e. levinas, j. butler ve c. taylor'da kimlik ve siyaset

137 Pages·2002·3.09 MB·Turkish

GÜNÜMÜZ SİYASET FELSEFESİNDE KİMLİK SORUNUNA ALTERNATİF
BAKIŞLAR: E. LEVİNAS, J. BUTLER ve C. TAYLOR’DA KİMLİK ve SİYASET

Ezgi Demir Oralgül

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Felsefe Anabilim Dalı

Doktora Tezi

Ankara, 2014

iii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın danışmanlığını üstlenen Prof. Dr. Cemal Güzel’e; tez jürimde bulunarak
eleştiri ve önerileriyle bana yol gösteren hocalarıma; bu tez çalışması boyunca beni
yüreklendiren bölüm arkadaşlarıma; bana olan inançlarını ve desteklerini benden
esirgemeyen annem, babam, anneannem ve kardeşime; eşimin ailesine ve de daima
yanımda olduğunu bildiğim sevgili eşim Engin’e yürekten teşekkür ederim.
iv

ÖZET

Demir Oralgül, Ezgi. Günümüz Siyaset Felsefesinde Kimlik Sorununa Alternatif
Bakışlar: E. Levinas, J. Butler ve C. Taylor’da Kimlik ve Siyaset, Doktora Tezi,
Ankara, 2014.

Kimlik, çağımız siyasetinde pek çok politik hareketin ve teorinin temel kavramlarından
biridir. Günümüzde çeşitli türden kimliklere sahip insanlar siyasi birer özne olarak
tanınmak istemekte, kimliklerinden ötürü dışlanmaya, ötekileştirilmeye karşı
çıkmaktadırlar. Bu taleplerin gösterdiği temel sorun, varolan siyasetin, yalnızca
farklılıkları göz ardı etmesi değil; varlığını tam da farklı olanın dışlanmasına borçlu
oluşudur. Bu siyaset anlayışının değişmesi gerekmektedir. Ancak günümüzün
kimliklere dayalı siyaset yapma biçimleri, yalnızca emprik farklılıkları öne çıkararak,
adalet ve hak talebini yerelleştirmekte, bu yüzden de siyaseti dönüştürme güçlerini
yitirmektedirler. Bu tez çalışmasının ilk bölümünde, Levinas’ın özneye ve başka olana
ilişkin kavramlaştırmasının kimliği, farklılıktan ve sorumluluktan hareketle düşünmeyi
olanaklı kılıp kılmadığı ele alınmıştır. İkinci bölümde, Butler’ın toplumsal cinsiyet ve
kimlik eleştirisi ortaya konmuş; kimlikten hareket etmeyen bir dayanışma siyaseti
olarak queer yoldaşlığı düşüncesi incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise Taylor’ın modern
bir icat olarak kabul ettiği kimlik kavramının temelindeki ilkelere ve tarihsel
dönüşümlere ilişkin incelemesi ele alınmış; farklı kimlikleri homojen hale getirmeyen
bir evrensellik politikasına ilişkin görüşleri değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde, adı
geçen düşünürlerin görüşlerinden hareketle, kimliği ve evrenselliği göz ardı etmeyen bir
siyaset anlayışının olanağı soruşturulmuştur.

Anahtar Sözcükler
Kimlik, Farklılık, Özne, Sorumluluk, Performatiflik, Tanınma.
v

ABSTRACT

Demir Oralgül, Ezgi. Alternative Perspectives on the Problem of Identity in
Contemporary Political Philosophy: Identity and Politics in E. Levinas, J. Butler, and
C. Taylor, Ph. D. Dissertation, Ankara, 2014.

Identity is one of the fundamental concepts of several political movements in today’s
politics. Lots of people of different kinds of identity would like to be recognized as a
subject, and stand against marginalization due to their identity. The basic problem
revealed by these demands is that the existing policy does not only ignore differences
but also owes its very existence to exclusion of others. This political mindset needs to
change. However, today’s political discourse based on identities only highlights
empirical differences, localize the demand for justice and right, and lose its power to
transform politics. The first part of this thesis deals with whether the identity of
Levinas’ conceptualization related to the subject and the other makes it possible to think
of identity on the basis of difference and responsibility. The second part presents
Butler’s criticism of gender and identity: the queer policy is analyzed as a solidarity
policy that is not based on identity. The third part deals with Taylor’s analysis of the
concept of identity which he considers a modern invention, scrutinizing his views on the
policy of universality that does not homogenize different identities. The conclusion part
presents the possibility of a political conception that does not ignore identity and
universality, with reference to the philosophers mentioned above.

