this study attempts to identify the participants’ professional attitudes and
behaviors as well as levels of stress, burnout and job satisfaction, and to examine the
relationship among these factors.

The population of the study comprises a total of 152 people, i.e. 44 paramedics
and 108 emergency medical technicians, employed in Eskişehir. The whole population
was included in the study, and we reached 112 technicians, which produced a response
rate of 74%.

The Survey Form used for data collection consisted of Questions Form, Work
Stress Inventory, Maslach Burnout Inventory and Minnesota Job Satisfaction
Questionnaire. The Professional Attitude and Behavior Inventory was evaluated in four
aspects, i.e. “Time and Cooperation”, “Respect to Rights”, “Importance of Work
Ethics” and “Compliance with Authorities and Responsibilities”.

In our study, 71 participants (63,4%) were female and 41 (36,6%) were male; and
average age of the participants was 26,64±2,54. Eighty-nine participants (79,5%)
reported to have chosen the profession on their own will. Ninety-nine (88,4%) were
satisfied with their profession, 90 (80,4%) found themselves competent in the
profession, and 109 participants (97,3%) believed that life safety was under threat when
performing their profession.

The participants had low level of work stress and burnout, and medium level of
job satisfaction. “Time” is the most significant determining factor in professional
attitudes and behaviors and work stress. Exhaustion resulting from overworking is the
most significant factor causing burnout. “Beneficence”, one of the most important
vii
ethical principles, is the professional factor that provides most job satisfaction among
the participants.

The study also showed that the participants attach importance to teamwork,
cooperation with patients and patient rights, and are sensitive to human honor and
patient privacy.

Keywords: Paramedics, Emergency Medical Technicians, Ethics, Stress,
Burnout, Job Satisfaction.

viii
İÇİNDEKİLER

ÖZET……………………………………………………………………………............. v
SUMMARY…………………………………………………………………………….vii
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………............. ix
TABLOLAR DİZİNİ………………………………………………………………… xvi
SİMGE VE KISALTMALAR DİZİNİ……………………………………………….. xix
1. GİRİŞ VE AMAÇ……………………………………………………………………1
1.1. Tanımlar………………………………………………………………………. 1
1.2. Stres, Tükenmişlik, İş Doyumu, Etik…………………………………………. 3
1.3. Amaç……………………………………………………………………........... 5
2. GENEL BİLGİLER…………………………………………………………………. 6
2.1. Acil Sağlık Hizmetleri’nin Tarihsel Gelişimi Sürecinde İAYT ve
ATT’liği Mesleklerinin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi……………………………. 6
2.1.1. Osmanlı Devleti’nden günümüze acil sağlık hizmetlerinin gelişimi…….. 10
2.1.2. Ülkemizde İAYT ve ATT’liği mesleklerinin ortaya çıkışı ve gelişimi….. 13
2.1.2.1. Eğitim programları ve akademik etkinlikler……………………….. 13
2.1.2.2. İAYT ve ATT’liği meslek örgütlenmeleri……………………….... 14
2.1.2.3. Acil sağlık hizmetleri mevzuatı çerçevesinde, İAYT ve
ATT’lerinin çalışma usul ve esaslarına dair hukuksal
düzenlemeler……………………………………………………….. 15
2.2. Ülkemizde Acil Sağlık Hizmetlerinin Verilişi……………………………..... 18
2.3. Stres Kavramı……………………………………………………………....... 20
2.3.1. İş stresi…………………………………………………………………… 21
2.4. Tükenmişlik Kavramı……………………………………………………….... 25
2.4.1. Tükenmişliğe etki eden faktörler………………………………………… 27
2.4.2. Tükenmişliğin belirti ve sonuçları……………………………………...... 29
2.5. İş Doyumu Kavramı………………………………………………………..... 31
2.5.1. İş doyumunun çalışanlar ve örgütler üzerine etkileri…………………..... 33
2.6. Etik Kavramı ve Tıp Etiği…………………………………………………….34
2.6.1. Etikte “İlke” kavramı…………………………………………………..... 35
ix
İÇİNDEKİLER (devam ediyor)

2.6.2. Tıp etiği ilkeleri………………………………………………………….. 36
2.6.2.1. Yarar Sağlama ve Zarar Vermeme İlkesi………………………….. 38
2.6.2.2. Adalet İlkesi……………………………………………………….. 42
2.6.2.3. Özerkliğe Saygı ve Özerklik İlkesi………………………………... 44
3. GEREÇ VE YÖNTEM……………………………………………………………. 47
3.1. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri…………………………………... 47
3.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi………………………………………….. 47
3.3. Veri Toplama Araçları……………………………………………………….. 48
3.3.1. Soru Formu………………………………………………………………. 49
3.3.2. İş Stresi Ölçeği…………………………………………………………... 50
3.3.3. Maslach Tükenmişlik Ölçeği…………………………………………….. 52
3.3.4. Minnesota İş Doyumu Ölçeği……………………………………………. 54
3.4. Veri Toplama Araçlarının Uygulanması……………………………………... 55
3.5. Verilerin Değerlendirilmesi………………………………………………….. 55
3.6. Araştırmanın Güçlükleri……………………………………………………... 56
4. BULGULAR……………………………………………………………………….. 57
4.1. Katılımcıların Sosyodemografik Özellikleri………………………………… 57
4.2. Katılımcıların Meslek ve İş Yaşamlarıyla İlgili Özellikleri…………………. 58
4.3. Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği’nin Değerlendirilmesi…………………. 66
4.3.7. Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği boyutlarının katılımcıların
mesleklerine göre değerlendirilmesi……………………………………... 71
4.3.8. Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği boyutlarının katılımcıların
cinsiyetlerine göre değerlendirilmesi…………………………………….. 71
4.3.9. Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği boyutlarının katılımcıların
medeni durumlarına göre değerlendirilmesi……………………………...72
4.3.10. Mesleki Tutum ve Davranış Ölçeği boyutlarının katılımcıların
mesleklerini isteyerek seçme durumlarına göre değerlendirilmesi…….. 72

x