ekoloji, insan ve din yüksek lisans tezi

97 Pages·2011·0.76 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI

EKOLOJİ, İNSAN VE DİN

Eda FEYZİOĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
Doç. Dr. Abdülkerim BAHADIR

Konya-2011

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
DİN PSİKOLOJİSİ BİLİM DALI

EKOLOJİ, İNSAN VE DİN

EDA FEYZİOĞLU

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman
DOÇ. DR. ABDÜLKERİM BAHADIR

Bu çalışma ……………...tarafından ..….nolu YL/Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir.

Konya–2011
i

T.C.

SELÇUUK ÜNİVEERSİTESİ
Sosyal Bilimmler Enstitüüsü Müdürrlüğü

BİLİMSEEL ETİK SSAYFASI

Bu tezin pproje safhassından sonuuçlanmasınaa kadarki bbütün süreççlerde
biilimsel etiğğe ve akadeemik kuralllara özenlee riayet ediildiğini, tezz içindeki bbütün
biilgilerin etikk davranış vve akademikk kurallar çeerçevesindee elde edilerrek sunulduğğunu,
ayyrıca tez yyazım kuralllarına uyguun olarak hazırlanan bu çalışmaada başkalaarının
esserlerinden yararlanılmması duruumunda billimsel kurrallara uyggun olarakk atıf
yaapıldığını biildiririm.

Eda FEYZZİOĞLU
ii

T.C.

SELÇUUK ÜNİVEERSİTESİ
Sosyal Bilimmler Enstitüüsü Müdürrlüğü

YÜKSSEK LİSANNS TEZ KAABUL FORRMU
Yukarıda adı geççen öğrencii tarafındann hazırlanaa “Ekoloji, İnsan ve Din”
baaşlıklı bu çaalışma 05/07/2011 tarihhinde yapılaan savunmaa sınavı sonnucunda oybbirliği
ilee başarılı buulunarak, jüürimiz tarafıından yükseek lisans tezzi olarak kabbul edilmişttir.

Doç Dr. Abddülkerim Baahadır Başkaan
Prrof. Dr. Saffffet Köse Üye
Doç. Dr. Adeem ŞAHİN Üye
iii

T.CC.
SELLÇUK ÜNİİVERSİTEESİ
Sosyal Bilimler Ensstitüsü Müddürlüğü

Adı Soyadıı Edaa FEYZİOĞĞLU Numarassı: 0842450510101
n
i Ana Bilim / FELLSEFE VE DİN BİLİMMLERİ/
n
ci Bilim Dalı DİNN PSİKOLOOJİSİ
n
e
r
ğ
Ö Danışmanıı Doçç. Dr. Abdüülkerim BAHHADIR

Tezin Adıı EKKOLOJİ, İNSSAN VE DİN

ÖZET

Ekolojii, canlıların birbirleriylle ve maddi çevreleriylle olan çok yönlü ilişkiilerini
innceleyen; en uygun ççevresel kooşullar altınnda yaşayaabilmeleri iiçin araştırmmalar
yüürüten bilimm dalıdır. Var olan her şey birbirini eetkilemekte ve birbirinden
ettkilenmektedir. Bu ettkileşimin ssağlıklı olmması, ekoloojik dengennin bozulmmadan
deevam etmeesini sağlammaktadır. BBu çalışmaada, canlı--cansız tümm varlıklar için
vaazgeçilmez olan çevrenin insanlla olan ilişşkisi özelliikle dini bboyutuyla oortaya
koonmuştur. Ekolojik dengenin dinler açıısından değerlendirilmmesi; insannların
taabiattaki neesnelere vee tabiat ollaylarına kkutsallık atfetmeleri; tabiatın innsanın
biiyolojik, psikolojik ve toplumsal sağlığına eetkileri bu iilişkiyi açıkklamak amaacıyla
elle alınan konnulardır.
iv

T.CC.
SELLÇUK ÜNİİVERSİTEESİ
Sosyal Bilimler Ensstitüsü Müddürlüğü

Adı Soyadı Eda FEYZİİOĞLU
Numarası 0842450510010
n Ana Bilim / Bilim Dalı Felsefe ve DDin Bilimleri//Din Psikolojjisi
i
in Programı Tezli Yüksekk Lisans Doktora
c
n
e Tez Danışmmanı Doç. Dr. Abbdülkerim BAAHADIR
r
ğ
Ö
Tezin İngilizzce Adı ECOLOGYY, HUMANN and RELIIGION

