Download PDF van tekst

370 Pages·2014·2.39 MB·Dutch

by  Aernout Drost

‘De eer des Vaderlands gebiedt, dat men streng
zij’
Aernout Drost
Editie Ingrid Glorie
bron
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’(ed.IngridGlorie).Stichting
NeerlandistiekVU,Amsterdam/NodusPublikationen,Münster2004
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/dros003eerd01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
2
PortretvanAarnoutDrost
doorP.KiersCollectieLetterkundigMuseum,DenHaag
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
7
Een woord van dank
HetuitgangspuntvoordezeuitgavevandekritiekenvanAarnoutDrostisde
afstudeerscriptie‘Voor'toverigebemerktmenspoediginhemdenmanvangeest,
smaak,lectuurentalent,diehijis’.DeliterairekritiekenvanAarnoutDrost,waarop
ikin1994benafgestudeerdaandeopleidingNederlandseTaal-enLetterkundevan
deVrijeUniversiteitinAmsterdam.Sindsdienbenik,tussenallerleianderebaantjes
enopdrachtendoor,aandeoorspronkelijketekstblijvensleutelen.Uiteindelijkheeft
mijnhuidigewerkgever,hetOnderzoeksinstituutvoorGeschiedenisenCultuur
(OGC)vandeUniversiteitUtrecht,medegelegenheidgebodenomhetprojectafte
ronden.MijnOGC-collega'sGastonFranssenenGeertvanIerselbenikdankbaar
voorhetgeduldwaarmeezeindeafrondingsfasehebbengeholpenomdevormgeving
vanhetboektoteengoedeindetebrengen.Detotstandkomingvanditboekwas
verdernietmogelijkgeweestzonderdehulpvaardigheidvandemedewerkersvan
deKoninklijkeBibliotheekenhetLetterkundigMuseumenDocumentatiecentrum,
beideinDenHaag,endeuniversiteitsbibliothekenvanAmsterdam(VU,UvA),
UtrechtenLeiden.
IndeloopvanhetonderzoekbenikéénkeeropbezoekgeweestbijGerrit
Kamphuis,degroteDrost-kenner.MeneerKamphuiswaszovriendelijkommijin
eenplasticboodschappentasálzijnaantekeningenmeetegevenuitdetijdtoenhij
aaneenbiografieoverDrostwerkte;diebiografieishelaasonvoltooidgebleven.Na
zijnoverlijdenin1998hebikditmateriaalovergedragenaanhetLetterkundig
Museum.Hetwasvoormijeenbijzondereervaringomdezeman,wienspublicaties
overDrostikzogoedkende,temogenontmoetenenmethemvangedachtente
kunnenwisselenoverDrostskritischebedrijvigheid.
Kortvóórditboekterperseging,kwamikincontactmetKeesThomassen,die
alsstudentin1977eenvoorbeeldigescriptieheeftafgeleverdoverdebetrokkenheid
vanDrost,J.P.Heije,E.J.PotgieterenR.C.BakhuizenvandenBrinkbijde
tijdschriftenDeVrienddesVaderlandsenDeMuzen.Hijwaszogulommeinzage
tegevenineenopdatmomentnogongepubliceerdartikeloverhetauteurschapvan
dezogenaamde‘Withuys-kritiek’,dieinhetverledenaltijdaanDrostistoegeschreven.
IkweetzekerdatThomassenmetzijnbevindingendebescheidenDrost-wetenschap
eengrotestapvooruitheeftgeholpen!
Ookgaatmijndankuitnaarmevr.professoremeritusdr.M.H.Schenkeveld.
HoeweliktotdeeerstelichtingVU-studentenNederlandsbehoordediegééncollege
meerbijhaarheeftgelopen,wasmevrouwSchenkeveldtochbereidomtweeeerdere
versiesvandetekstkritischdoortelezen.Ikhebhetalseenvoorrechtervarendat
zijmijwildelatendeleninhaargrotekennisvandenegentiende-eeuwseliteratuur.
Datdeheleondernemingtienjaarnamijnafstuderentochnogineenpublicatie
uitmondt,istenslottevolledigtedankenaanmijnvroegeredocentendr.OlfPraamstra
endr.JanNoordegraaf,diemijbijiedereontmoetingblevenvragen‘wanneerik
Drostnutocheensafmaakte’.Zonderhunvertrouweninmijncapaciteitenenhun
stimulerendeadviezenwasditboekernietgeweest.Eventueleonvolkomenheden
blijvennatuurlijkgeheelvoormijnrekening.
