Eğitim Felsefesi

17 Pages·2015·0.19 MB·Turkish

EĞİTİM
FELSEFESİ
Mustafa ERGÜN
5. Baskı
Prof. Dr. Mustafa ERGÜN
EĞİTİM FELSEFESİ
ISBN 978-605-4282-08-1
Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2015, Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Ocak 1996, Ankara
5. Baskı: Ekim 2015, Ankara
Yayın-Proje: Didem Kestek
Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.
Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA
Tel: [phone]
Faks: 0312-3413050
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No:26062
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: [email protected]
Prof. Dr. Mustafa ERGÜN
1950 Emirdağ/Afyon doğumlu. Lisans: Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe
Bölümü Psikoloji-Pedagoji Kürsüsü (Ankara Yüksek Öğretmen Okulu)(1972);
Yüksek Lisans: Ankara Üniversitesi (1975), Doktora: Ankara Üniversitesi (1978).
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Pedagoji
Kürsüsü Araştırma Görevlisi olarak çalışmaya başladı. Yardımcı doçentliğe ka-
dar burada çalıştı. 1982’den itibaren İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim
Bilimleri Eğitimi Bölümünde görev aldı. Burada doçent (1985) ve profesör oldu
(1993). İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi (1982-1993), Uşak Eğitim Fakültesi
(1994-1999) ve Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesinin kuruluşunda ilk
öğretim üyesi olarak görev aldı. Şu anda Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fa-
kültesinde Eğitim Bilimleri Bölüm Başkanı olarak çalışmaktadır.
Yayımlanan kitaplarından bazıları:
Atatürk Devri Türk Eğitimi. Ankara: D.T.C.F. Yay. 1982, Ocak Yay. 1995.
Eğitim ve Toplum - Eğitim Sosyolojisine Giriş. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Yay. 1987; Ankara: Ocak Yay. 1992 (2.baskı).
Eğitim Sosyolojisine Giriş. Ankara: Ocak Yay. 1995 (3. baskı), 1997 (4. baskı).
Yunus Emre’de Tasavvuf ve Eğitim. Ankara 1997.
İnsan ve Eğitimi-Mevlana Üzerine Bir Deneme (Mevlana’nın Eğitim Görüşleri).
Ankara: Ocak Yay. 1993.
Sosyal Bilimlerde Bilgisayar Kullanımı I. (Kelime İşlemciler: MS WORD for WIN-
DOWS). Ankara: Ocak Yay. 1993.
Bilimsel Araştırmalarda Bilgisayarla İstatistik Uygulamaları (SPSS for WIN-
DOWS). Ankara: Ocak Yay. 1995.
İkinci Meşrûtiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yay.
1996.
Öğretim İlke ve Yöntemleri (Ali Özdaş ile birlikte). İstanbul: Kaya Matbaacılık
1997.
Eğitim Felsefesi. Ankara: PEGEM Akademi Yay. 2011 (Üçüncü baskı).
Suriye, Mısır ve Anadolu Medreseleri. Ankara: Pegem A, 2014.
www.egitim.aku.edu.tr adlı eğitim sitesinin 15 yıldan beri yöneticisidir.
BEŞİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ
“Eğitim Felsefesi” adlı bu kitap, Eğitim Fakültelerinde aynı adla anlatılan bir
dersin notlarına dayanmaktadır.
Felsefe, tarihin üzerine yüklediği bütün spekülasyonları atmış ve artık her
bilim alanındaki en son bulguların değerlendirildiği, konu alanının çağdaş prob-
lemlerini ve tıkanma noktalarını bilim ve akıl ölçülerine göre değerlendirip o bili-
me yeni ufuklar açan hatta eski bilgi ve belgelerin (Derrida’da, Foucault’da olduğu
gibi) farklı bir şekilde değerlendirildiği bir disiplin olmuştur.