SSUMMARYY

Eccology is a scientific bbranch that examines thhr multi rellationships oof the living beings
with eacch other annd their phyysical envirooment. Alsoo, it is a braanch that mmakes researrches for
these livving beingss to ensure them a lifee effect andd influence each otherr. The fact that this
interactiion being hhealthy enssures the ccontinutty oof ecologicaal balance. In this stuudy, the
relationnship betweeen the all crreatures andd the physiccal environmment is partticularly considered
in termss of religionnal dimensiion. These are the subbjects that ddescribes thhe relationshhip: that
evaluatiion of ecoloogical balannce in termms of religioons, that peeople ascribbe sacrednesss to the
objects in the natuure and natuural events, the effectss of the natture in termms of psychoological,
biologiccal and sociial health off human beings.
v

ÖNSÖZ
Ekoloji, insan ve diğer canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini
inceleyen bilim dalıdır. Canlıların doğal yaşamlarını ve gelişmelerini sağlayan
faktörlerin çoğu ekolojinin temel konusunu teşkil eder. Ekoloji, çeşitli türdeki
canlıların, çevrelerine uyumlu bir şekilde nasıl yaratıldıklarını; yaşamaları için hangi
ortam ve şartların sağlanması gerektiğini; bu canlıların besinlerini ve enerji
ihtiyaçlarını nasıl karşıladıklarını; diğer türlerle nasıl bir ilişki içinde bulunduklarını
konu edinir.
Ekoloji, evrenin temel öznesi olan insanla çok yakın ilişki içindedir. İnsan
kendini kuşatan çevresinden etkilenen ve çevresini etkileyen bir varlıktır. İnsanların
etkileyiciliği, çevrede belirli nitelikte değişikliklere yol açmaktadır. İnsan, yaşamını
sürdürürken ve doğadan faydalanırken çevreye yönelik olumlu ya da olumsuz
etkilerde bulunur. Doğa da, kendisinden faydalanan ve yaşamını kendisine bağlı
olarak sürdüren insanı etkiler. Bu etkiler; biyolojik, psikolojik ve toplumsal anlamda
kendilerini gösterir.
Her dinin belirli bir çevre tasarımı vardır. Çevresel faktörler, dinlerin de
konuları arasına girmiştir. Doğa olayları ve doğadaki nesneler, bazen Tanrı’nın, kendi
varlığını ispatlamada kullandığı araçlar, bazen de toplumların aşırı hassasiyet
gösterdikleri kutsallardır. Dinler, doğa karşısındaki insanın durumunu, doğadan
faydalanırken yapması gerekenleri, yaşamın devamlılığını sağlamada insanın diğer
canlılarla ne tür bir ilişki içerisinde olması gerektiğiyle ilgili açıklamalarda
bulunurlar.
Çevre, öteden beri araştırmacıların ilgiyle yöneldikleri bir alandır. Bu
araştırmaların bir kısmı çevre-din ilişkisini konu almıştır. Konuyla ilgili yapılmış
önemli çalışmalardan biri, “Çevre ve Din Sempozyumu” dur. Mehmet Bayraktar’ ın
“İslam ve Ekoloji” isimli kitabı, Bahattin Dartma’nın “Kur’an ve Ekoloji” isimli
kitabı, Yılmaz Öztan’ın “Çevre Kirlenmesi” isimli kitabı bu çerçeve yapılmış önemli
araştırmalar arasında sıralanabilir.
Araştırmanın konusu, çevre dengesi ve bu durumun dinler açısından
yorumlanması, insanlığın yararına olacak çeşitli değerlendirmeler yapılması ve
çözümler üretilmesidir. İnsanın var olduğu ilk andan itibaren oluşmuş olan ve insan
vi