Keywords
Identity, Difference, Subject, Responsibility, Performativity, Recognition.
vi

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY .......................................................................................................... i
BİLDİRİM ...................................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR ...........…………………………………………………………………... iii
ÖZET .............................................................................................................................. iv
ABSTRACT ................................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. vi

GİRİŞ .............................................................................................................................. 1

1. BÖLÜM: LEVİNAS: ÖZNELLİK VE BAŞKALIK ............................................ 12

1.1. Yeni Bir Felsefe Anlayışına Doğru ............................................................... 13
1.2. (İlk) Felsefe Olarak Etik ................................................................................ 21
1.2.1. Var (Il ya) ve Hipostaz ........................................................................ 25
1.2.2. Başka (Autre), Başkası (Autrui) ve Sonsuz (Infini) .............................. 28
1.2.3. Yüz (Visage) ......................................................................................... 31
1.2.4. Başka Olan İle Kurulan İlişki Olarak Zaman ve Ölüm ....................... 33
1.2.5. Başka’ya Doğru Çıkış: Aşkınlık ve Dışkınlık ..................................... 35
1.2.6. Başkası’nın Yerine Geçerek Özneleşme ............................................. 38
1.3. Siyaset ve Başkası .......................................................................................... 41

2. BÖLÜM: JUDITH BUTLER’DA KİMLİK SORUNU ........................................ 47

2.1. Feminizm ve Kadın ........................................................................................ 50
2.2. Toplumsal Cinsiyet ve Performatiflik ........................................................... 52
2.3. Özne ve İktidar .............................................................................................. 59
2.3.1. Foucault’nun İktidar Görüşünün Eleştirisi .......................................... 60
vii

2.3.2. İktidar ve Psykhe: Melankoli Yoluyla Kurulan Özneler ..................... 65
2.4. Toplumsal Cinsiyetin Alt Üst Edilmesi ......................................................... 70
2.5. Yeni Bir Siyaset: Queer Yoldaşlığı ............................................................... 75

3. BÖLÜM: CHARLES TAYLOR’DA KİMLİĞİN KAYNAKLARI .................... 80

3.1. Modern Ahlak Düzeni ................................................................................... 82
3.1.1. İnceliğin Medeniyete Dönüşümü ........................................................ 86
3.1.2. Büyük Kopuş: Dinin Dönüşümü ve Modern Bireyin Ortaya Çıkışı ... 89
3.1.3. Sivil Toplumun Yaratılması ................................................................ 91
3.1.3.1. Ekonomi ve Gündelik Hayatın Onaylanması .......................... 91
3.1.3.2. Kamusal Alan ......................................................................... 93
3.1.3.3. Egemen Halk .......................................................................... 95
3.2. Modern Bireycilik ........................................................................................ 101
3.3. Otantiklik ve Kimlik Sorunu ....................................................................... 103
3.4. Tanınma Talebi ve Siyaset ........................................................................... 108

SONUÇ ........................................................................................................................ 114

KAYNAKÇA .............................................................................................................. 121
1

GĠRĠġ

Günümüzde “etnik kimlik”, “dinsel kimlik”, “cinsel kimlik” gibi birçok kimlik
kategorisi, siyasi alanda boy göstermektedir. Bu kimlikler söz konusu olduğunda
çağımız siyasetinde yeni olan, farklı türden kategorilerin varlığı değil; çeşitli türden
kimlik kategorilerine sahip insanların, siyasi birer özne olarak tanınma istekleridir. Bu
talepler, “Kimlikler Siyaseti”, “Farklılık Politikası”, “Çokkültürcülük”, “Tanınma
Politikası” gibi adlar altında yeni siyaset yapma biçimlerini doğurmuştur. Birbirlerinden
ayrılmakla birlikte bu yeni siyaset yapma biçimlerinin ortak amacı, ötekileştirilen
kimlikleri korumak, onların sesi olmaktır. Dışlanan gruplar, sırf ırkları, kültürleri,
cinsiyetleri, cinsel yönelimleri farklı olduğu için susturulmaya, asimile edilmeye,
marjinalleştirilmeye karşı çıkmaktadırlar. Bu insanlar, görmezden gelmek yerine
kimliklerini tanıyan; dışlamak yerine farklılıklarıyla uzlaşan daha kapsayıcı bir siyaset
istemektedirler (Kymlicka, 2006: 453-454).
Kimlik bugün, ulusal kurtuluş mücadeleleri, feminizm, postyapısalcılık, queer hareketi,
cemaatçilik (communitarianism) gibi birbirinden farklı pek çok politik hareketin ve
teorinin temel kavramlarından biridir. Bir siyaset bilimi kavramı olarak kimlik, yirminci
yüzyılın son çeyreğinde etkili olmaya başlasa da, tarihi, milliyetçilik fikrinin ve ulus
devlet düşüncesinin doğuşuna kadar geri götürülebilir.
Milliyetçilik fikri gibi ulus kavramı da modern bir inşadır. Modernizmin siyasi
projesinin başlangıçtaki amacı, kilisenin ve hükümdarın otoritesine dayanan hiyerarşik
yapıyı yıkarak, her bir yurttaşın yasalar karşısında eşit görüldüğü halkın egemenliğine
dayalı bir toplum inşa etmek olmuştur (Taylor, 2006: 146). On sekizinci yüzyılın
sonlarından itibaren milliyetçilik fikrinin ortaya çıkışıyla birlikte, heterojen bir
birlikteliği temsil eden halk, homojen bir takım özelliklere sahip insanların oluşturduğu
bir bütün anlamında “ulus” fikrine dönüştürülmüştür. Ulusal kimlik günümüzde,
neredeyse doğuştan getirilen bir özellik gibi kabul edilse de, antropolojik anlamda ulus,
hayali (imagined) bir siyasal topluluktur (Anderson, 2011: 19-20). Ulus tahayyülü,
matbuu kapitalizmin kaynaklık ettiği Reform hareketi; kutsal dillerin ayrıcalıklı
yerlerini yitirip halk dillerinin iktidar dilleri statüsüne yükselmesi; roman, gazete gibi
2