IngridGlorie
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
9
Deel 1
Het corpus
1.1 Aarnout Drost, leven en werk
InzijnbiografievanE.J.PotgieterwijdtAlbertVerweyeencompleethoofdstukaan
dejonggestorventheologiestudentAarnoutDrost(1810-1834).Ditlijktineerste
instantiemisschienenigszinsmerkwaardig,omdatDrostindeNederlandse
literatuurgeschiedenishoofdzakelijkisblijvenvoortlevenalsdeschrijvervanéén
boek,dehistorischeromanHermingardvandeEikenterpen(1832).Maarvoor
VerweyreikteDrostsinvloedveelverder.Hijhadnamelijkdebriefwisseling1tussen
DrostenPotgieteruitdejaren1832-1834onderogengehad.HieruitkomtDrostnaar
vorenalseenbescheidenenzachtmoedige,maarzeerbelezenenscherpzinnige
leermeester,iemandmetduidelijkeideeënoverhoehetverdermoestmetde
Nederlandseliteratuurendeliterairekritiekvanzijntijd.Drostwas,zoalsVerwey
hetstelde,de‘magneet’diedegetalenteerde,maarnogstuurlozePotgieter‘richtte’
(Verwey[z.j.]:149).In1986zouMaritaMathijsendezeverhoudingnogeens
bevestigen:‘HijvormdePotgieter,dietotdanzijnliteraireaspiratiesweiniggericht
naarbuitenhadgebrachtenzichnognietaanhetprozagewaagdhad,totcriticus.’
(Mathijsen1986:7)
AarnoutDrost2werdgeboreninAmsterdam,op17maart1810.Hijdoorliepde
LatijnseSchoolenstondindejaren1828en1829alstheologischstudentingeschreven
bijhetAthenaeumIllustre.HierliephijondermeercollegebijprofessorD.J.van
Lennep,wienskortdaarvoorverschenenVerhandelingoverhetbelangrijkevan
Hollandsgrondenoudhedenvoorgevoelenverbeelding,gevolgddoorde
HollandscheDuinzang(1827),hemsterkzoubeïnvloeden.
OphetAthenaeumraaktehijookbevriendmetR.C.BakhuizenvandenBrink.
Eengroteretegenstellingwaswelhaastondenkbaar.Drostwaseenstille,hardewerker
diekamptemeteenzwakkegezondheid,‘Bakkes’eenrobuuste,luidruchtigelosbol,
‘dieeenaltekortgehoudenjeugdtrachttetecompenserendooreenmeerdan
studentikozeextravagantie’(Drost1953:5).‘Hetismerkwaardigtezien,’schrijft
Kamphuisdanook,‘hoetweezogeheeltegengesteldenaturen[...]nietalleenzo
innigmetelkaarbevriendwaren,maarookrespectvoorelkaarhadden,temeer,daar
delibertijnseopvattingenvandelaatstedoordeevangelisch-ernstigeDrosttoch
moeilijkkondenwordengewaardeerd.’(Drost1953:5)
1 LateruitgegevendoorJ.M.deWaal(DeWaal1918a).
2 InsommigepublicatiesoverDrostwordtdespelling‘Aernout’gebruikt.Dezearchaïserende
orthografieiseengrapjevanPotgieter.Drostzelfhadmetdehistorischeschets‘Meerhuijzen’
uitdeAlmanakvoorhetSchooneenGoedevoor1834deaanzetgegeventotdergelijk
oud-Hollandstaalgebruik.Zievooruitvoerigebiografischeinformatie:Verwey[z.j]:142-181,
DeWaal1918b:3-29envooralDrost1953:3-14.
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
10
Inmei1829verhuisdeDrostnaarLeidenomdaarzijnstudievoorttezetten.In
december1832deedhijzijnkandidaatsexamenenop5maart1833zijneerste
kerkelijkvoorstel.DaarnakeerdehijterugnaarzijnouderlijkhuisinAmsterdam.