nesli devam ettikçe de varlığını sürdürecek olan çevrenin insanın biyolojik, psikolojik
ve toplumsal sağlığına etkisi ele alınan diğer konular arasındadır.
Dengeli ve sağlıklı bir hayat sürebilmek, bir insanın çevresindeki canlılar ve
eşyadan nasıl yararlanacağını ve zararlarından nasıl korunacağını bilmesi ve bunun
sorumluluğunu hissetmesiyle ilgilidir. Araştırmada, çevre-din ilişkisi bağlamında,
insanlığın doğaya egemen olmak yerine, onunla uyum içinde olması gerektiği
bilincini vurgulamak ve çevresine karşı gereken sorumluluğu yerine getirme
hassasiyetine sahip olmasını sağlamak amaçlanmıştır. Yöntem olarak ekoloji, insan
ve dinle ilgili psikoloji, din psikolojisi, sosyoloji, din sosyolojisi ve dinler tarihi
kaynakları araştırılmıştır. Bunun dışında konuyla ilgili olarak Hadis kaynakları ve
Kur’an meali incelenerek, çeşitli internet sitelerindeki bilimsel makale ve bilgilerden
yararlanılmıştır. Çalışmaya literatür tarama yöntemi hakim olmuştur.
Üç bölümden oluşan araştırmanın, “Ekoloji ve Hayat” adlı birinci bölümünde;
ekolojinin tanımı, konusu, tarihçesi, unsurları, ekolojik kirliliğin tanımı, sebepleri,
çeşitleri ve çevre kirliliğinden korunma yolları ana hatlarıyla tanıtılmaktadır.
Araştırmanın ikinci bölümü olan “Ekoloji ve İnsan” başlığı altında; ekolojinin insanın
biyolojik, psikolojik ve toplumsal sağlığına etkisi açıklanmaktadır. Araştırmanın son
bölümü olan “Ekoloji ve Din” bölümünde; Hinduizm, Budizm, Taoizm gibi Doğu
dinlerinde ve eski çağların inanç sistemlerinde insanların doğaya bakışı, doğadan
yararlanma şekilleri ve hangi nesnelere kutsallık atfettikleri ele alınmaktadır. Bu
bölümün diğer başlığı altında; Yahudilik ve Hıristiyanlığın doğayı ve insanı ele alışı,
doğada kutsal kabul edilen unsurlar, kutsal metinlerden örnekler verilerek
açıklanmaktadır. Bu bölümün son başlığı altında; evrenin yaratılışı, tabiatın sunduğu
imkânlar, bu imkânlara karşılık insan olarak takınılması gereken tutum ve davranışlar
ayet ve hadisler ışığında değerlendirilmektedir.
Gerek araştırma sırasındaki yöntemsel, eleştirel ve fikri katkılarıyla, gerekse
gösterdiği anlayış ve inceliğiyle yardımlarını benden esirgemeyen sevgili danışmanım
Doç. Dr. Abdülkerim BAHADIR’a teşekkür ve minnettarlığımı sunuyorum.
Eda FEYZİOĞLU
Konya-2011
vii

İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ……………………………………………………….i
YÜKSEK LİSANS TEZ KABUL FORMU ………………………………………………ii
ÖZET ……………………………………………………………………..……….iii
SUMMARY ……………………………………………………………………………iv
ÖNSÖZ …………………………………………………………………………...…v
İÇİNDEKİLER ……………………………………………………………………..vii
GİRİŞ ……………………………………………………………………………….1

BİRİNCİ BÖLÜM
EKOLOJİ VE HAYAT
1.1. Ekolojinin Tanımı, Konusu, Tarihçesi ve Unsurları ……………................……….4
1.1.1. Ekolojinin Tanımı ……………………………………………………….4
1.1.2. Ekolojinin Konusu ……………………………………………………….4
1.1.3. Ekolojinin Tarihçesi ……………………………………………………….5
1.1.4. Ekolojik Faktörler ……………………………………………………….11
1.1.4.1. Toprak ……………………………………………………….11
1.1.4.2. Su ………………………………………………………………13
1.1.4.3. Hava ………………………………………………………………14
1.2. Ekolojik Kirlilik …………………………………………………………...….14
1.2.1. Ekolojik Kirliliğin Tanımı ……………………………………………….14
1.2.2. Ekolojik Kirliliğin Sebepleri ……………………………………………….15