Einfuhrung in statistische Analysen: Fragen beantworten mit Hilfe von Daten

376 Pages·2007·2.68 MB·German

by  Nanny Wermuth

(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:8)(cid:9)(cid:7)(cid:10)(cid:3)(cid:11)(cid:12)(cid:13)(cid:10)
(cid:14)(cid:15)(cid:5)(cid:5)(cid:16) (cid:17)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:12)(cid:19)(cid:10) (cid:20) (cid:21)(cid:7)(cid:4)(cid:5)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:24) (cid:1)(cid:19)(cid:3)(cid:7)(cid:4)(cid:19)
(cid:25)(cid:4)(cid:5)(cid:26)(cid:27)(cid:10)(cid:3)(cid:12)(cid:5)(cid:6)
(cid:4)(cid:5) (cid:28)(cid:19)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:28)(cid:19)(cid:4)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7) (cid:29)(cid:5)(cid:15)(cid:23)(cid:16)(cid:28)(cid:7)(cid:5)
(cid:30)(cid:3)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:5) (cid:11)(cid:7)(cid:15)(cid:5)(cid:19)(cid:31)(cid:22)(cid:3)(cid:19)(cid:7)(cid:5) (cid:18)(cid:4)(cid:19) (cid:4)(cid:23)(cid:26)(cid:7) !(cid:22)(cid:5) "(cid:15)(cid:19)(cid:7)(cid:5)
#(cid:4)(cid:19) $% (cid:29)(cid:11)(cid:11)(cid:4)(cid:23)(cid:24)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)
(cid:1) (cid:2)
&(cid:3)(cid:22)(cid:26)(cid:7)(cid:28)(cid:28)(cid:22)(cid:3) "(cid:3)' (cid:14)(cid:15)(cid:5)(cid:5)(cid:16) (cid:17)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:12)(cid:19)(cid:10)
#(cid:15)(cid:19)(cid:10)(cid:7)(cid:18)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7) (cid:1)(cid:19)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:28)(cid:19)(cid:4)(
)(cid:10)(cid:15)(cid:23)(cid:18)(cid:7)(cid:3)(cid:28)*+(cid:5)(cid:4)!(cid:7)(cid:3)(cid:28)(cid:4)(cid:19),(cid:19) -.(cid:19)(cid:7)(cid:11)(cid:22)(cid:3)(cid:6)
/!,(cid:3)(cid:6)(cid:15)(cid:19)(cid:15) 0
123%4 -.(cid:19)(cid:7)(cid:11)(cid:22)(cid:3)(cid:6)
(cid:1)(cid:13)(cid:10)(cid:31)(cid:7)(cid:24)(cid:7)(cid:5)
(cid:31)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:12)(cid:19)(cid:10)5(cid:18)(cid:15)(cid:19)(cid:10)'(cid:13)(cid:10)(cid:15)(cid:23)(cid:18)(cid:7)(cid:3)(cid:28)'(cid:24)(cid:7)
"(cid:3)' (cid:21)(cid:7)(cid:4)(cid:5)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:24) (cid:1)(cid:19)(cid:3)(cid:7)(cid:4)(cid:19)
(cid:17)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:12)(cid:19)(cid:10) (cid:29)(cid:28)(cid:28)(cid:7)(cid:19) #(cid:15)(cid:5)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:18)(cid:7)(cid:5)(cid:19)
#(cid:15)(cid:4)(cid:5)6(cid:7)(cid:3) (cid:9)(cid:15)(cid:5)(cid:24)(cid:28)(cid:19)(cid:3)(cid:15)7(cid:7) 18
4903% (cid:30)(cid:3)(cid:15)(cid:5)((cid:26)(cid:12)(cid:3)(cid:19)*#(cid:15)(cid:4)(cid:5)
"(cid:7)(cid:12)(cid:19)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:23)(cid:15)(cid:5)(cid:24)
(cid:3)(cid:7)(cid:4)(cid:5)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:24)'(cid:28)(cid:19)(cid:3)(cid:7)(cid:4)(cid:19)5(cid:12)(cid:5)(cid:4)(cid:8)(cid:18)(cid:15)(cid:4)(cid:5)6'(cid:24)(cid:7)
