Table Of ContentCopyright © 2009, 2011 Roos Vonk
Copyright illustraties © 2009, 2011 Claudie de Cleen, op basis van foto’s van Duco de Vries Grafische
vormgeving igraph bvba & estherwerkt Niets van deze elektronische uitgave mag worden verveelvoudigd
in enige vorm of op enige wijze zonder schriftelijke toestemming met uitzondering van korte citaten als
onderdeel van kritieken en boekbesprekingen.
eBook ISBN 978 90 5594 819 2
www.roosvonk.nl
www.twitter.com/RoosVonk
www.scriptum.nl
[email protected]
www.twitter.com/ScriptumNL
Inhoud
Voorwoord Een toontje lager
DEEL 1
EGO’S EN ANDERE ONGEMAKKEN
1 Slijmen
2 Man en macht
3 De bruut en de sukkel
4 Krediet: waarom bankiers net kleuters zijn
5 Zelfbedrog
6 Altijd te laat
7 Boemerang: denk niet aan witte beren
8 Wij en zij
9 Beloof nooit een beloning
10 Mannen
11 Onderhandelen
12 Zelfkennis: vertrouw op anderen
13 Seks en wiskunde
14 De vraag die zichzelf beantwoordt
15 Indruk maken
16 Verschil van inzicht
17 Spijt
18 Gezegend met onwetendheid
19 Met alle respect
20 Polderen met principes
21 Valse hoop
22 Machtsgevoel
23 Roedeldieren
24 Zendingsdrift
25 Brainstormen
26 Gevoelens voorspellen
27 M/V: waarom vrouwen boeken lezen over man-vrouw-verschillen
28 Behaagziek
29 Alles is relatief
30 Presteren of leren
31 Spotlight-effect
32 Door de mand gevallen
33 Onbewust onbekwaam
34 Imiteren: het nut van na-apen
35 Navelstaren
36 Seks en economie
37 Smoesjes
38 Sociale afwijzing: au!
39 De eerste indruk
40 Gewoon jezelf zijn
41 Onenigheid
42 Onbeantwoorde liefde
43 Het gelijk van het lijf
44 Het leiderschapshormoon
45 Vergeefse moeite
46 Zelfbeheersing
47 Eigenbelang of collectief belang
48 Avonturier of pietje-precies
49 Narcisme: eenzaam aan de top
50 Eerst het eten, dan de moraal
51 Oogcontact
52 Mail met mate
53 Eerlijk delen
54 Zelftwijfel
55 Emotionele incontinentie
56 Lichaamstaal
57 Vrije wil
58 Onzakelijk flirten
59 Wat je ziet ben je zelf
60 Ik heb altijd gelijk
61 De toon en de muziek
62 Happy single
63 Pech
64 Onrealistisch optimistisch
65 Buigen of barsten
66 Targets
67 Later
DEEL 2
MENSELIJKE GEBREKEN VOOR
GEVORDERDEN
1 Ik wist het wel
2 Lust, liefde en creativiteit
3 Het psychologisch afweersysteem
4 Betweters
5 Te nabij
6 Afgunst
7 Vreemden voor onszelf
8 Ankeren
9 Groepsdenken
10 Baden in andermans glorie
11 Koppig
12 Klagers
13 Grenzen overschrijden
14 Kempkippen
15 Kritiek
16 Eerst doen, dan geloven
17 Meelevend maar niet sociaal
18 Coaching
19 Spannend of veilig?
20 Gevoeligheden
21 Meeloper of dwarsligger
22 Niet boos maar teleurgesteld
23 Niet de slimste, wel de beste
24 Liegen
25 Alle varkens over één kam
26 Beoordelaars beoordeeld
27 Ego en empathie
28 Verleiding
29 De blinde vlek van de bevlogenen
30 Controle: alweer een geval van zelfbedrog
31 Doe ik het wel goed? Verborgen narcisme
32 Kansrekening
33 Verborgen gebreken
34 Time-out: het nut van een depressie
35 Het is altijd duurder dan je denkt
36 Samenwerking: het voordeel van de twijfel
37 Mooi zijn
38 Ken jezelf: vertrouw op de ander
39 Leedvermaak
40 Machtig denken
41 Paringsdans
42 Zelfreflectie
43 Doen of aangedaan worden
44 Met een beetje hulp van je vrienden
