Table Of Content
EMILE
YA DA EĞİTİM ÜZERİNE
JEAN-JACQUES ROUSSEAU
FRANSIZCA ASLINDAN ÇEVİREN:
YAŞAR AVUNÇ
HASAN ÂLİ YÜCEL KLASİKLER DİZİSİ
JEAN-JACQUES ROUSSEAU
EMILE YA DA EĞİTİM ÜZERİNE
özgün adı: EMILE, OU L’EDUCATION
fransızca aslından çeviren: YAŞAR AVUNÇ
editör: ALİ ALKAN İNAL
görsel yönetmen: BİROL BAYRAM
redaksiyon: IŞIK ERGÜDER
düzelti: ALEV ÖZGÜNER - BELGİN SUNAL
grafik tasarım ve uygulama TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI Bu kitabın tüm yayın
hakları saklıdır.
Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek
görsel malzeme hiçbir yolla yayınevinden izin alınmadan çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve
dağıtılamaz.
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI istiklal caddesi, no: 144/4 beyoğlu 34430
istanbul Tel. (0212) 252 39 91
Fax. (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr
Sanabilibus agrotamus malis; ipsaque nos
in rectum genitos natura, si emendari velimus, juvat.
(Başımıza dert olan hastalıklar tedavi edilebilir;
iyiliğe yönelik varlıklar olarak doğduğumuz için,
doğanın kendisi bize yardım eder; elbette gerçekten tedavi olmak
istersek.)
Seneca, de Ira (Öfke Üstüne), II, 13.
ÖNSÖZ
Bu sırasız, neredeyse düzensiz düşünce ve gözlemler kitabını yazmaya,
düşünmeyi bilen iyi bir anneyi mutlu etmek için başladım. Önce yalnızca birkaç
sayfalık bir inceleme yazısı kaleme almayı tasarlamıştım. Konum beni ister
istemez sürüklediği için, bu inceleme yazısı yavaş yavaş, kuşkusuz içeriğine
göre fazla büyük, ancak ele aldığı konuya göre fazla küçük bir tür yapıta
dönüştü. Yayımlamakta uzun süre duraksadım; çoğu zaman da, üzerinde
çalışırken, bana bir kitap meydana getirebilmek için birkaç broşür yazmış
olmanın yetmediğini hissettirdi. Daha iyisini yapayım diye boşuna çaba
harcadıktan sonra, okurun dikkatini bu yana çekmenin önem taşıdığı ve benim
düşüncelerim kötü olsa bile başkalarında iyi düşünceler doğmasına vesile
olacaksa, çabamın tümüyle bir zaman kaybı olmayacağı kanısına vararak, artık
bu kitabı olduğu gibi yayımlamam gerektiğine inanıyorum. Çekildiği inzivadan
çıkıp, yazdıklarını okurların önüne süren bir insan, üstelik de övenleri, kendisini
savunan yandaşları olmadan bunu yapıyorsa, hatta bunlar hakkında ne
düşünüldüğünü ya da ne söylendiğini bile bilmiyorsa, yanılmış olsa da,
yanlışlarının incelenmeden kabul görmesinden korkmamalıdır.
İyi bir eğitimin öneminden pek az söz edeceğim, uygulanmakta olan eğitimin
kötü olduğunu kanıtlamanın üstünde durmayacağım; birçokları bunu benden
önce yaptı, ben de bir kitabı herkesin bildiği şeylerle doldurmayı hiç
sevmiyorum. Yalnızca şunu belirteceğim: Çok eski zamanlardan bu yana, ortaya
konmuş uygulamaya karşı çıkan ancak bir tek ses var, hiç kimse de daha iyisini
önermemiş. Yüzyılımızın edebiyatı ve bilimi, yapmaktan daha çok yıkmaya
yöneliyor. Bir öğretmen tarzında eleştiri yapılıyor; bir şey ileri sürmek için
felsefi yüceliğin daha az hoşlandığı başka bir tarz gerekir. Söylendiğine göre
yalnızca kamu yararını amaçlayan bunca yazıya karşın, tüm yararların en başta
geleni olan insanları yetiştirme sanatı hâlâ unutuluyor. Benim konum Locke’un
kitabından sonra yepyeni idi, korkarım benimkinden sonra da hâlâ yeni kalacak.