Drostheeftnooitalspredikantgewerkt.Eenmogelijkeverklaringhiervooriste
vindeninhetboekjeWenkenenMeeningenI.AanTheofried.Ietsvoorenover
jeugdigegeestelijkendienogingeeneambtsbetrekkinggeplaatstzijnuit1834,door
Kamphuissamengevatals‘eenpittiggeschrevenbrochure,waarinDrostdepractische
enideeëlekantbekijktvanhettoenmaligeprobleem,datwegensdegrotetoevloed
vantheologenveleproponentenjarenlanggeenberoepkondenkrijgen’(Drost1953:
4).
Drostzagzichzelfindeeersteplaatsalspredikant.‘Wanneerwijmethemover
zijntoekomstiglotspraken,danwashetgeenroem,geenetoejuiching,geen
uitgebreidewerkkring,dienhijwenschte,’schrevenzijnvriendenPotgieteren
BakhuizenvandenBrinkinhunvoorredebijdepostuumuitgegevenSchetsenen
verhalen(Drost1953:75),‘maareenbekoorlijkdorp,ineenschoonoordgelegen,
eenelieveechtvriendinaanzijnezijde,eenegemeente,diehemliefhadgelijkhij
haar.’
Tochontwikkeldehijookeenfenomenalebelezenheid3enontpoptehijzichmeer
enmeeralséénvandetoonaangevendeschrijversencriticivanzijntijd.In1832
was,anoniem,DrostshistorischeromanHermingardvandeEikenterpen.Eenoud
vaderlandschverhaalverschenen.Deruimteontbreektomhieruitvoerigopdeze
romanintegaan.4VooreengoedbegripvanDrostsoptredenalscriticuszijslechts
vermelddatDrostzichbijhetschrijvenvandezeromanheeftlateninspirerendoor
deWaverley-novelsvanSirWalterScottenvooraldoorD.J.VanLenneps
VerhandelingoverhetbelangrijkevanHollandsgrondenoudhedenvoorgevoelen
verbeelding,gevolgddoordeHollandscheDuinzang(1827).Deromangeeft
uitdrukkingaanDrostsevangelisch-protestantsegeloofsovertuiging.5
3 ‘Inzijnkortelevenhadhijzeerveelgelezenvandetoenmaligebuitenlandseliteratuur,
getuigeo.a.zijncorrespondentie.Maarnietmindergoedwashijthuisindevaderlandse
letteren,zoalsreedsblijktuitdemotto'sbovendehoofdstukkenvandeHermingard;een
aantaldaarvaniszelfsontleendaandetoentertijdnogmaarweinigbekendemiddelnederlandse
literatuur.VondelenBredero,maarvooralHooftbehoordentotzijnlievelingsschrijvers.
HoegoedhijVondelkende,mededoorprofessorVanLennep'senthousiastevoordrachten
uitdesdichterspoëzie,heeftnogonlangsSmitaangetoondaandehandvaneenkennelijk
opVondel'sVergiliusvertalinggeïnspireerdepassageindeHermingard.Inzijnkamerhad
DrostdeportrettenhangenvanVanderPalm,Hooft,Scott,BilderdijkenLamartine.En
onderzijnhandschriftentreftmenenigekladblaadjesaanmetbijzijnlectuurgemaaktecitaten
uitGoethe,Shakespeare,Cats,VictorHugo,JeanPaul,Lenau,Jacobienandereoudeen
nieuweschrijvers.Ookmetdevaderlandsegeschiedenishadhijzichintensiefbeziggehouden.
Wagenaar,Orlers,VanWijn,Alkemade,Hooft,Bor,VanMeteren,VanReyd,enz.leende
hijaanzijnvriendenuitzijneigenbibliotheek.’(Drost1953:11)
4 Zieo.a.deinleidingvanP.N.vanEykinDrost1939,hethoofdstukoverHermingardinDe
Waal1918b,Kamphuis1959,1974en1975endeinleidingvanJokevanderWielinDrost
1991.
5 InnavolgingvanKamphuisplaatstVanderWielDrostsgeloofsopvattingtegendeachtergrond
vandeachttiende-eeuwsecultuur-engodsdienstfilosofieënvanHerderenLessing,envan
deGroningseSchool;deaffiniteitmethetRéveil,waarvanDrosthetbegininNederland
meemaakte,was'‘geringerenvooralminderspecifiek’(VanderWiel1998:440).