Eğitim Felsefesi hem zamanın derinliklerinden beri hem de çağımızın top-
lumsal ve teknolojik gelişme ve sorunları içinde yapılmaya çalışılmıştır. Değerlen-
dirmenin özellikle çağdaş, ulusal, demokratik sanayi toplumlarında ve bilgi toplu-
mu veya iletişim toplumu ortamı ve sorunları içinde yapılmasına gayret edilmiştir.
Bu açılardan elinizdeki kitap, Türkiye’deki diğer Eğitim Felsefesi çalışmaları
içinde kendine has özellikleri olan orijinal bir çalışma ve öğrencilerin hem tarihi
hem de çağdaş problem ve teoriler ışığında eğitimin uç problemlerini felsefî bo-
yutta irdelemelerine yararlı olacağını düşündüğümüz bir eser olmuştur.
Eseri ders kitabı olarak kullanmak isteyen arkadaşlar bu konular içinden is-
tedikleri konuları alıp öğrencilerle birlikte tartışabilirler. Bu açıdan kaynaklarda
hem öğrencilere hem de öğretim elemanlarına yardımcı olacak tarzda değişik se-
viyelerden kaynaklar verilmiştir.
Eserin okuyuculara ulaşmasında emeği geçen herkese, düzeltmeleri yapan
Aslı Yüksel ve Koray Kasapoğlu ile yayınevi çalışanlarına teşekkür ederim.
Prof. Dr. Mustafa ERGÜN
Afyon 2015
İÇİNDEKİLER
Önsöz ...........................................................................................................................................V
İçindekiler .................................................................................................................................VII
EĞİTİM FELSEFESİ NEDİR? .................................................................................................1
Kavram Açıklamaları ...............................................................................................................1
Eğitim ve Felsefe ......................................................................................................................2
Eğitim Felsefesi .........................................................................................................................4
Eğitim Felsefesinin Konuları ................................................................................................5
Eğitim Felsefesine Yakın Alanlar .........................................................................................5
Ek: Çeşitli Felsefe Alanları......................................................................................................7
EĞİTİME BİLİMSEL BİR YAKLAŞIM .................................................................................9
Eğitimde Başarı Kontrolü ......................................................................................................9
Ek: Nedensellik Açıklaması .................................................................................................10
Eğitici Etki .................................................................................................................................12
Eğitimin Amacı .......................................................................................................................13
Eğitim Amaçlarının Gerçekleştirilmesi ...........................................................................14
EĞİTİMİN AMACI ..................................................................................................................17
Konunun Ortaya Konması ..................................................................................................17
Kavram Açıklamaları .............................................................................................................17
Eğitim Amaçlarının Belirlenmesi ......................................................................................19
Eğitim Amaçlarını Belirleyenler ve Uygulayanlar .......................................................22
Eğitim Amaçlarının Normatif Yönü .................................................................................23
Eğitim Amaçlarının Amaçları ve Fonksiyonları ...........................................................24
Eğitimin Yakın ve Uzak Amaçları ......................................................................................25
EĞİTİMİN AMAÇLARI PROBLEMİNE TARİHÎ BİR BAKIŞ .......................................27
Eğitim Tarihinde Eğitimin Amaçları Probleminin Ele Alınışı ...................................27
Eğitimin Amacını Etkileyen Bazı Alanlar ........................................................................32
İlâhiyat ve Eğitim Amaçları .......................................................................................32
VIII
Psikanaliz ve Eğitim Amaçları ..................................................................................32
İdeolojiler ve Eğitim Amaçları ..................................................................................33
Kültür Antropolojisi ve Eğitim Amaçları ...............................................................33
Doğuda ve Batıda Eğitim Amaçları .................................................................................37
EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ..............................................................................39
Eğitimin İnsanı Etkileme Biçimleri ...................................................................................39
Şahsiyetin Belirlenmesinde Sosyal Kurumların Rolü ................................................41