#(cid:15)(cid:19)(cid:10)(cid:7)(cid:18)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:13)(cid:28) (cid:1)(cid:12)(cid:11):(cid:7)(cid:13)(cid:19) )(cid:23)(cid:15)(cid:28)(cid:28)(cid:4)(cid:26)(cid:4)(cid:13)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:22)(cid:5) ;3999<= 4392> 4398> 43?9$> 43?29> 43?23> 43&23> 43&2$>
43&39>43&3$>43&09
@(cid:1)A(cid:14)(cid:8)29 0(cid:8)$19(cid:8)00%09(cid:8)3 (cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3) A(cid:7)(cid:3)(cid:23)(cid:4)(cid:5) (cid:7)(cid:4)(cid:24)(cid:7)(cid:23)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:6) (cid:14)(cid:7)(cid:31) B(cid:22)(cid:3)(
@(cid:1)A(cid:14)(cid:8)20 %8C(cid:8)0(cid:8)$19(cid:8)00%09(cid:8)1 (cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3) A(cid:7)(cid:3)(cid:23)(cid:4)(cid:5) (cid:7)(cid:4)(cid:24)(cid:7)(cid:23)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:6) (cid:14)(cid:7)(cid:31) B(cid:22)(cid:3)(
A(cid:4)(cid:11)(cid:23)(cid:4)(cid:22)(cid:6)(cid:3)(cid:15)(cid:26)(cid:4)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7)@(cid:5)(cid:26)(cid:22)(cid:3)(cid:18)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:22)(cid:5)"(cid:7)(cid:3)"(cid:7)(cid:12)(cid:19)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:5)A(cid:4)(cid:11)(cid:23)(cid:4)(cid:22)(cid:19)(cid:10)(cid:7)(
"(cid:4)(cid:7)"(cid:7)(cid:12)(cid:19)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7)A(cid:4)(cid:11)(cid:23)(cid:4)(cid:22)(cid:19)(cid:10)(cid:7)(!(cid:7)(cid:3)6(cid:7)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:5)(cid:7)(cid:19)(cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:28)(cid:7)&(cid:12)(cid:11)(cid:23)(cid:4)((cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:22)(cid:5)(cid:4)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:3)"(cid:7)(cid:12)(cid:19)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:5)(cid:14)(cid:15)(cid:19)(cid:4)(cid:22)(cid:5)(cid:15)(cid:23)(cid:11)(cid:4)(cid:11)(cid:23)(cid:4)(cid:22)(cid:6)(cid:3)(cid:15)(cid:26)(cid:4)(cid:7)D
(cid:24)(cid:7)(cid:19)(cid:15)(cid:4)(cid:23)(cid:23)(cid:4)(cid:7)(cid:3)(cid:19)(cid:7)(cid:11)(cid:4)(cid:11)(cid:23)(cid:4)(cid:22)(cid:6)(cid:3)(cid:15)(cid:26)(cid:4)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:7)"(cid:15)(cid:19)(cid:7)(cid:5)(cid:28)(cid:4)(cid:5)(cid:24)(cid:4)(cid:18)@(cid:5)(cid:19)(cid:7)(cid:3)(cid:5)(cid:7)(cid:19)(cid:27)(cid:11)(cid:7)(cid:3)E(cid:10)(cid:19)(cid:19)(cid:2)=**(cid:24)(cid:5)(cid:11)'(cid:24)(cid:24)(cid:11)'(cid:24)(cid:7)F(cid:15)(cid:11)(cid:3)(cid:12)(cid:26)(cid:11)(cid:15)(cid:3)'
"(cid:4)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:28) (cid:17)(cid:7)(cid:3)( (cid:4)(cid:28)(cid:19) (cid:12)(cid:3)(cid:10)(cid:7)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:7)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:23)(cid:4)(cid:13)(cid:10) (cid:6)(cid:7)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:27)(cid:19)6(cid:19)' "(cid:4)(cid:7) (cid:24)(cid:15)(cid:24)(cid:12)(cid:3)(cid:13)(cid:10) (cid:11)(cid:7)(cid:6)(cid:3)(cid:27)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:19)(cid:7)(cid:5) (cid:21)(cid:7)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:7)> (cid:4)(cid:5)(cid:28)(cid:11)(cid:7)(cid:28)(cid:22)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:7)
(cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:24)(cid:7)(cid:3)G(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:28)(cid:7)(cid:19)6(cid:12)(cid:5)(cid:6)>(cid:24)(cid:7)(cid:28)(cid:14)(cid:15)(cid:13)(cid:10)(cid:24)(cid:3)(cid:12)(cid:13)((cid:28)>(cid:24)(cid:7)(cid:28)H(cid:22)(cid:3)(cid:19)(cid:3)(cid:15)(cid:6)(cid:28)>(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:25)(cid:5)(cid:19)(cid:5)(cid:15)(cid:10)(cid:18)(cid:7)!(cid:22)(cid:5)(cid:29)(cid:11)(cid:11)(cid:4)(cid:23)(cid:24)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)(cid:12)(cid:5)(cid:24)/(cid:15)(cid:8)
(cid:11)(cid:7)(cid:23)(cid:23)(cid:7)(cid:5)> (cid:24)(cid:7)(cid:3) (cid:30)(cid:12)(cid:5)((cid:28)(cid:7)(cid:5)(cid:24)(cid:12)(cid:5)(cid:6)> (cid:24)(cid:7)(cid:3) #(cid:4)((cid:3)(cid:22)!(cid:7)(cid:3)(cid:26)(cid:4)(cid:23)(cid:18)(cid:12)(cid:5)(cid:6) (cid:22)(cid:24)(cid:7)(cid:3) (cid:24)(cid:7)(cid:3) H(cid:7)(cid:3)!(cid:4)(cid:7)(cid:23)(cid:26),(cid:23)(cid:19)(cid:4)(cid:6)(cid:12)(cid:5)(cid:6) (cid:15)(cid:12)(cid:26) (cid:15)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:7)(cid:5) (cid:17)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:5)
(cid:12)(cid:5)(cid:24)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:1)(cid:2)(cid:7)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:3)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:4)(cid:5)"(cid:15)(cid:19)(cid:7)(cid:5)!(cid:7)(cid:3)(cid:15)(cid:3)(cid:11)(cid:7)(cid:4)(cid:19)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:28)(cid:15)(cid:5)(cid:23)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:5)>(cid:11)(cid:23)(cid:7)(cid:4)(cid:11)(cid:7)(cid:5)>(cid:15)(cid:12)(cid:13)(cid:10)(cid:11)(cid:7)(cid:4)(cid:5)(cid:12)(cid:3)(cid:15)(cid:12)(cid:28)6(cid:12)(cid:6)(cid:28)(cid:31)(cid:7)(cid:4)(cid:28)(cid:7)(cid:3)H(cid:7)(cid:3)(cid:8)
(cid:31)(cid:7)(cid:3)(cid:19)(cid:12)(cid:5)(cid:6)> !(cid:22)(cid:3)(cid:11)(cid:7)(cid:10)(cid:15)(cid:23)(cid:19)(cid:7)(cid:5)' (cid:25)(cid:4)(cid:5)(cid:7) H(cid:7)(cid:3)!(cid:4)(cid:7)(cid:23)(cid:26),(cid:23)(cid:19)(cid:4)(cid:6)(cid:12)(cid:5)(cid:6) (cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:28) (cid:17)(cid:7)(cid:3)((cid:7)(cid:28) (cid:22)(cid:24)(cid:7)(cid:3) !(cid:22)(cid:5) /(cid:7)(cid:4)(cid:23)(cid:7)(cid:5) (cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:28) (cid:17)(cid:7)(cid:3)((cid:7)(cid:28) (cid:4)(cid:28)(cid:19)