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
11
Doordedichter,musicusenmedicusJ.P.HeijewerdDrostuitgenodigdommeete
werkenaandeliterairerubriekvanDeVrienddesVaderlands,hetorgaanvande
MaatschappijvanWeldadigheid.ViaHeijeleerdeDrosteind1832ofbegin1833
ookPotgieterkennen.SamenmetPotgieter,HeijeenBakhuizenvandenBrink
vormdeDrostdeAmsterdamsebentbinnendeNederlandseromantiek.6Devrienden
kwamengeregeldbijelkaar,zebewonderdendebuitenlandseliteratuurendachten
uitermatekritischoverdeNederlandseliteratuurvanhuntijd.Zewildengraag
veranderingbrengenindedeplorabeletoestandwaarindezeliteratuurzichbevond.
Enerzijdshooptenzedittedoendooreenonpartijdigeliterairekritiek,anderszijds
doorhetvoorbeeldvanhuneigenwerk.
InmiddelshaddenzichbijDrostechterdeeerstesymptomenvantuberculose
gemanifesteerd.Omteherstelenbrachthijdezomervan1834doorineenpension
inHaarlem.HierkwamhijdoorbemiddelingvanBakhuizenincontactkwammet
dejongedichterNicolaasBeets.‘BezoekvanBakhuyzenmetDrost,’noteerdeBeets
opmaandag11augustus1834inzijndagboek.‘DROSTheefteenziekelijk,
onbeduidendvoorkomen.Hijislang,mager,ingevallenborst,bruinvel,eenbrilmet
grooteglazen.Eeneenigszinsteemendespraak,teonaangenameromdatdedichter
(wantdatisdeSchrijvervanH.v.d.E.)nochdeL.nochdeR.naarbehoorenkan
uitspreken,watgeenaanbevelingzalzijnvoordenproponent,enhetmijnuendan
zelfsmoeilijkmaakthemteverstaan.’GelukkigvoorDrostlietzijnnieuwevriend
hieronmiddellijkopvolgen:‘Voor'toverigebemerktmenspoediginhemdenman
vangeest,smaak,lectuurentalent,diehijis.’(Beets1983:90)
BakhuizenhadBeetsaangeradenomDrostzijnByroniaansegedichtJosételaten
lezen.Drost,opzijnbeurt,lietBeetsgedeeltenhorenuiteenromanwaarmeehijop
datmomentbezigwas,Depestzegen.Samenmaaktenzelangewandelingendoor
deHoutenKennemerland,waarbijHeijesomsookvandepartijwas.‘Eenenander
kanbezwaarlijkhebbenbijgedragentotzijnherstel,’aldusKamphuis(Drost1953:
7).‘Maarhetschijnt,datDrostinBeetsietsvond,wathijindevandomineesenvan
godsdienstiggevoelafkerigePotgietersteedsheeftgemist.’
DrostpraattemetBeetsookoverdeplannendiehijenzijnvriendenhaddenopgevat
omeeneigentijdschrifttebeginnen.WantDeVrienddesVaderlandsvoldeedniet
meer.Steedsvakerkwamendejongeliteratoreninbotsingmetdebehoudzuchtige
SecretarisvandeMaatschappijvanWeldadigheid.Verderwashetbladtehybridisch:
demensendie
6 DitteronderscheidingvandeLeidsetak,dieverzameldwasrondde‘Rederijkerskamervoor
uiterlijkewelsprekendheid’.HierwasNicolaasBeetsdecentralefiguur,daarnaastbehoorden
bijvoorbeeldookJ.P.HasebroekenJohannesKneppelhouttotdeLeidseromantici.(Van
BorkenLaan1986:70-72)VanderWiel(1999:387)kentdeAmsterdamsebent‘eenzekere
voorhoedefunctie’toewatdemeningsvormingrondomdehistorischeromanbetreft,‘omdat
bepaaldeinzichtennietalleenvrijvroeg,maarvooralookmetpolemischevervegearticuleerd
wordenendoorBakhuizeninhunprincipiëleconsequentiesdoordachtverwoord’.