45 Pro-actief
46 Zijn topvrouwen bitches?
47 Feedback geven
48 Vrijheid
49 Manipuleren
50 Moraal
51 Zwartkijken
52 Levenslessen
53 What’s in a name
54 Waakzaamheid
55 Onbekend talent
56 Creëer je eigen werkelijkheid
57 Verborgen bedoelingen: het sprookje van goed en fout
58 Kiezen
59 Veranderbaar
60 Morele dwarsliggers
61 Plagiaat
62 Bluf
63 Tekort gedaan
64 Undo
65 Sluimerende vraagtekens
66 Vergeet jezelf
Noten
Voorwoord Een toontje lager
Klik op het driehoekje om Roos’ voorwoord op YouTube te bekijken.
I
n de tijd dat ik de maatschappelijke ladder aan het beklimmen was, begon ik
met onderzoek over slijmen. Al klimmende bemerkte ik dat mensen altijd
zéggen ‘Ik gedraag me tegen iedereen hetzelfde,’ maar het niet dóen. Aan het
begin van mijn loopbaan stond ik weleens in de pauze van een congres met
iemand te praten die onderwijl langs mijn schouder rondkeek of er niet een
belangrijker iemand rondliep. En mij dan midden in een verhaal plompverloren
liet staan wanneer die belangrijke ander werd ontwaard. Onderling werd door
ons onderknuppels natuurlijk veel geroddeld over zulke mensen.
Tegen de tijd dat ik hoogleraar was, merkte ik dat je dat dan helemaal niet
meer in de gaten hebt: je ziet alleen hoe mensen tegen jou doen. Je bent zelf
diegene waar iedereen mee wil praten op congressen en borrels, dus je hebt het
veel te druk om te zien dat die mensen wellicht een ander omverlopen terwijl ze
naar jou op weg zijn. Uit mijn onderzoek bleek inderdaad dat mensen een
slijmerd alleen bemerken wanneer ze kunnen zien hoe iemand zich naar boven
én naar beneden gedraagt. Zit je zelf ‘boven’, dan zie je het laatste niet en heb je
dus geen benul dat je beslijmd wordt. Dan zeg je: ‘Slijmen, dat doen ze bij mij
niet; ze weten dat ik daar niet in trap.’
Zelfs toen ik dit allemaal wist door mijn onderzoek, vond ik het toch heel fijn
toen ik op een Amerikaans congres werd aangesproken door een carrièrejager
die zei: ‘I love love LOVE your work!’
Toen ik mijn onderzoek over slijmen publiceerde in een wetenschappelijk
tijdschrift, heb ik in de bedank-voetnoot vermeld: ‘Thanks to all those who
inspired this research.’ Daarmee bedoelde ik zeer vele collega’s – die grappig
genoeg daarna stuk voor stuk tegen me zeiden: ‘Geweldig, die voetnoot!’,
kennelijk zonder te beseffen dat ook zij werden bedoeld.
Dat is een van die grappige maar vaak ook irritante eigenaardigheden van
mensen: dat ze zo weinig zelfinzicht hebben. Dankzij psychologische
experimenten kunnen we gelukkig steeds meer van onszelf begrijpen. Dat stemt
niet altijd tot genoegen. In dit boek kun je onder meer lezen hoe mensen soms
met z’n allen, unaniem, iets doen waar iedereen z’n twijfels over heeft; hoe de
eerste indruk wordt beïnvloed door uiterlijk en stereotypen; hoe mensen ook
zichzélf verkeerd inschatten, met hun roze bril en blinde vlek voor hun
gebreken; hoe deadlines en budgettensteevast te optimistisch worden ingeschat;
waarom mensen allemáál denken dat ze beter zijn dan anderen en pas gelukkig
zijn als ze meer verdienenof een ander op zijn bek gaat; en hoe ze kritische
geluiden of andere meningen afdoen als niet ter zake of vooringenomen.