(cid:15)(cid:12)(cid:13)(cid:10) (cid:4)(cid:18) (cid:25)(cid:4)(cid:5)6(cid:7)(cid:23)(cid:26)(cid:15)(cid:23)(cid:23) (cid:5)(cid:12)(cid:3) (cid:4)(cid:5) (cid:24)(cid:7)(cid:5) -(cid:3)(cid:7)(cid:5)6(cid:7)(cid:5) (cid:24)(cid:7)(cid:3) (cid:6)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:19)6(cid:23)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:5) A(cid:7)(cid:28)(cid:19)(cid:4)(cid:18)(cid:18)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:28) +(cid:3)(cid:10)(cid:7)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:7)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:28)(cid:6)(cid:7)(cid:8)
(cid:28)(cid:7)(cid:19)6(cid:7)(cid:28) (cid:24)(cid:7)(cid:3) A(cid:12)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:28)(cid:3)(cid:7)(cid:2)(cid:12)(cid:11)(cid:23)(cid:4)( "(cid:7)(cid:12)(cid:19)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:23)(cid:15)(cid:5)(cid:24) !(cid:22)(cid:18) %' (cid:1)(cid:7)(cid:2)(cid:19)(cid:7)(cid:18)(cid:11)(cid:7)(cid:3) 2%4$ (cid:4)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:3) :(cid:7)(cid:31)(cid:7)(cid:4)(cid:23)(cid:28) (cid:6)(cid:7)(cid:23)(cid:19)(cid:7)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:5) (cid:30)(cid:15)(cid:28)(cid:8)
(cid:28)(cid:12)(cid:5)(cid:6) 6(cid:12)(cid:23),(cid:28)(cid:28)(cid:4)(cid:6)' (cid:1)(cid:4)(cid:7) (cid:4)(cid:28)(cid:19) (cid:6)(cid:3)(cid:12)(cid:5)(cid:24)(cid:28),(cid:19)6(cid:23)(cid:4)(cid:13)(cid:10) !(cid:7)(cid:3)(cid:6)(cid:27)(cid:19)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:28)(cid:2)(cid:26)(cid:23)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:4)(cid:6)' I(cid:12)(cid:31)(cid:4)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:10)(cid:15)(cid:5)(cid:24)(cid:23)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5) (cid:12)(cid:5)(cid:19)(cid:7)(cid:3)(cid:23)(cid:4)(cid:7)(cid:6)(cid:7)(cid:5) (cid:24)(cid:7)(cid:5)
(cid:1)(cid:19)(cid:3)(cid:15)(cid:26)(cid:11)(cid:7)(cid:28)(cid:19)(cid:4)(cid:18)(cid:18)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:28)+(cid:3)(cid:10)(cid:7)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:3)(cid:7)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:28)(cid:6)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:19)6(cid:7)(cid:28)'
(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:4)(cid:28)(cid:19)(cid:7)(cid:4)(cid:5)+(cid:5)(cid:19)(cid:7)(cid:3)(cid:5)(cid:7)(cid:10)(cid:18)(cid:7)(cid:5)!(cid:22)(cid:5)(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:1)(cid:13)(cid:4)(cid:7)(cid:5)(cid:13)(cid:7)JA(cid:12)(cid:28)(cid:4)(cid:5)(cid:7)(cid:28)(cid:28)#(cid:7)(cid:24)(cid:4)(cid:15)
(cid:28)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)'(cid:24)(cid:7)
K(cid:1)(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:3)(cid:8)H(cid:7)(cid:3)(cid:23)(cid:15)(cid:6)A(cid:7)(cid:3)(cid:23)(cid:4)(cid:5) (cid:7)(cid:4)(cid:24)(cid:7)(cid:23)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:6)3998
"(cid:4)(cid:7) (cid:17)(cid:4)(cid:7)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:6)(cid:15)(cid:11)(cid:7) !(cid:22)(cid:5) -(cid:7)(cid:11)(cid:3)(cid:15)(cid:12)(cid:13)(cid:10)(cid:28)(cid:5)(cid:15)(cid:18)(cid:7)(cid:5)> (cid:15)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:23)(cid:28)(cid:5)(cid:15)(cid:18)(cid:7)(cid:5)> (cid:17)(cid:15)(cid:3)(cid:7)(cid:5)(cid:11)(cid:7)6(cid:7)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:5)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:5) (cid:12)(cid:28)(cid:31)' (cid:4)(cid:5) (cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:18)