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
12
DeVriendlazen,warennietprimairinliteratuurgeïnteresseerd.Endusverscheen
inseptember1834heteerstenummervanDeMuzen,NederlandschTijdschriftvoor
debeschaafdeenletterkundigewereld.DeredactiewerdgevormddoorDrost,Heije
enPotgieterenmisschienookBakhuizenvandenBrink;naastderedactieledenwas
NicolaasBeetsdebelangrijkstemedewerker.
Drostzouechteralleenintensiefbetrokkenzijnbijdetotstandkomingvandeeerste
tweenummersvanDeMuzen.NadathijvanuitHaarlemnaarAmsterdamwas
teruggekeerd,namendebloedspuwingenweertoe.En,schrevenPotgieteren
BakhuizenvandenBrink,‘terwijlhijzichmisschiennogmetdehoopopherstelling
vleide,enhetsmartelijkevanhetscheidennietgevoeldeofgevoelenkon,ontrukte
dedoodopden5denNovember[...]hem,hetéénigkindaanzijneouders,den
getrouwenverloofdeaanzijnegeliefde,dendierbaarstenmakkeraanzijnevrienden,
denveelbelovendenschrijveraandeVaderlandscheletterkunde’(Drost1953:82).
NadedoodvanDrostverzorgdenBakhuizenvandenBrinkenPotgieteruitpiëteit
jegenshunoverledenvrienddeuitgavevantweedelenSchetsenenverhalen(1836).
Heteerstedeelbevattehethistorischeverhaal‘Hetaltaarstuk’(oorspronkelijk
verschenenindeAlmanakvoorhetSchooneenGoedevoor1833),‘Meerhuijzen,
letterkundigzedentafereeluitdenaanvangderXVIIdeeeuw(1601)’(oorspronkelijk
verschenenindeAlmanakvoorhetSchooneenGoedevoor1834),‘DeKaninefaat,
Geschiedkundigekarakterschets’(eenfragmentvanslechtsenkelebladzijden,
mogelijkdeaanzettoteennieuweroman)7eneenonvoltooide,inDrostseigentijd
gesitueerderoman,DeAugustusdagen.8HettweededeelvandeSchetsenenverhalen
bestonduiteencompleteroman,DePestilentieteKatwijk.
7 OokhetonderwerpvanditfragmentkanDrost,zoalsKamphuisheeftaangetoond(Drost
1953:31-32),hebbenontleendaanD.J.VanLennepsVerhandeling.
8 Kamphuis(Drost1953:44-47)wijsteropdatbepaaldedialogeninDeAugustusdagenmeer
inzichtgeveninDrostsopvattingenoverkunstengodsdienstbeleving.Opverschillende
plaatsenblijktbijvoorbeelddatDrost,enkelejarennadewatschematische,poëtische
ideeënromanHermingardvandeEikenterpen,meerwaarderingbegontekrijgenvoorrealisme
indekunst.ZolaathijdewijzemevrouwVanWolvegazeggen:‘Wanneeronzegeestgedurig
inhetgebiedderkunstzweeft,wordtdezelfkennisvaakmoeijelijk;dekunstenaar,zookomt
hetmijvoor,verheftzijneidealentenkostevanzichzelven,tenkostederwaarheid.Hij
scheptzicheenbeelddervolmaaktheid,dathijinzichzelvennietvindt,maarsomtijds
toegevendenmildineen'geliefkoosdheldzienwil,gelijkmenigSchilderzijndenkbeeld
vanschoonheidineenafbeeldseluitdrukt,waarinjuistdaardoorhetgelijkendeverloren
gaat.’(Drost1953:182)
Tussenoktober1833enjuli1834pleegdeDrostinzijncorrespondentiemetPotgieter
regelmatigoverlegoverdezeroman,dieaanvankelijkdetitelDeBurgtgeestenzoukrijgen.