Allemaal menselijke zwaktes die we machtig interessant vinden, maar meestal
niet bij onszelf herkennen. Het gebeurt toch zelden dat je denkt:
‘Aha, ik doe het weer: ik heb iemand een voordeeltje gegeven alleen omdat
ie zo fijn tegen me slijmde.’
‘Oeps, daar is ie weer: mijn vooroordeel tegen bejaarden/ boekhouders/
blondjes.’
‘Ha, dit heb ik weer fijn naar mezelf toe geredeneerd zodat ik toch lekker
gelijk heb.’
Het lijkt alsof al die onhebbelijke neigingen alleen bij ánderen bestaan. Dat we
ze niet bij onszelf herkennen, komt vooral doordat ze grotendeels onbewust
verlopen. Meewaaien met de verkeerde wind doe je niet doelbewust. Het
waarderen van mensen die je naar de mond praten ook niet. Naar jezelf toe
redeneren natuurlijk al helemáál niet. Niemand denkt ooit: ‘Laat ik nu eens fijn
de feiten verdraaien en de conclusie trekken die voor mij het handigst uitpakt.’
Als je dat zou beseffen zou het natuurlijk niet werken.
Als je bij jezelf te rade gaat, zul je dus in je eigen binnenste geen sporen
aantreffen van zulke dwalingen. Je zult het ook niet opeens gaan zien als je extra
goed kijkt. Dat is inherent aan onbewuste processen. De architectuur van het
brein maakt dit principieel onmogelijk. Nee, het helpt ook niet je te laten
coachen door iemand die denkt dat ie met jouw onbewuste kan praten.
Wil je jezelf echt begrijpen, dan zul je domweg moeten aannemen dat je net zo
bent als andere mensen. En dat algemene psychologische wetmatigheden dus
ook op jou van toepassing zijn. Daar is dit boek voor. Er zijn mensen die tot
zelfkennis denken te komen middels navelstaren, hun gevoel volgen, de
aandacht op hun eigen binnenste richten en alles eruit gooienwat daar dwars zit.
Maar je moet juist niet naar binnen kijken. Vergeet jezelfen kijk naar buiten.
Dan leer je meteen ook nog iets over de rest van wereld.
Langs die weg leer je ook jezelf beter kennen: in een onderzoek bleek dat
mensen hun eigen reacties het best voorspellen wanneer ze weten hoe iemand
anders in die situatie reageerde, en aannemen dat zij dat ook zouden doen. Je
leert dus meer over jezelf door naar anderen te kijken.
Intuïtief roept dat idee weerstand op. Wij zijn bijzonder. We zijn niet zomaar
iemand. Maar juist op dat punt is wat zelfrelativering geboden. Anders worden
we een samenleving vol van prinsjes en prinsesjes, die overal recht op hebben,
zich niet aan ge-en verboden hoeven houden (die zijn voor anderen), en mogen
zeggen en doen wat ze willen. Dat lijkt een paradijsje, maar de makke is juist dat
het ons onvrijmaakt en onze wereld heel klein.
We moeten met z’n allen een toontje lager gaan zingen, vind ik. Dat is ook
mooier – dieper, voller – dan al dat prinselijk gesnater. Het opgeven van illusies
over jezelf kan pijnlijk zijn, maar het biedt ook een spectaculaire verruiming van
je blik. Daardoor kun je je met veel meer inzicht en gemak bewegen in het
sociale verkeer.
Je kunt de hoofdstukken in elke volgorde lezen: om de onderlinge verbanden
tussen de verschillende onderwerpen weer te geven, heb ik diverse ‘links’ naar
andere hoofdstukken gemaakt. In dit voorwoord staan er al een paar. Je zou dus
van hieraf kunnen door-‘klikken’ naar een van de onderwerpen die ik hier heb
gemarkeerd, en zo al bladerend verder lezen.
Ik dank mijn eindredacteuren Jacomijn de Raad (Psychologie Magazine) en
Nico Dikstaal (Intermediair), en ook Sanne Nauts voor het meelezen en -denken.
Ik dank Claudie de Cleen voor de luchthartige illustraties, waarmee ze altijd