Günümüzün Eğitimi ve Sosyal Kurumlar ......................................................................43
Sanayi Toplumlarında Eğitimin Amacı ...........................................................................44
FELSEFE AKIMLARI - EĞİTİM AKIMLARI ....................................................................49
Felsefe Akımları ......................................................................................................................49
İdealizm ...........................................................................................................................49
Realizm .............................................................................................................................50
Pragmatizm ....................................................................................................................50
Varoluşçuluk (Existantializm) ...................................................................................52
Eğitim Felsefesi Akımları .....................................................................................................53
Progressivizm (İlericilik) .............................................................................................53
Değişmezcilik (Perenniyalizm) .................................................................................53
Özcülük (Essentiyalizm) .............................................................................................54
Yeniden Kuruculuk (Rekonstruksiyonizm) ..........................................................54
“Çağdaş Eğitim Akımları” ....................................................................................................55
Sanat eğitimi akımı ......................................................................................................55
“Çocuktan hareket” akımı ..........................................................................................55
“Kır eğitim yurdu” akımı .............................................................................................56
“İş eğitimi” akımı ...........................................................................................................56
ÇEVRE DEĞİŞMELERİ VE İNSAN (ÇEVRE EĞİTİMİ) ................................................57
İnsan - Tabiat İlişkileri ...........................................................................................................57
Çevre Değişmelerine Karşı İnsanların Tepkisi: Uyum ve Başkaldırma.................60
İnsanın Dış Dünyaya Karşı Durumunun Değişmesi:
Yeni Çalışma Ortamı ve Yeni Meslekler ..........................................................................61
Yeni Bir Eğitim ve Kültür İçin İnsanın Yeniden Yönlendirilmesi .............................63
IX
OKUL İLE HAYAT ARASINDAKİ İLİŞKİ ZORUNLULUĞU .......................................67
Tarihî Bakış ...............................................................................................................................67
Okul ile Hayat Arasındaki Bağ: İş Eğitimi .......................................................................69
“Hayata Karşı Okul” Görüşleri: Herbartçı Akım ............................................................71
Hayata Egemen Okul: “Üretim Okulu” ............................................................................72
Okul, Çocukları Hangi Hayata Hazırlamalıdır? .............................................................75
Hayat ile Okulun Kaynaştığı Yer: Meslek Eğitimi ........................................................76
İNSANIN GELİŞİMİ VE EĞİTİMİ .......................................................................................79
Gelişim (Büyüme ve Olgunlaşma) ...................................................................................79
Gelişimin Bir Parçası Olarak Sosyalleşme ......................................................................81
Gelişme ve Şahsiyet Kazanma ..........................................................................................82
Öğrenme Teorileri .................................................................................................................83
Davranışların Doğuşu ve Yönlendirilmesi .....................................................................88
İnsanın Öğrenme ve Eğitilme İhtiyacı ............................................................................90
Eğitimin Gücü ve Sınırları ...................................................................................................92
EĞİTİMDE BİRLİKTE (ORTAK) YAPILANDIRMA .......................................................95
Öğrenmeye Muhtaç ve Öğrenebilir Bir Varlık: İnsan .................................................96
Bilgi Nasıl Oluşuyor? .............................................................................................................97
Öğrenmenin Yaşı ................................................................................................................102
Sonuç ......................................................................................................................................104
İNSANLAR ARASINDAKİ HABERLEŞME AĞININ
GELİŞMESİ VE DEĞİŞMESİ ............................................................................................105
