Table Of ContentEenpatiëntmetADHD
Een patiënt met ADHD
indehuisartspraktijk
MauraBeenackersenFionaKat
Houten2011
©2011BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerMedia
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,
opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenige
vormofopenigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieënofopnamen,
hetzijopenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvande
uitgever.
Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
Auteurswetj°hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan23
augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurswet,dientmendedaarvoorwettelijk
verschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130
KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgavein
bloemlezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet)dientmen
zichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbare
uitgaveteverzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoor
drukfoutenenandereonjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031382545
NUR870
Ontwerpomslag:NanjaToebak,DenBosch
Ontwerpbinnenwerk:StudioBassa,Culemborg
Automatischeopmaak:CrossMediaSolutions–TenBrink,AlphenaandenRijn
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Inhoud
7Overdeauteurs 7
9Woordvooraf 9
1 1K0enmerkenvanADHD 10
2 2D3iagnostiek 23
3 3O5orzaken 35
4 4G2evolgen 42
5 4A9dviezenaandepatiënt 49
6 6Fa1rmacotherapie 61
7 6P6sychologischebehandelvormen 66
7L0iteratuur 70
7A2dressenenwebsites 72
7B4ijlageZelf-rapportagevragenlijstover
aandachtsproblemenenhyperactiviteitvoor
volwassenheidenkindertijd 74
7R8egister 78
Overdeauteurs
Drs.MauraBeenackerswerktalsgezondheidszorgpsycholoogbijhet
CentrumADHDVolwassenenvanAltrechtteNieuwegein.Zijhoudt
zichbezigmetdediagnostiekenbehandelingvanvolwassenenmet
ADHD.DaarnaastverzorgtzijbinnenAltrechthetonderwijsaande
artsen.TevensgeeftzijonderwijsaandeGZ-opleidingvandeRINO
GroepteUtrechtoverADHDbijvolwassenen.Tenslottegeeftzij
coachingaanvolwassenenbinnenhaareigenpraktijk.
Drs.FionaKatwerktevoorheenalspsycholoogbijhetCentrum
ADHDVolwassenenvanAltrecht.Sindsjanuari2009werktzijals
gezondheidszorgpsycholooginopleidingbijReaderevalidatie/reu-
matologieteAmsterdam.Zijhoudtzichbezigmetdediagnostieken
behandelingvanmensenmetdiversepsychischestoornissen.Ook
geeftzijonderwijsaandeGZ-opleidingvandeRINOGroepte
UtrechtoverADHDbijvolwassenen.
Woordvooraf
SindseenaantaljarenisbekenddatADHDnietalleenbijkinderen
maarookbijvolwassenenvoorkomt.Helaaswordtdediagnose
ADHDbijvolwassenensomspaslaatgesteld,meestaldooreenge-
brekaankennisoverdeuitingsvormen.ADHDwordtnietalleenge-
kenmerktdoorhyperactiviteitenimpulsiviteit,maarvooraldoorpro-
blemenmethetrichtenenvolhoudenvandeaandacht.ADHDgaat
vaakgepaardmetveelproblemenendaaromiseensnelleherken-
ningvandestoorniseneengoedeverwijzingnaardeGGZvanessen-
tieelbelang.Dehuisartsspeelthierineencrucialerol.
Inditboekschetsenweeenbeeldvandekenmerken,diagnostiek,
oorzakenengevolgenvanADHD.Webeschrijvenpraktischeadvie-
zenvoordepatiëntendaarnaastdeverschillendebehandelvormen.
HetboekbevatvoorbeeldenencitatenvanmensenmetADHD.Deze
voorbeeldenzijngebaseerdopdeverhalendieweinonzeeigenbe-
handelpraktijkgehoordhebben.
GraagwillenweJoséKoningsenPaulinedeGraaf,beidenwerkzaam
alshuisartsendocentaandehuisartsenopleidingteUtrecht,harte-
lijkbedankenvoorhunideeënenkritischenoten.Voordeadviezen
overfarmacotherapiezijnweJanWillemWaterreus(psychiater)en
LeoniekeSchonebaum(psychiater)zeererkentelijk.
