Een patiënt met stress en burnout: in de huisartspraktijk

104 Pages·2010·0.828 MB·Dutch

by  Bart Verkuil, Arnold van Emmerik, Roelf Holtrop (auth.)

Eenpatiëntmetstressenburnout
Een patiënt met stress en burnout
indehuisartspraktijk
BartVerkuil
ArnoldvanEmmerik
RoelfHoltrop
Houten2010
©2010BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerMedia
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,
opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenige
vormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieënofopnamen,
hetzijopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvande
uitgever.
Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
Auteurswetj°hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan23
augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurswet,dientmendedaarvoorwettelijk
verschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130
KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgavein
bloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet)dientmen
zichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbare
uitgaveteverzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoor
drukfoutenenandereonjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031382606
NUR870
Ontwerpomslag:NanjaToebak,DenBosch
Ontwerpbinnenwerk:StudioBassa,Culemborg
Redacteur:H.Haakman,Utrecht
Automatischeopmaak:CrossMediaSolutions-TenBrink,AlphenaandenRijn
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Inhoud
7Overdeauteurs 7
9Woordvooraf 9
1 1W1atisermetdepatiëntaandehand? 11
2 2H6oekandehuisartsstressenburnoutherkennenen
behandelen? 26
3 3H8oeheefthetzoverkunnenkomen? 38
4 5W6atbetekenenongezondestressenburnoutvoor
patiëntenomgeving? 56
5 6W6atkandepatiëntdoentegenongezondestressen
burnout? 66
6 8H4oekandepatiëntzijnweerbaarheidtegenongezonde
stressenburnoutvergroten? 84
9L3iteratuur 93
9A6dressenenwebsites 96
9B9ijlage
Hulpmiddelenvoordepatiënt 99
1R0e6gister 106
Overdeauteurs
BartVerkuilispsycholoogenuniversitairdocentbijdeUniversiteit
Leiden,faculteitSocialeWetenschappen,sectieKlinische,Gezond-
heids-enNeuropsychologie.Hijisgepromoveerdopdeeffectenvan
piekerenopstressgerelateerdepsychologischeenlichamelijkeklach-
ten,waaronderburnout.TevensisVerkuilalsbehandelaarwerkzaam
voorSkilsteDenHaag.
ArnoldvanEmmerikispsycholoogencognitiefgedragstherapeut.
MomenteelishijuniversitairdocentbijdeprogrammagroepKlini-
schePsychologievandeUniversiteitvanAmsterdam,waarhijonder
meerleidinggeeftaandeonderzoekspolikliniekUvAPsyPoli.Van
Emmerikpromoveerdein2005opdepreventieenbehandelingvan
deposttraumatischestress-stoorniseniskaderlidvandeVereniging
voorGedragstherapieenCognitievetherapie(VGCt).
RoelfHoltropstudeerdepsychologieengeneeskundeaandeVrije
UniversiteitteAmsterdam.Nahetartsexamenwashijwerkzaamals
arts-assistentgynaecologie.AansluitendvolgdehijinLeuvende
huisartsopleiding.Vanaf1992ishijhuisartsteErmelo(duopraktijk).
Gedurendedeperiode2000-2006wasHoltropactiefindekerngroep
vanhetDiHAG.Daarnaastwashijvanaf2002tot2010voorzittervan
dewetenschappelijkeredactievanPatiëntCareenishijvanaf2006
redactielidvanEADV-magazine.Hijpubliceerdeoverdiabetesmellitus
inModernMedicineenDiabetesSpecialistenAcuteontregeldediabetesopde
huisartsenpost(2008).DaarnaastisHoltropinhoudelijkadviseurvoor
diabeteszorgvoorMedicamus.Alshospice-artsenpalliatiefconsu-
lentishijeveneensregionaalactiefophetvlakvandepalliatieve
zorg.
Woordvooraf
DezetitelindereeksEenpatiëntmetgaatoverpatiëntendiekampen
metstressenburnout.Iedereenkrijgtinzijnofhaarleventemaken
metstress.Metgezondestressisnietsmis;gezondestresskanzelfs
nuttigenprettigzijn.Datgeldtnietvoorongezondestress,datwil
zeggen,gezondestressdietelangaanhoudt.Ongezondestressis
vervelendenkanleidentoternstigeklachtenzoalsoverspannenheid,
burnoutenzelfsdepressie.Vaakzorgtongezondestressookvoor
problemeninhetprivélevenvandepatiëntenofophunwerk.