“Dil”in Anlamı, Öğrenilmesi ve İnsan Hayatındaki Önemi ...................................105
Hayvanlar Arasındaki İletişim ve Etkileşim ................................................................111
Haberleşme ve Karşılıklı Etkileşim (“İnteraksiyon”) ................................................111
Sanayi Toplumlarında İletişim ........................................................................................114
X
SİBERNETİK EĞİTİM .........................................................................................................119
“İnsan” Adlı Mükemmel Sistemin Fizyolojik İşleyişi ................................................120
Sibernetiğin Temeli Olan Elektronik Beyinlerin Esası.............................................121
Sibernetik Nedir? ................................................................................................................121
Sibernetik Eğitim ................................................................................................................124
Bilgi Alışverişi Didaktiği (“İnformasyon Didaktiği”) ................................................125
Otomasyon Didaktiği (“Programlı Öğretim”)............................................................128
BİLGİ TOPLUMUNDA EĞİTİM .......................................................................................131
Bilgi Nedir? ............................................................................................................................131
“Bilgi Toplumu” Nedir? ......................................................................................................133
Bilgi Toplumunun Ana Güçleri .......................................................................................134
Bilgi İşlem ve Bilgisayarlar ...............................................................................................136
Bilgi İşlem Yolları .................................................................................................................137
Yeni Bir Toplum - Yeni Bir Eğitim....................................................................................142
İNTERNET DESTEKLİ EĞİTİM .......................................................................................147
Teknoloji ve Eğitim ............................................................................................................147
Bilgisayar Destekli Eğitim ...............................................................................................149
İnternet Destekli Eğitim ..................................................................................................150
Eğitimde Yeni Ufuklar .......................................................................................................154
Ön Kararlar ve Öneriler ....................................................................................................155
RADİKAL VE POSTMODERN EĞİTİMCİLERİN ÇAĞDAŞ EĞİTİM
SORUNLARINA FELSEFİ YAKLAŞIMLARI ................................................................157
Özgürlükçü Eğitim Teorileri (Radikal Pedagoji) .......................................................157
Eleştirel Eğitimciler (Critical Pedagogy) ......................................................................167
Postmodern Düşünürlerde Eğitim ...............................................................................169
KAYNAKLAR ..........................................................................................................................175
EĞİTİM FELSEFESİ NEDİR?
Kavram Açıklamaları
Eğitim, yetişkinlerle çocuklar ve gençler arasında, bilenle bilmeyen arasında
insanın var olduğu günden beri devam edip gelmektedir. Bu olgu, eğitimbilimciler
ve komşu bilim dalları tarafından farklı farklı ele alınmaktadır.
Sosyologlar ve sosyal yöne ağırlık veren eğitimciler, eğitimi, bireyin içinde
yaşadığı topluma göre sosyalleşmesi, toplumun kültürünü kazanması, toplumu
tam olarak benimsemesi, ona katılması ve toplumun kültürünü geliştirmesi olarak
tanımlıyorlar.
Çocuğu psikolojik bir organizma olarak ele alan psikolog ve eğitimcilere göre
eğitim, bireyin içindeki yetenekleri, arzuları ve ilgileri ulaşabileceği en üst düzeye
kadar çıkarmak, kişinin içindeki “potans”ı tam olarak geliştirebilmek için gerekli
çevre imkânlarını düzenlemektir.
Ekonomiyi düşünen kişiler açısından eğitim bir yatırım, bir üretim işidir.
Ekonominin en önemli unsurlarından biri olan emeği kalifiye etmek, bilgisiz ve
yetişmemiş çocukları bir “ham madde” olarak koyduğumuz, sonunda bilgili ve be-
cerili, kalifiye bir işgücü olarak çıkardığımız bir sistem olarak görmektedirler. Bu
anlayış içinde eğitim, kişiye meslek kazandıran bir süreç olarak görülmektedir.
Eğitimi ele alış bakımından farklı şekillerde yorumlamalar ve tanımlamalar
çoğaltılabilir. Sadece eğitim olgusunu tanımlaması açısından, şu şekilde bir tanım
da çok kullanılmaktadır: Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla
ve amaçlı olarak istenilen değişiklikleri meydana getirme sürecidir.
Felsefe, bilgelik sevgisi demektir. İnsan daima gerçeği anlamak özlemi içinde-
dir. Onun kafasını yüzyıllardan beri meşgul eden sorular vardır: evrenin bir bütün
olarak gerçek durumu, insanın ne olduğu ve ne olması gerektiği vs. İnsan her şeyin
gerçeğini bilmek için yüzyıllardır çeşitli metodlarla sistematik olarak çalışıyor.