FionaKatenMauraBeenackers
Amsterdam/Utrecht,najaar2010
Kenmerken van ADHD 1
1.1 Inleiding
ADHDstaatvoor‘attentiondeficithyperactivitydisorder’ofwelaan-
dachtstekortstoornismethyperactiviteit.Hetbekendstebeeldvan
iemandmetADHDisdatvaneendruk,impulsiefenonhandelbaar
jongetje,een‘stuiterbal’dieniettehandhavenis.Vroegerdachtmen
datkinderenervanzelfoverheengroeidenindepuberteit.Inmiddels
isuitonderzoekgeblekendatditnietzois:30-50%vandekinderen
houdtklachtenalszevolwassenzijn.Inditboekbeschrijvenwehet
beeldbijvolwassenen.
‘Hetisalsofjedoorderegenrijdtzonderruitenwisser,alles
komtopjeaf.’
‘Mijnhoofdisalseenmotor;terugschakelenluktechterniet,
demotorblijftopvolletoerendoorlopen.’
‘Hetlijktvaakalsofmijngedachtensupersnellerondjesdraaien
inmijnhoofdennietmeerkunnenstoppen.’
VoormensenmetADHDishetfilterenvaninformatieenhetrem-
menvangedragmoeilijk.Hierdoorlopenzedagelijkstegenproble-
menaanophetgebiedvanstudie,werk,socialecontactenenrela-
ties.DehoofdkenmerkenvanADHDzijnaandachtsproblemen,hy-
peractiviteitenimpulsiviteit.Ditzijnlastigekenmerken,omdatwe
allemaalweleensvergeetachtig,onrustigofimpulsiefzijn.Jegaat
bijvoorbeeldboodschappendoennaeendrukkewerkdagenblijktbij
thuiskomstdehelftvergetentezijn.Iedereenheeftwelvandiedagen
dathethoofdvolzitmetalledingendienoggedaanmoetenworden.
1 KenmerkenvanADHD 11
Demeestemensenlukthetwelomeenplanningtemakenenbe-
langrijketakenafteronden.VoormensenmetADHDisdatechter
eenheleopgave.Zekunnenmoeilijkprioriteitenstellenenworden
constantafgeleiddoorprikkelsuitdeomgeving.Hierdoorvoelenze
zichinnerlijkopgejaagdenkomenzevoortdurendtijdtekort.Dit
heefteengroteimpactophetdagelijksleven.Mensenlopensteeds
tegendezelfdeproblemenaan,zondertebegrijpenwaarom.Vaak
heeftditeennegatiefzelfbeeldenstemmingsproblementotgevolg.
HetisdanookbelangrijkomADHDvroegtesignaleren,wanterzijn
goedebehandelmogelijkheden.MeerkennisoverADHDkaneen
hoopleedvoorkomen.
1.2 Kenmerken
DedriehoofdkenmerkenvanADHDzijn:aandachtsproblemen,hy-
peractiviteitenimpulsiviteit.Hierondervolgteenalgemeenbeeldvan
dekenmerken.Hetisdaarbijbelangrijktebedenkendatgeentwee
patiëntenhetzelfdezijn.Demanierwaaropdekenmerkenzichuiten
isbijiedereenmetADHDanders.
aandachtsproblemen
Wiedetermaandachtstekortstoornisheelletterlijkneemt,zoukun-
nendenkendatiemandmetADHDnietvoldoendeaandachtkanop-
brengen.Ditkloptslechtsgedeeltelijk;hetaandachtsprobleemkan
betergezienwordenalsmoeitehebbenmethetrichtenenvolhouden
vandeaandacht,wattotconcentratieproblemenleidt.Mensenmet
ADHDslagenervaaknietinvoldoendeaandachttegevenaande-
tails,ofzemakenachteloosfoutenbijhunwerkofandereactivitei-
ten.Wanneereentaakdeinteresseheeftofspannendis,lukthet
meestalwelomhierdeaandachtopterichten.Somsrakenmensen
danechterovergeconcentreerdenkunnenzenietmeerstoppenmet
deactiviteit.Ditwordthyperfocusgenoemd.Eenvoordeelhiervan
kanzijndatiemanduitblinktinactiviteitendiezijninteressehebben,
doordathijerhelemaalvoorgaatennietstoptvoordathetafis.
Saskia:‘Ikbenmodeontwerpsterenkanurenachtermijnnaai-
machinezitten.Hetlijktdanalsofdewereldommeheenver-
dwijntendetijdstilstaat.Alsmijnvrienddanietsvraagt,hoor
12 EenpatiëntmetADHD
ikhemnietofreageerikheelbot.Daarhebiklateraltijdspijt
van.’