Ongezondestresskomtveelvoor.Omtevoorkomendatdezeklach-
tenzichontwikkelentoteenforsepsychischeaandoening,zoalseen
depressie,ishettijdigherkennenvandesymptomenvanongezonde
stressuiterstbelangrijk.Dehuisartsisvaakheteersteaanspreekpunt
voormensendiemerkendatzelasthebbenvanongezondestress.
Ditboekisbedoeldvoorhuisartsendiehunkennisoverongezonde
stresswillenopfrissenofverdiepen.Naastinformatieoverdemeest
recenteinzichteninhetstressonderzoekbeschrijvenweeenaantal
korteoefeningendiebehulpzaamzijnbijeeneerstelijnsbehandeling
vanongezondestress.
Detekstisgebaseerdopwetenschappelijkonderzoek,aangevuldmet
oefeningenenvoorbeeldenuitdepraktijk.Ditboekiseenbewerking
vanOmgaanmetstressenburnout(2007),datdepatiëntenzijndirecte
omgevingalsdoelgroepheeft.Indetekstsprekenweoverigensvoor
hetgemakvaakover‘hij’,terwijldaarook‘zij’gelezenkanworden.
Inhoofdstuk1beschrijvenwedelichamelijkeenpsychischeverande-
ringendiemetgezondeenongezondestresskunnensamengaan.
Hoofdstuk2geefteenoverzichtvandesymptomenwaaraanhuisart-
senongezondestressenburnoutkunnenherkennen.Inhoofdstuk3
10 Eenpatiëntmetstressenburnout
zettenweuiteenhoegedachtenenideeënoversituatiestotongezon-
destresskunnenleiden.Webekijkenhoeongezondestressontstaat
enwaardoorhetlastigkanzijnomdiekwijtteraken.
Inhoofdstuk4besprekenwewatongezondestressbetekentvoorde
omgevingvandepatiënt,zoalsdienswerkenvriendenkring.Hier
gevenweookeenaantaltipsenadviezenhoedeomgevingkanom-
gaanmetmensendielasthebbenvangezondestress.Webelichten
deroldieleidinggevendenendebedrijfsartskunnenspeleninhet
herstellenvanongezondestressenburnout.Inhoofdstuk5zetten
weopeenrijhoedepatiëntzelfmetongezondestresskanomgaan.
Hoofdstuk6bevateenaantaladviezenomdeweerbaarheidtegen
ongezondestressenburnoutteverhogen.Hetboekbesluitmeteen
overzichtvannuttigewebsites,boekeneninstantieseneenbijlage
methulpmiddelenvoordepatiënt.
WebedankendeuitgeverenredactievanVanAtotggZendereeksEen
patiëntmetvoordegelegenheidomditboekteschrijven.Heeftutips
ofideeën?Laathetdeuitgeverweten.Bijeenherdrukmakenwedaar
graaggebruikvan.
BartVerkuil,ArnoldvanEmmerikenRoelfHoltrop
april2010
1 Wat is er met de patiënt aan de
hand?
1.1 Inleiding
Alswehetoverstresshebbendanheeftdatvaakeennegatievebij-
klank.Datisooknietzogek:wanneermensenlangeretijdtemaken
hebbenmetstress,kandatleidentotlichamelijkeenpsychische
klachten.Tochisstressnietalleenmaarnegatief.Eenvandegrond-
leggersvanhetonderzoeknaarstress,deAmerikaansefysioloog
WalterCannon(1871-1945),beschreefalindejarentwintigvande
vorigeeeuwhoebelangrijkstressvooronsis.Jarenlaterontdekte
HansSelye(1907-1982)datstressrattenziekkonmaken.
Sindsdieniserveelbekendgewordenoverdenegatieveeffectenvan
stressophetwelbevindenvanmensen.Indithoofdstuklatenwezien
daterzowelgezondealsongezondestressbestaatengaanweinop
delichamelijkeenpsychischeveranderingendiemetbeidevormen
vanstresskunnensamengaan.Bovendienstaanwestilbijdever-
schillendegebeurtenissenenproblemendiekunnenleidentotonge-
zondestress.
1.2 Soortenstress
Inhetdagelijkslevenhebbenweallemaalweleenstemakenmet
stress.Datditnietaltijdvervelendegevolgenhoefttehebben,wordt
duidelijkindevolgendesituatie.