ErontstondeenhelediscussieoverdenaamvandeheldinenDrostvroegPotgieterookom
natedenkenoverdetitel.MetsommigepersonagesinhetboekwasPotgieterzeeringenomen,
maarvandefiguurvandomineeBeeckhorstmoesthijweinighebben:‘zoodemannuslechts
nietteveelpreekt,hebikvredemethem’(DeWaal1918a:123).VoorDrost,die,naarVan
Eyck(1941:199)heeftlatenzien,metBeeckhorsteensoortalteregohadgecreëerd,kwam
dezeopmerkinghardaan.‘Metleedwezen,’antwoorddehijnogdezelfdedag,‘zagikechter
wederomeenzekerevooringenomenheidtegengeestelijkenstandenkerkelijkebediening
bijudoorstralen...’(DeWaal1918a:125)Hiernawerderindecorrespondentienogslechts
tweekeeraanDeAugustusdagengerefereerd.Kamphuis:‘HetonbegripvanPotgietervoor
eenessentiëlekantvanDrost'swezenheeftdezeblijkbaartochwelbelemmerdinde
voortzettingvanzijnwerk.Delaatstemaandenvoorzijndoodishijmeteengeheelander
verhaalbezig(DePestzegen)enwehorenhemtegenBeetsmetgeenwoordmeldingmaken
vanDeBurgtgeesten.’(Drost1953:37-38)
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
13
MetnameuitdeontstaansgeschiedenisvandittweededeelvandeSchetsenen
verhalenwordtduidelijkdatdeediteursereennogalmerkwaardigeopvattingvan
huntaakopnahielden.ZebewerktenDrostsnagelatenaantekeningenenfragmenten
vooreennieuwehistorischeroman,DePestzegen,envuldendezeaantotdatereen
lijvigboekwerklag,DePestilentieteKatwijk.Drostsaandeelindezeromanvalt
nietmeermetzekerheidvandebijdragenvanzijnco-auteursteonderscheidenen
hetheefttotindetwintigsteeeuwgeduurdvoordatmenerachterkwamdatnietde
geheleromanvanDrostafkomstigwas.9
VandedoorDrostbedoeldestrekkinglietenPotgieterenBakhuizenvandenBrink
weinigheel.WaarschijnlijkhadDrostindezeromanopnieuwzijnondogmatisch
evangelischchristendomwillenuitbeelden.PotgieterenBakhuizenvandenBrink
haddenechterweinigaffiniteitmetDrostsreligieuzegedachtenwereld.10Enkelejaren
laterzoudenzijinDeGidshetroemrijkeverledenvandeGoudenEeuwaanhun
tijdgenotentenvoorbeeldstellenalsantwoordopdegezapigheidenhetgebrekaan
grootseidealendatzijkenmerkendachttenvoordeNederlandseburgerijvande
negentiendeeeuw.Reedsin1835,bijhetbewerkenvanDrostsPestzegen,gingal
hunaandachtuitnaareenzogetrouwmogelijkeweergavevandehistorische
werkelijkheid.OokDrosthadeenwarmebelangstellingvoorgeschiedenis;nietvoor
nietsnoemdePotgieterhem(meteenverwijzingnaareenromanvanSirWalter
Scott)‘Mr.Antiquary’,demandieopallevragenoverhistorischegebeurtenissen
weleenantwoordwist(DeWaal1918a:104).Maarmetzijnkeuzevooreenbepaalde
episodeuitde
9 AlbertVerwey,diein1906samenmetC.G.N.deVooyseenheruitgavevanhetboekbezorgt,
steltslechtsdevraagofPotgieterookgeenaandeelinderomangehadzoukunnenhebben.
J.M.deWaalisdeeerstedie,inhaarproefschriftoverDrostuit1918,opgrondvande
correspondentietussenDrost,PotgieterenHeijeeneensummierstilistischonderzoekprobeert
debijdragenvandeverschillendeauteursvanelkaarteonderscheiden.
10 VergelijkKamphuis'typeringenvanDrostsvriendschapmetBakhuizenvandenBrinken
metBeets,hierboven.Zieooknoot8.HoefundamenteelDrostslevensbeschouwingvandie
vanPotgieterenBakhuizenvandenBrinkverschilde,blijkttenslotteooknogeensuitde
keuzevandetekstendieDrostheeftvertaald.In1827verscheenalseersteRosavan
Tannenberg.EenverhaalvoorjongeliedenvandeAugsburgsepriesterH.C.(Christophvon)
Schmid.InzijninleidingspreektdevertalerA.D.R.dehoopuitdatditwerkje‘bijonze
jeugdigelandgenooten,liefdetotdeugd,godsdienstenoudrenzoulevendighoudenen
aankweeken’.HiernavolgdenvertalingenvanHetbloemkorfje.Eenverhaalvoorde
ontluikendejeugd,eveneensvanSchmid,Joannes,deDiscipeldesHeeren.Eengeschenk
voorjeugdigeChristenenvanF.A.KrummacherenOdoenAmanda.Eengeschenkvoor
verloofdenenechtgenootenvanF.Jacobs.VolgensPotgieterwaséénblikopdeondertitel
genoegomtebegrijpenwaaromDrostditlaatsteboekjevertaaldhad.
