Table Of ContentEPİSTEMOLOJİ
Temel Metinler
Felsefe: 2
ISBN 978-605-5925-11-6
Yayınevi sertifika no: 0208-19-010300
Epistemoloji: Temel Metinler
Editör: Dr. Hasan Yücel BAŞDEMİR
1. Baskı: Ankara, 2010
Kapak tasarım: İhsan Süreyya Şahin
Kapak fotoğrafı: İhsan Süreyya Şahin’in fotoğraf
arşivinden
Düzenleme:
Baskı: ÖNCÜ BASIMEVİ
Kazım Karabekir Cad. Ali Kabakçı
İşhanı no: 85/2
İskitler/Ankara
Tel: (0312) 384 31 20
Karakeçili Mah. Lise 1. Sok. No: 1/6
Çorum
www.hititkitap.com Tel & faks: 0 364 2241525
e-mail: [email protected]
Bu kitap, Hitit Üniversitesi tarafından desteklenen “Bilgi Teorisinde Yeni
Yaklaşımlar” başlıklı proje kapsamında hazırlanmıştır. Makaleler, yayımcı ve
yazarların izniyle yayımlanmaktadır.
Bu kitabın her türlü yayın hakkı saklıdır. Yazar ve Hititkitap Yayınevinden
izin alınmadan bir kısmı veya tamamı elektronik veya basılı ortamda yayımla-
namaz.
EPİSTEMOLOJİ
Temel Metinler
EDİTÖR
HASAN YÜCEL BAŞDEMİR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .........................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
GĠRĠġ: BĠLGĠ VE ĠNANÇ KAVRAMLARININ ANALĠZĠ [Ferit Uslu] ...................... 15
1. Bilginin Türleri ................................................................................................................ 15
1.1. Önermesel Bilgi ........................................................................................................... 15
1.2. Tanıma Yoluyla Bilgi .................................................................................................. 17
1.3. Tasvir Yoluyla Bilgi .................................................................................................... 21
1.4. Nasılın Bilgisi............................................................................................................... 23
2. Ġnancın Türleri ................................................................................................................. 24
2.1. Önermesel Ġnanç .......................................................................................................... 25
2.2. Önermesel Olmayan Ġnanç .......................................................................................... 28
3. Ġnanç-Bilgi ĠliĢkisinin Analizi ........................................................................................ 31
4. Önermesel Bilgi: ‘GerekçelendirilmiĢ Doğru Ġnanç’.................................................... 34
4.1. Bilgi Bir Ġnanç Mıdır? ................................................................................................. 35
4.2. Bilgi Her Zaman Doğru Ġnanç Mıdır? ....................................................................... 39
4.3. Bir inancın Bilgi Olabilmesi için GerekçelendirilmiĢ Olması Gerekir Mi?............. 42
5. Temel Ġnanç ve Bilgiler .................................................................................................. 46
6. Bilgi-Ġnanç ĠliĢkisinin Gerekçelendirme Açısından Sonuçları.......... Hata! Yer işareti
tanımlanmamış.
GEREKÇELENDĠRĠLMĠġ DOĞRU ĠNANÇ BĠLGĠ MĠDĠR? [Edmund L. Gettier,
Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ....................................................................................... 51
BĠLGĠ VE DAYANAKLAR: GETTĠER’ĠN MAKALESĠ ÜZERĠNE BĠR YORUM
[Michael Clark, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ........................................................... 55
BĠLGĠDE SEBEBE DAYANMA KOġULU .................................................................... 61
Alvin I. Goldman................................................................................................................. 61
Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir ........................................................................................ 61
Bilgi: Sarsılmaz GerekçelendirilmiĢ Doğru Ġnanç ............................................................ 85
Keith Lehrer ve Thomas Paxson, Jr. .................................................................................. 85
Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir ........................................................................................ 85
GEREKÇELENDĠRĠLMĠġ DOĞRU ĠNANÇ OLARAK BĠLGĠ [Roderick M.