OpeenochtendisPetra(29)alvroegopwegvanhuisnaarde
basisschoolwaarzijlesgeeft.Alszedestraatwiloversteken,
wordtzeplotselingopgeschriktdooreenautodiemetvolle
vaartophetzebrapadafrijdt.Petravoeltdeschrikdoorhaar
B. Verkuil, et al,
Een patiënt met stress en burnout, DOI 10.1007/ 978-90-313-8261-3_1,
© 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media
12 Eenpatiëntmetstressenburnout
lichaamgaan.Zedeinstdirectterug,houdtdeautonauwlet-
tendindegatenenvoelthaarhartinhaarkeelkloppen.Geluk-
kigstaatzeoptijdstil,zodatdeautometeenbloedgangvoor-
bijrijdt.GeschrokkenmaarookopgeluchtvervolgtPetrahaar
weg.
Dezestressreactiewasnuttigenheeftgeennadeligegevolgenvoor
degezondheidvanPetra.Integendeel:dereactieheefthaarbe-
schermdtegenernstiglichamelijkletsel.Erzijnechterooksituaties
waarindestressreactiemindergezondennuttigis.
OphaarwerkisPetradeschrikvandieochtendalsnelweer
vergeten.Zeisdrukbezigmethaarlessen,gaat’smiddags
naareenvermoeiendevergaderingenblijftnogwatlangerop
schoolomrapportenteschrijven.Zevoeltzichaanheteinde
vandedagmoeengespannenenmerktdatzezichnogmaar
weiniginteresseertvoordeverhalenvaneencollegadievol
enthousiasmeverteltoverwathijdiedagheeftbeleefd.
AlsPetra’savondsinbedligt,iszeingedachtennogbijde
vergaderingvandiemiddagwaarineennieuwelesmethode
werduitgelegd.Zebetwijfeltofhethaarzallukkenomdeze
methodeoptijdonderdeknietekrijgen.Naasthaarwerkheeft
zeweinigtijdomdenieuwemethodetebestuderenentijdens
eenwerkdagheeftzeeralhelemaalgeentijdvoor.Degedach-
tenaandevergaderingmakenhaarnerveus.Zeprobeertdoor
middelvanontspanningsoefeningentotrusttekomen,maar
wordtcontinuafgeleiddoorstorendegedachten.Hetduurt
langvoordatPetraeindelijkinslaapvalt.
Wesprekenindezelaatstetweesituatiesvanongezondestress.Inde
eerstesituatiesprekenwevangezondestress.WanneerjePetrazou
vragenwanneerzegestrestwasdiedag,isdekansgrootdatzealleen
detweedeofdederdesituatiezalaanhalen,omdatdezelangerduur-
dendandeeerstesituatieensamengingenmetnegatievegevoelens
enlichamelijkeklachten.
1 Watisermetdepatiëntaandehand? 13
1.3 Gezondestress
Degezondestressreactieisontstaanintijdendatonzevooroudersin
hundagelijkslevengeconfronteerdwerdenmetgevaarlijkeroofdie-
renenvijandelijkestammendieophunvoedseluitwaren.Bijzo’n
dreigingwashetvanlevensbelangsneltekunnenwegrennen(vluch-
ten)oftekunnenaanvallen(vechten).Wesprekendaaromookwel
vandevecht-of-vluchtreactieofwelde‘fight-or-flightresponse’.Om
zo’nsnellereactiemogelijktemaken,moeterinkortetijdopgesla-
genenergieinhetlichaamwordenvrijgemaakt.Ermoetensneller
stoffendoorhetlichaamwordenvervoerdzoalsglucoseenzuurstof.
Eengezondestressreactieismerkbaaraanbepaaldeveranderingen
inhetlichaam.Dooractivatievanhetsympathischzenuwstelsel
treedteenaantalveranderingenopdiehetlichaamvoorbereidenop
actie.Hethartgaatbijvoorbeeldsnellerkloppen,deademhalingver-
snelt,iemandkrijgteendrogemond,krijgthetwarmenbegintte
zweten,ofdespierenspannenzich.Ookverandertdemanierwaarop
informatiewordtverwerkt.Deconcentratiewordtscherperenhet
geheugenslaatbepaaldedelenvandebedreigendesituatiebeterop
dananderedelenofdanminderbedreigendesituaties.
Indemodernetijdwordenmensennatuurlijkmindervaakmetroof-
dierenenanderegevarenvanvroegergeconfronteerd.Tochisdeze