ephesos antik kenti nekropollerindeki roma imparatorluk dönemi mezar tipleri

152 Pages·2014·10.23 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI
ARK-YL-2014-0005

EPHESOS ANTİK KENTİ NEKROPOLLERİNDEKİ ROMA
İMPARATORLUK DÖNEMİ MEZAR TİPLERİ

HAZIRLAYAN
Ramazan YAZICI

TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. Aslı SARAÇOĞLU

AYDIN- 2014
T.C.
ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI
ARK-YL-2014-0005

EPHESOS ANTİK KENTİ NEKROPOLLERİNDEKİ ROMA
İMPARATORLUK DÖNEMİ MEZAR TİPLERİ

HAZIRLAYAN
Ramazan YAZICI

TEZ DANIŞMANI
Prof. Dr. Aslı SARAÇOĞLU

AYDIN- 2014

Bu tezde görsel, işitsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve etik
kurallara uyularak tarafımdan elde edildiğini, tez içinde yer alan ancak bu çalışmaya özgü
olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim.

Adı Soyadı : Ramazan Yazıcı

İmza :
i

YAZAR ADI-SOYADI: Ramazan YAZICI
BAŞLIK: EPHESOS ANTİK KENTİ NEKROPOLLERİNDEKİ ROMA DÖNEMİ
MEZAR TİPLERİ
ÖZET
Ephesos antik kenti Arkaik Dönem’den Geç Antik Döneme kadar olan süreçte
denize kıyısı olan bir liman şehri konumu ile ticari, kültürel ve sosyal yönden öncelikli
bir yere sahip olmuştur. Ephesos kentinin mimari, sosyal ve sanatsal anlamda gösterdiği
gelişmeler bugün kazılar ışığında değerlendirilmektedir. Ephesos antik kentinin sosyal
ve kültürel yaşamın izlerine kentin nekropol alanlarında yapılan arkeolojik kazılar ve
yüzey araştırmaları sonucunda elde edilen bilgiler ışık tutmaktadır. Böylece bölgenin
sosyal yapısının yanı sıra dinsel inanç sisteminde çözümlenmesinde oldukça yardımcı
alanlar haline gelmektedir.

Ephesos antik kenti nekropol alanlarındaki ölü gömme adetleri ve mezar
tipolojisinin yapılması gerekliliğinden yola çıkarak tezimizde Roma Dönemi’nde
Ephesos nekropol alanlarının belirlenip ve bu alanlarda görülen mezar tipleri ele
alınmıştır. Dönem sınırlamasının nedeni de elde edilen verilerin çoğunun Roma
İmparatorluk Dönemi’ne ait olması ve benzer birçok kentteki bu döneme ait mezar
tiplerinin ayırt edilebilmesidir. Çalışmada Ephesos Nekropolleri’ndeki Roma
İmparatorluk Dönemi mezar tipolojisinin yapılabilmesi için önce nekropol alanlarının
yerlerinin belirlenmeye çalışılmış ve bu alanlarda yapılmış çalışmaların sonuçları
incelenmiştir. Tespit edilen mezar tiplerinden yola çıkarak mezar tipolojileri
belirlenerek başlıklar altında toplanmış ve daha sonra Ephesos Nekropol alanlarındaki
Roma İmparatorluk Dönemi içerisinde nasıl bir tipolojik dağılım ve gelişim gösterdiği
saptanmıştır. Bu çalışmalar sırasında kentin nekropol alanlarındaki yapılan araştırmalar
ışığında belirlenen malzemeler ile ayrıntılı ya da genel içerikli tüm yayınlar taranarak
kapsamlı bir literatür çalışması yapılmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Arkeoloji, Anadolu, Ephesos, Nekropolis, Roma İmparatorluk Dönemi
ii

NAME: Ramazan YAZICI
TITEL: DIE KLASSIFIZIERUNG DER ROMISCHEN GRABTYPEN IN DEN
NEKROPOLEN VON EPHESOS
ZUSAMMENFASSUNG
Als eine Küsten- und Hafenstadt ist das Wachstum von Ephesos durch ihre
regionale und überregionale Handelsbeziehungen, die von der archaischen Epoche bis
zur Spätantike reichen, bereits bekannt. Die städtische Entwicklung allseits in Ephesos
wird archäologisch geforscht. Die Kentnisse über die Stadtentwicklung werden auch
durch die Ausgrabungen sowie Surveys gewonnen, die in Nekropolen durchgeführt
werden. Diese Untersuchungen in den Nekropolen helfen auch zur Beleuchtung der
sozialen Struktur und Religion der antiken Stadt, Ephesos.
Eine Untersuchung der Grabsitten und Typologie der Gräber von Ephesos in der
römischen Kaiserzeit bietet eine Notwendigkeit. Daher besteht das Ziel dieser Arbeit
darin die Definition der römischen Nekropole und deren Grabtypen zu bestimmen.
Meine Arbeit fasst zeitlich die römischen Kaiserzeit um, da die Informationen
überwiegend aus den römischen Gräbern zu gewinnen sind und viele Städte darüber
eine gute Vergleichsmöglichkeit anbieten.
Für eine Definition der römischen Grabtypen sollte zuerst die
Nekropolenbereiche festgestellt und die Ergebnisse früherer Forschungen
durchgearbeitet werden. Danach wurden die Grabbauten klassifiziert, die sich auf
verschiedenen Grabtypen basieren. Schließlich wurde die Verteilung und die
Entwicklung der Grabtypen während der römischen Kaiserzeit festgestellt. Dabei wurde
alle diesbezügliche Literatur recherchiert und das Fundmaterial aus den
Veröffentlichungen, die sich auf ältere Forschungen basieren, wurde ausgewertet.