(cid:17)(cid:7)(cid:3)((cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:7)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:4)(cid:6)(cid:19)(cid:15)(cid:12)(cid:13)(cid:10)(cid:22)(cid:10)(cid:5)(cid:7)(cid:11)(cid:7)(cid:28)(cid:22)(cid:5)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:7)L(cid:7)(cid:5)(cid:5)6(cid:7)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:5)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:5)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:19)6(cid:12)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:29)(cid:5)(cid:5)(cid:15)(cid:10)(cid:18)(cid:7)>(cid:24)(cid:15)(cid:28)(cid:28)(cid:28)(cid:22)(cid:23)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:14)(cid:15)(cid:8)
(cid:18)(cid:7)(cid:5)(cid:4)(cid:18)(cid:1)(cid:4)(cid:5)(cid:5)(cid:7)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:17)(cid:15)(cid:3)(cid:7)(cid:5)6(cid:7)(cid:4)(cid:13)(cid:10)(cid:7)(cid:5)(cid:8)(cid:12)(cid:5)(cid:24)#(cid:15)(cid:3)((cid:7)(cid:5)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:12)(cid:19)6(cid:8)-(cid:7)(cid:28)(cid:7)(cid:19)6(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:12)(cid:5)(cid:6)(cid:15)(cid:23)(cid:28)(cid:26)(cid:3)(cid:7)(cid:4)6(cid:12)(cid:11)(cid:7)(cid:19)(cid:3)(cid:15)(cid:13)(cid:10)(cid:19)(cid:7)(cid:5)(cid:31),(cid:8)
(cid:3)(cid:7)(cid:5)(cid:12)(cid:5)(cid:24)(cid:24)(cid:15)(cid:10)(cid:7)(cid:3)!(cid:22)(cid:5):(cid:7)(cid:24)(cid:7)(cid:3)(cid:18)(cid:15)(cid:5)(cid:5)(cid:11)(cid:7)(cid:5)(cid:12)(cid:19)6(cid:19)(cid:31)(cid:7)(cid:3)(cid:24)(cid:7)(cid:5)(cid:24)(cid:27)(cid:3)(cid:26)(cid:19)(cid:7)(cid:5)'
+(cid:18)(cid:28)(cid:13)(cid:10)(cid:23)(cid:15)(cid:6)(cid:6)(cid:7)(cid:28)(cid:19)(cid:15)(cid:23)(cid:19)(cid:12)(cid:5)(cid:6)="(cid:7)(cid:28)(cid:4)(cid:6)(cid:5)M&(cid:3)(cid:22)(cid:24)(cid:12)(cid:13)(cid:19)(cid:4)(cid:22)(cid:5)> (cid:7)(cid:4)(cid:24)(cid:7)(cid:23)(cid:11)(cid:7)(cid:3)(cid:6)
(cid:1)&@(cid:14)2281%382 2$1*02$0(cid:8)$ 1 0 3 2 9N-(cid:7)(cid:24)(cid:3)(cid:12)(cid:13)((cid:19)(cid:15)(cid:12)(cid:26)(cid:28),(cid:12)(cid:3)(cid:7)(cid:26)(cid:3)(cid:7)(cid:4)(cid:7)(cid:18)&(cid:15)(cid:2)(cid:4)(cid:7)(cid:3)
Vorwort
Dieses Buch wendet sich an alle, die verstehen m¨ochten, wie man Fragen
mit Hilfe von Daten beantworten kann. Es ist nach vielen Jahren Unterricht
fu¨r Erst- und Zweitsemester der Psychologie an der Johannes Gutenberg-
Universit¨atinMainzentstanden.WirhattenTutoren,dieinihrerArbeitmit
Kleingruppendirektsahen,welcherStoffgutverstandenwurde,wasschwierig
war, und was ver¨andert werden musste. Mit solchen Ru¨ckmeldungen wurde
uns langsam klar, wie ein Buch aussehen sollte, mit dem man Laien fu¨r sta-
tistische Konzepte und Analysen begeistern kann.