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’
14
NederlandseReformatiealsonderwerpvoorDePestzegenbeoogdeDrosttochvooral
hetuitdragenvaneenuniversele,christelijkegedachte.Nazijndoodnamde
NederlandseromantiekdoorhetoptredenvanPotgieterenBakhuizenvandenBrink
steedsmeereenbeperkte,slechtsophetverledengerichtewending.Volgens
Kamphuisishetonjuistomdezewendinguitsluitendoprekeningvandebeide
Gids-redacteurenteschrijven:‘deveelzijdigeDrostheeftóóknaardezeengerevorm
vanromantiekdeweggewezen.Alleen,hetwasslechtseendeel,eninderdaadniet
hetmeestessentiële,vanzijngeestelijkenalatenschap,datPotgieterenBakhuizen
vandenBrinkkondenaanvaarden.[...]Drostwildeinwezenietsgeheelanders.’
(Drost1953:55)11
1.2 De Vriend des Vaderlands
WaarschijnlijkbegonDrostin1832opverzoekvanJ.P.Heijemeetewerkenaan
DeVrienddesVaderlands,eentijdschrift,‘toegewijdaandenroemendewelvaart
vanNederlandeninhetbijzonderaandehulpbehoevendeninhetzelve’.DeVriend
desVaderlandswaseenuitgave‘vanwegedePermanenteCommissievande
MaatschappijvanWeldadigheid’.DezeMaatschappij,opgerichtin1818,hadtot
doel‘dentoestandderarmenenderlagevolksklassenteverbeterendoorhunarbeid,
onderhoudenonderwijsteverschaffenenhenuitdentoestandvanverbasteringop
tebeurenentoteenehoogerebeschaving,verlichtingenwerkdadigheidopteleiden’
(Beth1915:193-194).DemanierwaaropdeMaatschappijdezenobeledoelstelling
wildebereiken,wasdoorstukkengrondaantekopenendezeinterichtenals
koloniën,waararmeliedenuitdegrotestedentewerkgesteldkondenworden.Het
wasdebedoelingdatdekoloniënnaverloopvantijdinstaatzoudenzijnomzichzelf
tebedruipenenzelfswinsttemaken.Metdeopbrengstenuitdekoloniënzouden
vervolgensweernieuwestukkengrondaangekochtkunnenworden.Tegelijkertijd
kondendekinderenuitdezearmegezinnenindekolonieeenvakleren,zodatze
later,alszewatouderwaren,dekoloniekondenverlateneneenbeterekanshadden
omhetindewerelddaarbuitenopeigenkrachtteredden.Dedonateursvande
Maatschappijwerdenaangemoedigdmetdebeloftedat,telkenswanneerereen
bepaaldbedragbijeenwasgebracht,hundorpofhunstadeenarmgezinnaarde
koloniënmochtsturen.Hetplanleeksimpelendoeltreffend.Dathetdesondanks
maarnietwildelukken,kwamdoordatsommigearmendienaardekoloniënwerden
gestuurd,teziekoftezwakwarenomtekunnenwerken.Hunaanwezigheiddrukte
zwaaropdefinanciën.(Thomassen1977:18)
HetbestuurvandeMaatschappijwerduitgeoefenddoortweecommissies:de
CommissievanWeldadigheid(allewerkzaamheden)endeCommissievan
Toevoorzicht(toezicht).DeCommissievanWeldadigheidstondondervoorzitterschap
vandePrinsderNederlandenenbestondverderuittwaalfleden,waarvanerjaarlijks
tweetotassessorwerdenbenoemd.Detweedeassessorwerdvoorzittervandeafdeling
LopendeWerkzaamhedenenvandePermanenteCommissie,belastmethetdagelijks
bestuurvan
11 TotdezelfdeconclusiekomtookMaritaMathijsen(1999).
AernoutDrost,‘DeeerdesVaderlandsgebiedt,datmenstrengzij’