Chisholm, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir]................................................................... 107
1. GiriĢ................................................................................................................................ 107
2. Gettier Durumları .......................................................................................................... 108
3. Zorluğu Gösterme ......................................................................................................... 110
4. Önerilen Çözüm ............................................................................................................ 112
5. Alternatif Bir Çözüm .................................................................................................... 114
6. Sonuç ............................................................................................................................. 115
BĠLGĠ NEDĠR? [Roderick M. Chisholm, Çeviren: Hasan Yücel BaĢdemir] ............... 117
1. Theaetetus Sorunu ......................................................................................................... 117
2. Gettier Sorunu ............................................................................................................... 118
3. Bir Uyarı Notu ............................................................................................................... 122
4. Örneğe Yakından Bir BakıĢ.......................................................................................... 124
5. Bir Bilgi Tanımı ............................................................................................................ 129
6 | Epistemoloji: Temel Metinler
6. Birinin Bildiğini Bilmesi (Knowing That One Know) ............................................... 132
GETTĠER SORUNLARININ KAÇINILMAZLIĞI [Linda Zagzebski, Çeviren: Hasan
Yücel BaĢdemir] ................................................................................................................ 137
EK 1 ................................................................................................................................... 151
GETTĠER VE BĠLGĠDE ġANS UNSURU [Hasan Yücel BaĢdemir] .......................... 151
1. Epistemik ġans .............................................................................................................. 153
2. Gettier KarĢı-Örnekleri ................................................................................................. 163
3. Gettier’in ġans Senaryosu ............................................................................................ 169
4. Sonuç ............................................................................................................................. 173
Kaynakça ......................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
EK 2 ................................................................................................................................... 175
GEREKÇELENDĠRME, EPĠSTEMĠK SEVĠYELER VE KESĠN BĠLGĠ: FARABÎ VE
CHĠSHOLM KARġILAġTIRMASI [Hasan Yücel BaĢdemir]...................................... 175
1. Sorun .............................................................................................................................. 175
2. Gerekçelendirme: Chisholm ........................................................................................ 180
3. Gerekçelendirme: Farabî .............................................................................................. 183
4. Chisholm ve Epistemik Seviyeler ................................................................................ 190
5. Farabî ve Epistemik Seviyeler...................................................................................... 198
6. Sonuç Yerine: KarĢılaĢtırma ........................................................................................ 205
Kaynakça ......................................................................Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
EK 3 ................................................................................................................................... 211
DOĞAL EPĠSTEMOLOJĠ MÜMKÜN MÜDÜR? [ġahabettin Yalçın] ....................... 211
Geleneksel Bilgi Tanımı ................................................................................................... 212
Doğal Epistemoloji............................................................................................................ 216
Doğal Epistemoloji Bir Alternatif Olabilir mi? ............................................................... 220
Sonuç .................................................................................................................................. 224
KAYNAKÇA .................................................................................................................... 225
BAŞLANGIÇ
Bu çalışma, günümüzde bilginin tanımı, türleri, elde edilişi, un-
surları ve yapısı ile ilgili tartışmaların seyrini önemli ölçüde belir-
leyen makalelerden oluşan bir derlemedir. Çağdaş epistemolojiyi
etkileyen düşünürleri zikretmeye başladığımızda Platon’a kadar
geri gideriz. Platon’un, özellikle Theaetetus diyalogunda bilginin
tanımı ve unsurları konusundaki yaklaşımı, geleneksel epistemo-
loji adıyla etkisini günümüze kadar devam ettirmiştir. Platon’un
‚gerekçelendirilmiş doğru inanç‛ şeklindeki bilgi tanımı, çağdaş
epistemolojide bilgi konusundaki tartışmaların zeminini oluştur-
muştur.
Düşüncelerin başlangıçları ile ilgili olarak tarihler koymak
çok itibar edilen bir yöntem değildir. Fakat Edmund L. Gettier’in
1963’te yazdığı üç sayfalık ‚Is Justified True Belief Knowledge?‛
adlı makalesi, muhtemelen yazarının dahi tahmin edemeyeceği
ölçüde büyük bir etki meydana getirdi. Gettier’in bu makalesine
kadar geleneksel epistemoloji büyük oranda Platon’un Theaetetus
diyalogunda ortaya koyduğu sorunla ilgilenir.
Theaetetus sorunu adı verilen bu tartışmada öncelikle epistemik
öznenin bilmeye konu olan şeylerle algı, tanıklık, içebakış, bellek
ve bilinç gibi bilme araçlarıyla yüz yüze gelmesinin (tanışıklık)
bilgi için yeterli olup olmadığı ele alınmıştır. Daha da önemli olan
tartışma, bu tanışıklıkların bilgiye nasıl dönüştürüldüğü ile ilgili-
dir. Platon, ‚biliyorum‛ diyebilmek için zorunlu üç unsuru unsu-
ra ihtiyaç olduğunu ileri sürer: inanç, doğruluk ve gerekçelendir-
me. Bu üç koşula bağlı olarak Theaetetus sorunu, doğru inancın
bilgi olarak isimlendirilemeyeceğini ve ek olarak üçüncü bir koşu-
la ihtiyaç duyulduğunu ileri sürer.