Was ist n¨otig? M¨oglichstwenig Fachsprache;schrittweisesEinfu¨hren in neue
Begriffe;nachvollziehbareErkl¨arungenundBeweise,diemanlesenkann,aber
nicht lesen muss; einfache Rechenbeispiele, die sich auf komplexere Fragen
und Daten u¨bertragen lassen; gute Beispiele von Fragen und Studien, in de-
nen Ergebnisse statistischer Analysen Erwartungen widerspiegeln oder sie
widerlegenund–nichtzuletzt–m¨oglichstvieleunterschiedlicheBeispielezur
Interpretation statistischer Ergebnisse, sowie zahlreiche Aufgaben.
Wir haben versucht,uns an diese Vorgabenzu halten. Wir wollen keine um-
fassende U¨bersicht geben, sondern vor allem zeigen, wie man wichtige sta-
tistische Methoden verstehen und anwenden kann und wir haben eine um-
fangreiche Sammlung von Aufgaben im Anhang zusammengestellt. Wir ha-
ben insbesonderesolche Verfahrenausgew¨ahltund inihrer einfachsten Form
dargestellt,mitdenenmanAbh¨angigkeitenverschiedenerArtundsogarEnt-
wicklungsprozesse systematisch abbilden kann.
Unser Dank geht an viele Studierende und Tutoren, die uns darin best¨ark-
ten, ein Lehrbuch zu schreiben, sowie an die Kollegen, die uns erlaubten,
ihre Originaldaten zu verwenden: Heinz Giesen, Judith Kappesser, Nicolai
Klessinger, Carl-Walter Kohlmann, Manfred Laucht, Martin Leber, Norwin
SchmidtundAndreasSchwerdtfeger.BesondersdankenwirJudithKappesser
und NicolaiKlessinger,die u¨ber Jahre hinwegTeile des Manuskriptskritisch
gelesen und mit konstruktiven Vorschl¨agenan uns zuru¨ckgegeben haben.
G¨oteborg und Frankfurt am Main, NannyWermuthundReinholdStreit
August 2006
Inhaltsverzeichnis
1 BeobachteteVariable
1.1 Forschungund Studien......................................... 5
1.2 Beobachtete Verteilungeiner Variablen..................... 22
1.3 Beobachtete statistische Assoziationen...................... 54
1.4 Quantitative Zielgr¨oße, kategoriale Einflussgr¨oßen........ 59
1.5 Kategoriale Zielgr¨oßen.......................................... 79
1.6 Quantitative Zielgr¨oßen, beliebige Einflussgr¨oßen......... 97
2 Zufallsvariable
2.1 Zufallsexperimente und Wahrscheinlichkeiten.............. 129
2.2 Verteilungen von Zufallsvariablen............................. 134
2.3 Zusammengesetzte Zufallsexperimente...................... 142
2.4 Unabh¨angigkeit von Zufallsvariablen......................... 151
2.5 Kennwerte fu¨r Wahrscheinlichkeitsverteilungen............ 159
2.6 Summen von Zufallsvariablen ................................. 170
2.7 Einige Verteilungsfamilien...................................... 177
3 Sch¨atzenmitZufallsstichproben
3.1 Grundgesamtheitenund Stichproben......................... 185
3.2 Varianzanalysen.................................................. 201
3.3 Logit-Regressionen und logistische Regressionen.......... 216
3.4 Lineare Regressionen............................................ 230
3.5 Messwiederholungen............................................. 237
3.6 Modelle vereinfachen,erweitern,verbinden................. 247
3.7 Weiterfu¨hrendeLiteratur....................................... 261
A U¨bungsaufgaben
A.1 Studien und Variable............................................ 265
A.2 Daten zu Varianzanalysen...................................... 272
A.3 Daten zu Logit-Regressionen.................................. 280
A.4 Daten zu linearen Regressionen............................... 287
A.5 Wahrscheinlichkeitenund Zufallsvariable.................... 297
A.6 Verteilungen und Kennwerte................................... 301
A.7 Stichprobenverteilungenund Tests fu¨r Mittelwerte ....... 304