MensenmetADHDrakengemakkelijkafgeleid,zoweldoorprikkels
indeomgeving-zoalshetgeluidvaneentelefoonofmuziek-als
doorhuneigengedachten.Hierdoorishetergmoeilijkomtakenaf
temakenenblijvenveeldingenliggen.Eenandergevolgisdatinfor-
matiemoeilijkdoordringt.Hierdoorlijkthetalsofiemandnietluis-
tertenditgeeftproblemenopsociaalgebied.
OokstellenmensenmetADHDtakenvaakeindeloosuit.Zezijnniet
goedinhetmakenvaneenplanningofhebbenmoeitezicheraante
houden.Dagelijkseroutineklussen,zoalshetbijhoudenvandeadmi-
nistratie,zijneenheleopgave.Mensenhebbenweiniggreepopde
tijdendedingendiezenogmoetendoen.Daarnaastzijnveelmen-
senmetADHDchaotischenvergeetachtig.Zerakenspullenkwijtof
vergetenafspraken.Kortom,hetoverzichtontbreekt.
MensenmetADHDlijkeneenanderemaniervandenkentehebben.
Hungedachtengaanvaakrazendsnelenvandehakopdetak,waar-
dooreenanderhetnietaltijdkanvolgen.Hierdoorzijnzeechterook
heelcreatiefenvindingrijk.Zekomenopoplossingenwaaraanande-
rennooitgedachtzoudenhebben.
1 KenmerkenvanADHD 13
hyperactiviteit
Bijhyperactiviteitfunctioneertde‘rem’opgedragengedachtenniet
goed.Dituitzichbijvoorbeeldinlichamelijkeonrust,zoalsmoeite
metstilzittenendingenineenhoogtempodoen.Somsisdatduide-
lijkzichtbaarvooranderen,bijvoorbeeldwanneeriemandvoortdu-
rendopstaat,onrustigmetzijnbenenbeweegtofaanéénstukdoor
praat.Bijvolwassenenishetsomsminderzichtbaarenuithetzich
subtieler,bijvoorbeeldwanneeriemandzittefriemelen.Veelvolwas-
senenmetADHDontwikkelenstrategieënomhunonrustkwijtte
rakenofzehoudenzichin.Ditheeftsomslichamelijkespannings-
klachtentotgevolg.
Michiel:‘Ikzitnooitstil,maardatheeftniemandindegaten.
Ikkrommijnteneninmijnschoenenofikspanongeziende
spiereninmijnbenenaan.’
Ookkanhyperactiviteitleidentotinnerlijkerusteloosheid.Iemandis
dangeendrukkepraterofdoener,maarismetnameinzijnhoofd
onrustig.Hijvoeltzichconstantopgejaagd,erisaltijdwelwatte
doenentijdiskostbaar.Gedachtengaanheenenweerenzijnmoei-
lijktestoppen.Ditheeftvaakinslaapproblementotgevolg.
MensenmetADHDontspannenzichveelalopeenanderemanier
danmensenzonderADHD.Ontspanningwordtbijvoorbeeldgevon-
deninlichamelijkeactiviteiten,zoalsfanatieksportenofhetopzoe-
kenvandrukteofactiviteitendiespannendzijn.Rustigontspannen,
bijvoorbeeldmetyogaofhetlezenvaneenboek,ismeestalnietge-
schiktvoormensenmetADHD.Somswordenzeerjuistonrustiger
van.
Hyperactiviteitheeftzowelvoordelenalsnadelen.Eenvoordeelis
meergedaankrijgeninmindertijdenactiviteitenextralangvolhou-
den.Eennadeelisuitgeputraken.
impulsiviteit
VeelmensenmetADHDzijnimpulsief:zevoerendeideeëndieze
hebbenmeteenuit.Zezijnbezigmeteentaak,maarreagerenimpul-
siefopprikkelsdievoorbijkomen(eensms,e-mailoftelefoontje)
waardoorzeafgeleidrakenvandetaakwaarzemeebezigzijn.
Description:ADHD wordt vaak geassocieerd met een stoornis die alleen bij kinderen voorkomt, en met name het drukke gedrag wordt als typerend gezien. ADHD komt echter bij 1-2 % van de volwassenen in de algemene bevolking voor. Dat betekent dat er in een gemiddelde huisartsenpraktijk van 2400 patienten minimaal 2