Theaetetus sorunu açısından gerekçelendirme, şans önleme koşu-
ludur. Bilgi, bilişsel başarı ile elde edilir ve şans eseri doğruluk,
8 | Epistemoloji: Temel Metinler
bize bilgiyi vermez. Akşam evinizde otururken kapınızın önünde
bir ses duydunuz. Buna dayanarak ‚kapının önünde biri var‛
şeklinde bir inancınız oluştu. Kapıyı açıp baktığınızda gerçekten
de kapının önünde birinin olduğunu gördünüz. Bu durumda sizin
doğru bir inancınız olduğu ortaya çıktı. Fakat eğer duyduğunuz
ses, kapının önündeki bir kişiden değil de hemen yan taraftaki
başka bir kişiden gelmişse ve siz bunun farkında değilseniz ‚ka-
pının önünde biri var‛ şeklindeki inancınız doğru olduğunu dü-
şünmeye devam edeceksiniz. Üstelik bunu bildiğinizi de ileri sü-
receksiniz. Bunu gerçekten de biliyorsunuz ama şans eseri. Çünkü
sizi bu bilgiye götüren şey, sesleri karıştırmanızdır. Yanlış bir ka-
nıtla doğru bir inanca ulaştınız.
Theaetetus sorunu, ‚bir şeyi şans eseri bilmekten bizi ne alı-
koyabilir?‛ sorusuna cevap arar ve gerekçelendirme, doğru inan-
cın şans eseri bilgi olmasını engelleyen koşul olarak sunulur. Ge-
rekçelendirme, doğru inançlarımızdaki şansı dışarıda tutarak bil-
gimizi tam bilişsel bir başarının ürünü haline getirir.
Gettier’in makalesi, gerekçelendirmenin zorunlu koşul olma-
sına rağmen tek başına şansı dışarıda tutmaya yetmeyeceğini gös-
teren örnekler ortaya koydu. Gettier karşı-örnekleri adı verilen bu
örnekler, bir kişinin gerekçelendirilmiş doğru inanca sahip olsa
bile hala bilemeyeceği durumların olduğunu ileri sürer. Bu tespit,
epistemolojide önemli bir kırılma noktası olmuştur. Aslına bakı-
lırsa bu iddiayı ilk ortaya atan kişi, Gettier değildir. Bin dokuz
yüzlerin başında Alexius Meinong ve Gettier’in makalesinden bir
yıl önce Jaakko Hintikka gibi düşünürler, bunu göstermiş fakat
yeterince ilgi çekmemişlerdi. Gettier’i ilginç hale getiren birçok
neden vardır: Bu iddiasının yanında (i) bunu sadece üç sayfalık
bir makalede çok açık ve anlaşılır bir şekilde göstermiş olması, (ii)
bunu günlük hayattaki örneklere başvurması, (ii) karmaşık bilgi
tartışmalarına yön verecek şekilde geleneksel bilgi tanımını for-
mülleştirmesi ve (iv) sorunu Platon (Theaetetus, 201c) ve Aristote-
les’in (Fizik, 197b, Metafizik, 1057a) yaptığı gibi yerinde bir terim
olan şansa dayandırması gibi birçok neden ileri sürülebilir.
İçindekiler | 9
Gettier sonunu nedir? Onun Theaetetus sorunundan farkı
nedir? Çağdaş epistemolojinin yapısı, bu iki sorunun cevabında
yatar. Çünkü Gettier sorunu, epistemolojinin seyrini ve ilgisini
tamamen değiştirmiş, düşünürlerin yaklaşık kırk yılını almış ve
epistemolojide birçok yeni terimin ortaya çıkmasına neden olmuş-
tur. Bu terimlerin hangileri olduğuna kısaca göz atacağım ancak
öncelikle Gettier sorununu tanımaya çalışalım.
Uluslar arası veri tabanlarında epistemoloji ile ilgili tarama
yapıldığında Gettier’in etkisinin ne oranda olduğunu anlamak
kolaylaşır. Çünkü onun üç sayfalık makalesi üzerine yüzlerle ma-
kale ve kitap yazılmıştır. Çağdaş epistemolojide doğrudan veya
dolaylı olarak Gettier’e ve Gettier sorununa atıf yapmayan çok az
makale ve kitap vardır. Buna geleneksel epistemolojinin terimleri-
ni kökten reddeden doğallaştırılmış epistemoloji taraftarlarını da
dâhil ediyoruz.