A.8 Tests in weiteren Modellen fu¨r Abh¨angigkeiten............ 309
A.9 Modellsuche....................................................... 316
B PsychologischeTests
B.1 Allgemeine Attribution.......................................... 323
B.2 Elterliche Erziehungsstile....................................... 324
VIII Inhaltsverzeichnis
B.3 Angst............................................................... 324
C MathematischeGrundlagen
C.1 Summen........................................................... 329
C.2 Doppelsummen................................................... 332
C.3 Binomische Formeln............................................. 335
C.4 Notwendige und hinreichendeBedingungen................ 336
D StatistischeErgebnisse
D.1 Methode der kleinsten Quadrate.............................. 339
D.2 Yates-Algorithmus............................................... 341
D.3 Korrelationen mit bin¨aren Variablen ......................... 344
D.4 Korrektur fu¨r Ausgangswerte.................................. 348
D.5 Laplace-Verteilung............................................... 352
E Verteilungstabellen
E.1 Tabelle zur Standard-Gauß-Verteilung....................... 357
E.2 Tabelle zur t-Verteilung........................................ 360
E.3 Tabelle zur χ2-Verteilung...................................... 361
LiteraturzuStudien................................. 363
StatistischeLiteratur................................ 367
Index................................................ 369
1
Kapitel 1
Beobachtete Variable
1 BeobachteteVariable
1.1 Forschungund Studien......................................... 5
1.1.1 Einige Forschungsfragenund ihre Geschichte.............. 5
1.1.2 Theorie, Empirie und Statistik................................ 7
1 1.1.3 Fallstudien......................................................... 9
1.1.4 Experimente ...................................................... 10
1.1.5 Beobachtungsstudien............................................ 14
1.1.6 Vermutungen¨uber Ursachen .................................. 15
1.1.7 Ein ausfu¨hrlichesStudienbeispiel.............................. 16
1.1.8 Zusammenfassung............................................... 20
1.2 Beobachtete Verteilungeiner Variablen..................... 22
1.2.1 Tabellen und graphische Darstellungen...................... 26
1.2.2 Fu¨nf-Punkte-Zusammenfassungenund Box-Plots......... 32
1.2.3 Quantilswerte..................................................... 35
1.2.4 Typische Werte in Verteilungen quantitativer Variable... 36
1.2.5 Variabilit¨atquantitativer Variablen........................... 39
1.2.6 Verteilungennach linearer Transformation.................. 43
1.2.7 Beweise im Vergleich zu Illustrationen....................... 48
1.2.8 Zusammenfassung............................................... 51
1.3 Beobachtete statistische Assoziationen...................... 54
1.3.1 Arten von Assoziationen........................................ 54
1.3.2 Additive und interaktive Effekte.............................. 55
1.4 Quantitative Zielgr¨oße, kategoriale Einflussgr¨oßen........ 59
1.4.1 Daten fu¨r (Y,A) zusammengefasst......................... 61
1.4.2 Einfache Varianzanalyse........................................ 62
1.4.3 Daten fu¨r (Y,A,B) zusammengefasst..................... 65
1.4.4 Multiple Varianzanalyse......................................... 67
1.4.5 Varianzanalysemit mehrerenbin¨aren Einflussgr¨oßen..... 73