Felsefe, gerçeği bir bütün olarak her yönü ile araştırmaktadır. Diğer bilimler
ise toplu gerçeğin bazı kısımlarını ve yönlerini araştırmaktadır. Felsefe, evrensel
bir “bilim”dir; gerçeğin bütününü, en son ve aslî temellerini araştırır.
2 • EĞİTİM FELSEFESİ
Felsefe, insanî bir faaliyettir; insan aklının bir eseridir. İnsanın, aklı vasıtasıyla
dünyayı ve evreni anlamaya ve aydınlatmaya çalışması, felsefedir.
Felsefe, insan tecrübeleri üzerine kurulur. İnsanın, evrenin işleyişi sırasında
anlayamadığı, açıklayamadığı ve engel olamadığı durumlarda duyduğu hayret ve
şaşkınlık onu düşünmeye, aklî izahlar yapmaya, araştırmaya, bilmeye zorlamıştır.
Öte yandan tecrübe yoluyla elde edilen bilgilerden şüpheye düşülmesi, insanın
hiçbir şeyi doğrudan kabul etmemesine; eleştirici düşünceye tâbi tutmasına neden
olmuştur. Şüphe, insanı düşünmeye ve araştırmaya sevk etmiştir.
Felsefe, “ilk bilim”dir. Önceleri bütün bilimler felsefe içinde idi. Daha sonra
her bilim kendi konusunu ve metodunu sınırlayarak felsefeden ayrıldı. Matema-
tik, Astronomi, Fizik, Kimya, Biyoloji, Sosyoloji, Psikoloji, Eğitim vs. teker teker
“bağımsızlıklarını” kazandılar. Hatta Matematik bütün birimlerce öylesine yaygın
bir kullanım alanı buldu ki, bir ara Felsefeye de metod açısından etki etti. Ancak
daha sonra Matematik ve Mantık, Felsefeye hâkim olamadı. Çünkü Felsefe, Mate-
matiğin ve Mantığın da felsefesini yapıyordu. Felsefe yeni bir anlayışla gene bütün
bilimlerin üzerinde duruyor, onların en son verilerini alıp o bilimlerin köklerin-
den amaçlarına kadar felsefesini yapıyordu.
Eğitim ve Felsefe
Her devirde ve her insan toplumunda var olan eğitimin konusu, mükemmel
olmayan, mükemmelleştirilmek için eğitilen insandır. İnsan, eğitime muhtaçtır,
eğitilmeye yeteneklidir ve bunun için çabalar. Yâni insan gelişime açıktır.
Eğitim, insanın içinde var olan yatkınlıkları büyüme ve olgunlaşma sırasında
uyarmak ve olumlu yönde desteklemektir. Bunun için yetişkinlerin çok yönlü yar-
dımlarının yanı sıra, kişinin gelişimine uygun bir de “çevre” veya öğrenme ortamı
gerekmektedir. Eğer bu çevre iyi düzenlenirse, öğrenci, fazla bir yabancı yardıma
ihtiyaç duymadan kendi biyolojik ve sosyal varlığını ortaya koyabilir. Bir kişinin
kendini şekillendirmesinde, kendi şahsiyetini ortaya koymasında içinde yaşadığı
toplum ve kültür çok önemlidir.
Bugün dünyanın çeşitli toplumlarında ve farklı bilim alanlarında değişik in-
san anlayışları vardır. Antropolojinin, Felsefenin, İlahiyatın insan anlayışları farklı
olduğu gibi, gerek tarih içinde derinlemesine gerek dünya üzerinde genişlemesine,
farklı çağlarda ve toplumlarda değişik insan anlayışları ve dünya görüşleri, değişik
eğitim amaçları ve sistemleri ortaya çıkarmışlardır.
İnsan, oluş halinde olan, gelişen, değişen bir varlık olduğu için eğitim insa-
nın etkilenebilirliğinden yararlanmakta; onun davranışlarını istediği gibi düzenle-
mekte ve değiştirmektedir.