Çocukluğu hiç tanımıyoruz: Çocukluk hakkındaki yanlış düşüncelerde ne
kadar ileriye gitsek o ölçüde yanılgıya düşüyoruz. En bilge kişiler, çocukların
neleri öğrenmek durumunda olduklarını göz önünde bulundurmadan, insanlar
için öğrenmenin önemli olduğu düşüncesine saplanıp kalıyorlar. Çocuğun içinde
hep yetişkini arıyorlar; onun yetişkin olmadan önce ne olduğunu akıllarına bile
getirmiyorlar. Benim yöntemim boş düşlere, kuruntulara dayansa ve yanlış olsa
bile düşüncelerimden her zaman yararlanılabilmesi için, özellikle bunu
incelemeye giriştim. Yapılması gerekeni çok yanlış görmüş olabilirim, ama
üzerinde çalışılması gereken konuyu çok iyi görmüş olduğumu sanıyorum.
Öyleyse, öğrencilerinizi daha iyi incelemekle işe başlayın, çünkü onları hiç
tanımadığınız gayet kesin. İmdi, bu kitabı bu açıdan okursanız, sizin için yararsız
olacağını sanmıyorum.
Sistematik bölüm diye adlandırılacak şeye gelince, ki bu doğal gidişattan
başkası değildir, işte, okuru en çok şaşırtan bu bölüm olacaktır; aynı zamanda
bana kuşkusuz buradan eleştiri gelecektir, belki de haklı olarak. Eğitim üzerine
bir kitaptan çok, bir düşçünün eğitim üzerine düşlerinin okunduğu sanılacaktır.
Ne gelir elden? Ben başkalarının düşüncelerine değil, kendi düşüncelerime göre
yazıyorum. Hiç de başkaları gibi görmüyorum; uzun süredir bu başıma kakılıyor.
Ama kendimi başka gözlere sahip kılmak ve kendime başka düşünceler atfetmek
elimden gelir mi? Hayır. Kendimle eş düşüncede olmamak, herkesten daha bilge
tek kişi olduğumu sanmamak benim elimdedir; duygu değiştirmek değil de kendi
duyguma bel bağlamamak elimdedir: İşte, tüm yapabildiğim ve yaptığım şey.
Eğer kimi zaman kesin bir tavır ortaya koyuyorsam, bunun nedeni hiç de okurda
saygı uyandırmak değil, onunla düşündüğüm gibi konuşmaktır. Kendim kuşku
duymadığım halde neden kuşku uyandıracak biçimde bir düşünce ileri süreyim?
Tam olarak zihnimden geçen şeyleri söylüyorum.
Düşüncemi özgürce açıklarken bunun kendisini otorite olarak kabul ettirmesini
o kadar az istiyorum ki, ölçülüp tartılarak yargılanmam için bu düşünceye daima
nedenlerimi ekliyorum: Ama, düşüncelerimi savunmakta hiç ısrar etmek
istemesem de, bunları önermekten kaçınmak zorunda olduğumu sanmıyorum,
çünkü başkalarının düşüncesine karşı çıkardığım ilkeler hiç de önemsiz değildir.
Bunlar doğruluğunun ya da yanlışlığının bilinmesi önemli olan ve insanları ya
mutlu ya da mutsuz kılan sözlerdir.
Bana, yapılabilir şeyler öner deniyor durmadan. Sanki şunu demek istiyor
gibiler: Yapılan şeyi yapmayı önerin ya da hiç olmazsa var olan kötüyle
bağdaşan bir iyiyi önerin. Böyle bir tasarı, kimi konularda, benim tasarılarımdan
çok daha ham hayaldir, çünkü bu bağdaşmada iyi bozulur, kötü de iyileşmez.
Ben yarı yarıya iyi bir uygulamayı ele almaktansa yerleşik uygulamayı ele
almayı yeğlerim; o zaman insanın içinde daha az çelişki olabilecektir, insan
karşıt iki amaca aynı anda yönelemez. Analar, babalar; yapılabilir olan, yapmak
istediğinizdir. Sizin iradenizin sorumluluğunu ben mi yüklenmeliyim?
Her türlü tasarıda göz önünde tutulması gereken iki şey vardır: İlk olarak,
tasarının mutlak iyiliği; ikinci olarak da uygulamanın kolaylığı.
İlk açıdan, tasarının kabul edilebilir ve kendi içinde uygulanabilir olması için,
iyi olarak neye sahipse, bunun eşyanın doğası içinde bulunması, burada da,
örneğin önerilmiş eğitimin insana uygun ve insan yüreğine iyi uyarlanmış olması
yeterlidir.