SCHLÜSSELWÖRTER
Archäologie, Anatolien, Ephesos, Nekropole, Römische Kaiserzeit.
iii

ÖNSÖZ
Ephesos antik kentindeki Roma İmparatorluk Dönemi mezarları ve mezar
tiplerinin anlatıldığı bu çalışma, mesleki yaşamımın başlangıcından itibaren ilgimi
çekmiştir. 2008 yılından günümüze kadar Doç. Dr. Sabine Ladstätter başkanlığında
devam eden Ephesos antik kenti kazı ve araştırmalarında görev almam nedeniyle böyle
bir çalışmayı gerçekleştirmeyi istedim. Bu amaç doğrultusunda 2010 yılından itibaren
Prof. Dr. Martin Steskal başkanlığında devam eden Liman Nekropolü yüzey
araştırmaları projesinde görev aldım. Proje kapsamında Nekropole ait tüm mezarların
envanterlenmesinde, tespit edilmesinde, fotoğraflanmasında ve belgelenmesinde görev
almam benim için büyük bir şans olmuştur. Bu sebeple, Ephesos antik kenti kazı ve
araştırmaları başkanı Doç. Dr. Sabine Ladstätter ve Prof. Dr. Martin Steskal’a
minnettarım.

Ephesos antik kenti kazılarında görev alan arkadaşlarım Arkeolog Kadriye
Güler’e, Arkeolog Zeynep Yılmaz ve Arkeolog Filiz Öztürk’e teşekkür ederim. Müze
çalışmaları kapsamındaki yardımlarından dolayı Uzman Arkeolog Esra Bideci’ye ve
diğer müze uzmanlarına ayrıca teşekkür etmek isterim.

Tez çalışması için beni teşvik eden ve tezin oluşumunda ilk günden itibaren
yardımları ve düşünceleriyle yol gösteren danışman hocam Prof. Dr. Aslı Saraçoğlu’na
ve Dr. Murat Çekilmez hocama tezin yazım kısmındaki yardımları nedeniyle Gülseren
Alkış’a ve mesleki hayatım boyunca benden desteğini esirgemeyen aileme teşekkür
ederim.
iv

İÇİNDEKİLER
ÖZET............................................................................................................................ i
ABSTRACT ............................................................................................................... iii
ÖNSÖZ ....................................................................................................................... iv
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... v
TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................. vii
LEVHALAR LİSTESİ............................................................................................. viii
KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................... xi
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
Amaç Yöntem ve Kapsam .......................................................................................... 3
BİRİNCİ BÖLÜM
1. TARİHÇE VE KENTTE YAPILAN ARAŞTIRMALAR ..................................... 5
İKİNCİ BÖLÜM
2. MEZAR KONTEKSTİ VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ ........................... 24
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ MEZARLIK ALANLARI VE MEZAR
TİPLERİ ................................................................................................................. 50
3.1. Panayır Dağı ve Çevresindeki Mezarlar ......................................................... 52
3.2. Bülbül Dağı ve Çevresindeki Mezarlar .......................................................... 63
3.3. Sarıkaya Mevki ve Çevresindeki Mezarlar .................................................... 64
3.4. Liman Nekropolü ve Çevresindeki Mezarlar .................................................. 67
3. 5. Yukarı şehir Çevresindeki Mezarlar ............................................................. 72
3.6. Ephesos Kenti İçindeki Mezarlar ................................................................... 73
3.6.1. Lukas'ın Mezarı .................................................................................... .74
3.6.2. Kuretler Caddesi Oktagon Mezarı ......................................................... 77
v

3.6.3. Celsus Mezar Anıtı....................................................................................78
SONUÇ VE ÖNERİLER .......................................................................................... 82
KAYNAKÇA ............................................................................................................. 86
TABLOLAR .............................................................................................................. 96
LEVHALAR ............................................................................................................. 98
ÖZGEÇMİŞ
vi

TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Ephesos Antik Kenti Kronolojik Nekropol Alanları................................88
Tablo 2: Ephesos Antik Kenti Nekropolleri ve Mezarları......................................89