yeni edebi türler aracılığıyla birbirine bağlanan okur-yoldaş kesimin doğuşu; dünyanın
ve insanların kökenlerini özdeş kılan seküler ve homojen zaman tasarımının ortaya
çıkması gibi tarihsel olgular ve dönüşümler arasındaki rastlantısal, ama alt üst edici bağ
ile oluşmuştur (Anderson, 2011: 51-60). Bu modern inşa, bir kez ortaya çıktıktan sonra
farklı coğrafyalara hızla yayılmış, insanlar arasında derin bağlılıklar yaratmıştır.
On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren Avrupa‟da hızla yaygınlaşan popüler
milliyetçilikler karşısında kendilerini tehdit altında hisseden imparatorluklar da on
dokuzuncu yüzyılın ortalarından itibaren resmi milliyetçilik dönemini başlatmışlardır
(Anderson, 2011: 103). Kendiliğinden ortaya çıkan popüler milliyetçiliklere bir tepki
olarak ortaya çıkan resmi milliyetçilikler, devlet kontrolünde zorunlu eğitim, tarihin
resmi tarih olarak yeniden yazımı, militarizm gibi muhafazakâr politikalara
başvurmuştur (Anderson, 2011: 118, 127). Birinci Dünya Savaşı imparatorluklar çağını
sona erdirmiş, ulus devlet, siyasal alanda kabul gören evrensel bir devlet biçimi haline
gelmiştir. Savaş sonrası kurulan Milletler Cemiyeti, Avrupalı olmayan yeni ulus
devletlerin de meşruiyetlerinin kabul edildiği bir topluluk olma özelliği göstermiştir.
Yeni kurulan ulus devletler de öncelleri olan imparatorlukların resmi milliyetçiliklerinin
izinden giderek kitle iletişim araçları, eğitim sistemi ve idari düzenlemeler yoluyla ulus
inşa etme politikalarını devam ettirmişlerdir.
Aydın‟a göre (Aydın, 2009: 19) bu politikaların bir ürünü olan ulusal kimlik, her türden
“eski” kimlik kategorisini yok sayarak ya da ikincilleştirerek, bu kimliklerin üzerinde
yer alan bir „eritici kimlik‟ olarak inşa edilmiştir. Ulus devlet, kimliğe bir değişmezlik
ve mutlaklık vererek onu siyasallaşmaya açan ilk iktidar biçimi olmuş, ancak ulusal
kimlik inşası sırasında uygulanan kimlik politikaları, tanımlanmış bir kimliği zorla
kabul ettirme esasına dayanmıştır. Bu türden kimlik politikaları kimliği, tartışılabilir bir
konu olarak siyasetin nesnesi yapmamakta, aksine tanımlanmış kimliği müzakere
edilemez bir dayatma haline getirerek siyasetin dışına atmaktadır.
Yirminci yüzyılın ortalarında Asya ve Afrika‟nın sömürgeleştirilmiş bölgelerinde ortaya
çıkan ulusal kurtuluş mücadelelerinde ise milliyetçilik ve ulus devlet,
sömürgesizleştirme hareketinin (decolonisation) birer sonucu olarak kapitalist küresel
emperyalizme bir tepki niteliğinde ortaya çıkmıştır. Sömürgecilik karşıtı mücadelenin
önemli isimlerinden Franz Fanon, Jean Paul Sartre gibi aydınlar, Avrupalıların sömürge