İkinci düşünce, kimi durumlardaki belirli ilişkilere bağlıdır; bunlar şeyle
rastlantısal ilişkilerdir ki, dolayısıyla zorunlu değildir ve alabildiğince
değişebilir. Şu halde, falanca eğitim İsviçre’de uygulanabilirken Fransa’da
uygulanamaz, bir başkası burjuvalara uygulanabilir, bir başkası da soylulara.
Uygulamadaki az çok büyük kolaylık bir sürü koşula bağlıdır ki bu yöntemi
falan ya da falanca ülkeye, falan ya da falanca koşula özel olarak uygulamadan
başka türlü belirlemek olanaksızdır. Oysa tüm bu özel uygulamalar benim
konum için zorunlu olmadıklarından, planımın içinde yer almıyor. Bunlarla
isterlerse başkaları ilgilenebilir, her biri göz önüne aldığı devlet ya da ülkeyle
ilgilenebilir. İnsanların, doğdukları her yerde, önerdiklerimin yapılabilmesi ve
önerdiğim kişiler haline geldiklerinde, hem kendileri hem de başkaları için en
iyisinin ortaya çıkmış olması bana yetiyor. Bu sözümü yerine getirmezsem,
kuşkusuz haksızlık ederim; ama yerine getirirsem, benden daha fazlasını
istemekle de haksızlık edilmiş olur, çünkü yalnızca buna söz veriyorum.
BİRİNCİ KİTAP
Her şey, Yaratıcı’nın elinden çıktığında iyidir; insanoğlunun elinde bozulur.
İnsanoğlu bir toprağı başka bir toprağın ürünlerini beslemeye, bir ağacı başka bir
ağacın meyvelerini taşımaya zorlar; iklimleri, elementleri, mevsimleri birbirine
karıştırır, karmakarışık yapar; köpeğini, atını, tutsağını sakatlar; her şeyi altüst
eder, her şeyin biçimini değiştirir, biçimsizliği, aykırı yaratıkları sever; hiçbir
şeyi, hatta insanı bile, doğanın yaptığı şekliyle istemez. İnsanın, eğitim yerinde
eğitilen bir at gibi, kendisi için eğitilmesi gerekir; onu, bahçesindeki bir ağaç
gibi, kendi tarzında yetiştirmelidir.
Böyle yapılmazsa her şey daha kötüye giderdi, oysa soyumuz yarı yarıya
oluşturulmuş olmak istemez. Eşyanın bundan böyle içinde bulunduğu durumda,
doğar doğmaz başka insanlar arasında kendi başına bırakılmış olan bir insan,
tüm insanların en biçimsizi olurdu. Önyargılar, otorite, zorunluluk, örnek;
içlerine gömülmüş olduğumuz tüm toplumsal kurumlar insanın içindeki doğayı
yok eder ve yerine hiçbir şey koymazlardı. Doğa burada bir yolun ortasında
rastlantı sonucu bitmiş bir ağaççık gibi olur, yoldan geçenler onun her yerine
çarparak ve onu her yönde bükerek çok geçmeden yok ederdi.
Ben sana sesleniyorum, anayoldan ayrılıp da yeni yetişen o ağaççığı insan
düşüncelerinin çarpmasından korumasını bilmiş sevecen ve ileriyi gören anne![1]
O genç bitkiyi ölmeden önce yetiştir, sula: Meyveleri bir gün sana büyük
mutluluk verecektir. Çocuğunun ruhunun çevresinde erkenden bir duvar oluştur;
bir başkası çevresini belirtebilir, ama oraya o engeli yalnızca sen koyabilirsin.
Bitkiler tarımla, insanlar eğitimle yetiştirilir. İnsan büyük ve güçlü doğsaydı,
boyunun ve gücünün, bunları kullanmayı öğreninceye kadar ona bir yararı
olmazdı. Bunlar, başkalarının ona yardım etmeyi düşünmesini engelleyerek,
onun için zararlı olurlardı[2] ve o, kendi kendine bırakılmış olarak,
gereksinimlerini öğrenmeden önce sefaletten ölürdü. Çocukluk durumundan
yakınılıyor; ama eğer insan çocuk olarak yaşama başlamasaydı, insan ırkı yok
olurdu.
Zayıf olarak doğuyoruz ve güce gereksinimimiz var; her şeyden yoksun olarak
doğuyoruz ve yardıma gereksinimimiz var; aptal olarak doğuyoruz ve düşünme
yetisine gereksinimimiz var. Doğduğumuzda sahip olmadığımız ve
büyüdüğümüzde gereksinim duyduğumuz her şey bize eğitimle verilir.