Gettier sorunu, doğru bir inanç gerekçelendirilmiş ve rasyo-
nel hale getirilmiş olsa bile bunun şansı dışarıda bırakmaya yet-
meyeceğini iddia eder. Önümüzde bir vazo olduğunu düşünelim.
Orada bir vazo olduğu açık ve seçiktir. Buradan hareketle bizde
‚önümde bir vazo var‛ şeklinde bir inanç oluşur. Birisi bize ‚ger-
çekten orada bir vazo olduğundan emin misin?‛ diye sorsa,
‚evet‛ diye cevap veririz. Şimdi de bu vazonun aslında aslına
tıpatıp benzeyen bir ışık animasyonu olduğunu düşünelim. Biri
bize ‚onun vazo odlunu ispatla‛ derse vazonun yanına gider ve
onu elimize alır, ‚işte bak, bu bir vazo‛ deriz. Fakat elimize aldı-
ğımız vazo bizim gördüğüm ışık animasyonu olan vazo değildir.
Aksine animasyonun hemen arkasına yerleştirilmiş gerçek bir
vazodur. Biz, böyle bir durumda inancımızı oluşturduğumuz du-
yu verisi ile bu inancımızı ispatlamak için kullandığımız vazonun
aynı şeyler olmadığını anlarız. Bunun sonucunda sezgilerimiz
bize bilgimizin şans eseri olduğunu yani orada bir vazo olduğu
inancımızı, gerçek bir vazo gördüğümüz için değil de bir animas-
yonu görerek elde ettiğimizi gösterir. Gettier, buna benzer iki ör-
nek vererek gerekçelendirilmiş doğru inancın şans eseri doğru
10 | Epistemoloji: Temel Metinler
olabileceği durumların olduğunu bize gösterir.
Gettier sorunu, bu şekilde uzun, karmaşık ancak zevkli bir
sorun olarak çağdaş epistemolojinin temel ilgisi olmuştur.
Theaetetus sorunu, ‚bildiğimden emin olabilir miyim?‛ sorusuna
cevap ararken Gettier sorunu ‚biliyor olduğumu bildiğimden (BB
ilkesi) emin miyim?‛ soruna cevap arar. Bu tartışma, bildiğimizi
teminat altına alacak ve bilgide şansı dışarıda tuttuğumuzdan
emin olmamızı sağlayacak birçok öneri ortaya çıkarmıştır. Bu öne-
riler, iki başlık altında toplanır: içselcilik ve dışsalcılık.
İçselcilik ve dışsalcılık, iki farklı şekilde bilgide şans unsuru-
nu dışarıda bırakacak koşulların peşine düşer. İçselcilik, gelenek-
sel epistemolojinin yöntemine sadık kalır ve BB’yi garanti altına
alacak olan şeylerin epistemik öznenin zihninde içsel olarak bu-
lunduğunu ileri sürer. BB’den emin olmak için gerekli olan her
şey öznenin zihninde hazır halde bulunur. Bir olay/nesne hakkın-
da algı, tanıklık, bellek, bilinç, akıl gibi bilme araçları ile elde etti-
ğimiz tecrübeler ve zihnin bilgi elde etmek için sahip olduğu me-
kanizmalar, bizi bildiğimizden emin kılmak için yeterlidir. Dışsal-
cılık ise bunun zihnimizin kendi içinde hatalı bilgiler meydana
getirip getirmediğini anlamak için yeterli olamayacağını ve bilgi-
lerimizi garanti altına alacak olan şeyin genel olarak zihnin dışın-
da aranması gerektiğini ileri sürer.
Bu tartışmaların sonucunda birçok yeni epistemolojik terim
ortaya çıkar: içselcilik (internalism), dışsalcılık (externalism), te-
melcilik (foundationalism), tutarcılık (coherentism), güvenilircilik
(reliabilism), uygun işlevselcilik (proper functionalism) , sarsıl-
mazlık (undefeasibility), yanılabilirlik (fallibilism), yanılamazcılık
(infallibilism) erişimcilik (accessibilism) , zihincilik (mentalism),
doğruluğu izleme (tracking truth) ve daha onlarca terim, Gettier
sorununa cevap ararken ortaya çıkmıştır.
Bu kitap, çağdaş epistemolojideki tartışmaların doğası ile
ilgili genel bir açıklama ortaya koyan bir giriş yazısı ile başlar.
Ferit Uslu’nun ‚Bilgi ve İnanç Kavramlarının Analizi‛ başlıklı