1.4.6 Zusammenfassung............................................... 75
1.5 Kategoriale Zielgr¨oßen.......................................... 79
1.5.1 Daten fu¨r (A,B) zusammengefasst ......................... 79
1.5.2 Assoziationen von kategorialen Variablen................... 81
1.5.3 Logit-Regression ................................................. 84
1.5.4 Multiple Logit-Regression...................................... 85
1.5.5 Effektumkehrung................................................. 91
1.5.6 Logistische Regression ......................................... 93
1.5.7 Zusammenfassung............................................... 95
1.6 Quantitative Zielgr¨oßen, beliebige Einflussgr¨oßen......... 97
1.6.1 Lineareund nicht-lineare Beziehungen....................... 97
1.6.2 Daten fu¨r (Y,X) zusammengefasst........................... 99
1.6.3 Einfache lineare Regression.................................... 104
1.6.4 Bestimmtheitsmaß............................................... 107
1.6.5 Daten fu¨r (X,Y,Z) zusammengefasst...................... 110
1.6.6 Multiple lineare Regression..................................... 112
1.6.7 Bestimmtheitsmaß............................................... 115
1.6.8 Modelle ausw¨ahlen .............................................. 116 1
1.6.9 Komplexere Beziehungen im linearen Modell............... 119
1.6.10 Interaktion zweier quantitativer Einflussgr¨oßen............ 121
1.6.11 Zusammenfassung............................................... 124
1 Beobachtete Variable
1.1 ForschungundStudien 1.1
1.1.1 Einige Forschungsfragen und ihre Geschichte
In der Forschung werden Fragen gestellt, abgewandelt und so untersucht,
dassmansiebeantwortenoderzumindestbesserverstehenkann.Forschungs-
fragenundBehauptungenk¨onneneinfachformuliert,aberdennochschwerzu
beantworten sein. Beispiele sind:
SindallegeradenZahlengr¨oßeralsZweidieSummevonzweiPrimzahlen?
Dreht sich die Sonne um die Erde?
Verursacht Rauchen Lungenkrebs?
Lernen Tiere auf dieselbe Weise wie Menschen?
Diese vier Forschungsfragen unterscheiden sich nach den Gebieten die sie
betreffen:Mathematik,Physik,MedizinundPsychologie,undnachdenMe-
thoden,mitdenensie untersuchtwerdenk¨onnen.ImFolgendenwerdenGe-
schichte und Hintergru¨nde dieser vier Fragen kurz beschrieben.
Sind gerade Zahlen gr¨oßer Zwei die Summe von zwei Primzahlen?
Diese Frage betrifft Primzahlen, also positive ganze Zahlen gr¨oßer als Eins,
die nur durch Eins und sich selbst teilbar sind. Sie enth¨alt eine besondere
Vermutung,fu¨rdieinmehrals250JahrenwedereinmathematischerBeweis
noch ein Gegenbeispiel gefunden wurde, obwohl sich viele Wissenschaftler
damit befasst haben. Sie wird die Goldbach’sche Vermutung genannt, da sie
ineinemBriefvonChristianGoldbach(1690-1764)anLeonhardEuler(1707-
1783) als Behauptung formuliert wurde.
Dreht sich die Sonne um die Erde?
Erst seit etwa 150 Jahren gilt der Beleg als gesichert, nachdem es Fried-
rich Bessel (1784-1846) gelungen war, bestimmte astronomische Messungen
durchzufu¨hren, dass sich die Erde um die Sonne und nicht die Sonne um die
Erde dreht. Der Weg dorthin war mu¨hsam. Als der griechische Astronom
Aristarch von Samos diese so genannte heliozentrische Auffassung etwa 250
Jahre vor Christus vertrat, stieß er nur auf Ablehnung unter seinen Zeitge-
nossen und wurde sogar der Gottesl¨asterung beschuldigt. Nikolaus Koperni-
kus (1473-1543) w¨are es vermutlich ¨ahnlich ergangen, w¨are sein Hauptwerk
,,Sechs Bu¨cher u¨ber die Uml¨aufe der Himmelsk¨orper“ nicht erst erschienen,