döviz kuru politikalarının ekonomik analizi

222 Pages·2010·1.2 MB·Turkish

T.C.
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

DÖVİZ KURU POLİTİKALARININ EKONOMİK
ANALİZİ
(TÜRKİYE ÖRNEĞİ)

Özhan TUNCAY

Danışman
Prof. Dr. Mustafa ÖZATEŞLER

2010
Yemin Metni

Doktora Tezi olarak sunduğum “Döviz Kuru Politikalarının Ekonomik
Analizi (Türkiye Örneği)” adlı çalışmanın, tarafımdan, bilimsel ahlak ve
geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım
eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak
yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.

Tarih
..../..../.......
ÖZHAN TUNCAY
İmza
ii
ÖZET
Doktora Tezi
Döviz Kuru Politikalarının Ekonomik Analizi (Türkiye Örneği)
Özhan Tuncay
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
İktisat Anabilim Dalı
Doktora Programı

Birinci Dünya Savaşı sonrasında Altın Standardı Sisteminin çöküşü, yoğun
kambiyo kontrolleri ile farklı döviz kuru rejimlerinin uygulanmasını
beraberinde getirmişti. İkinci Dünya Savaşı sonrasında yürürlüğe konulan
Bretton Woods sistemi ise sabit, fakat ayarlanabilir bir kur sistemi
oluşturmuştu. Ancak sistemin çöküşü ile birlikte sabit kur sistemi terk edilerek
çok sayıda farklı kur rejimi uygulanmaya başlandı. Ancak sistemin çöküşü ile
birlikte döviz kur rejiminin seçimini belirleyen unsurlar ile gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkelerin farklı yapısal özelliklerinin olası etkilerine ilişkin
tartışmalar da artış gösterdi.
Sermaye hareketlerinin bütün dünyada gittikçe serbestleştirilmesi,
özellikle gelişmekte olan ülkelerde optimum döviz kuru rejiminin seçimini
konuya ilişkin tartışmaların merkezine oturtmuş; sermaye hareketlerindeki
sürekli artışlar, döviz kurlarının oluşumuna ilişkin yeni modellerin ve optimum
para alanları teorisi ile ortaya konulmuş yaklaşımların yanı sıra yeni bazı
yaklaşımların önünü açmıştır.
Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye açısından optimum döviz kuru
rejiminin hangisi olacağının araştırılması durumunda farklı döviz kuru
sistemlerinin olası avantaj ve dezavantajları ile bu konudaki farklı görüşlerin
değerlendirilmesi önem taşıyacaktır. Türkiye için en uygun döviz kuru
sisteminin ampirik olarak belirlenmesi amacıyla optimum para alanları
değişkenleri ile yeni bazı finansal değişkenlerden yararlanılarak Panel Veri ve
Simülasyon yöntemleri uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Döviz Kuru, Döviz Kuru Sistem ve Politikaları, Panel Veri
Analizi, Simülasyon
iii
ABSTRACT
Doctoral Thesis
The Economic Analysis of Exchange Rate Policies (Case of Turkey)
Özhan Tuncay

Dokuz Eylül University
Institute of Social Sciences
Department of Economics
Doctoral Program

Collapsing of the Gold Standard at the end of the First World War resulted
in a wide variety of exchange rate regimes and strict exchange market
restrictions. Bretton Woods Agreement, which is introduced after Second
World War, brought fixed but adjustable exchange rate system if necessary.
Because of the increasing strain, the practise of fixing the exchange rate was
usually abandoned and the breakdown of the Bretton Woods system caused
adoption of many different exchange rate systems. Especially in developed
countries, there was a tendency towards more flexible exchange rates.
Collapsing of the Bretton Woods system also increased arguments about
determinants of the choice of exchange rate regime and possible effects of
different country circumstances between developed and developing countries.
The choice of optimum exchange rate regime, especially for developing
countries, has become the centre of debate, especially in the light of gradual
liberalization of capital movements all over the world. The steady increase in
magnitude of capital flows set the stage for new models in exchange rate
determination and in addition to those identified by the Optimum Currency
Areas approach, new fundamentals such as Hollowing out hypothesis and Fear
of Floating phenomenon were developed.
In order to determine the optimum exchange rate regime for Turkey, the
benefits and costs of different exchange rate systems and different approaches
on the subject should be evaluated. In this study, Panel Data and Simulation
methods were used to determine empirically optimum exchange rate system for
Turkey via Optimum Currency Areas and new financial variables.

Key Words: Exchange Rate, Exchange Rate Systems and Policies, Panel Data
Analysis, Simulation
iv
DÖVİZ KURU POLİTİKALARININ EKONOMİK ANALİZİ
(TÜRKİYE ÖRNEĞİ)

YEMİN METNİ..........................................................................................................ii
ÖZET.........................................................................................................................iii
ABSTRACT...............................................................................................................iv
İÇİNDEKİLER...........................................................................................................v
TABLOLAR LİSTESİ...............................................................................................ix
ŞEKİLLER LİSTESİ..................................................................................................x
GİRİŞ..........................................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM

DÖVİZ KURLARI, DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ
VE DÖVİZ PİYASASI DENGESİ

1.1. DÖVİZ KURU SİSTEM VE POLİTİKALARI (TANIM
VE SINIFLANDIRMA)....................................................................................5

1.2. DÖVİZ PİYASASINDA DENGE.....................................................................7
1.2.1. Spot (Peşin) Döviz Piyasasında Denge.....................................................8
1.2.2. Vadeli Döviz Piyasasının Katılımcıları ve Vadeli
Piyasalarda Denge Oluşumu...................................................................15
1.2.2.1. Vadeli Döviz Piyasasının Katılımcıları............................................15
1.2.2.2. Vadeli Döviz Piyasasında Denge.....................................................18
1.2.3. Peşin ve Vadeli Döviz Kurları Arasındaki Etkileşim...............................22

1.3. DIŞ DENGE (ÖDEMELER DENGESİ) İLE DÖVİZ
PİYASASI DENGESİ ARASINDAKİ İLİŞKİ...............................................23
v
1.4. DÖVİZ KURLARININ BELİRLENMESİ VE
DEĞİŞİMİNİ AÇIKLAYAN TEORİK YAKLAŞIMLAR.............................25
1.4.1. Fiyat Değişimleri ve Döviz Kurlarının Oluşumu:
Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) Yaklaşımı.........................................25
1.4.2. Sermaye Hareketleri ve Döviz Kurlarının Oluşumu:
Faiz Paritesi Teorisi.................................................................................27
1.4.3. Döviz Kurlarının Belirlenmesinde Varlık
Yaklaşımları............................................................................................34
1.4.3.1. Döviz Kurlarının Oluşumuna Parasal Yaklaşım............................38
1.4.3.2. Döviz Kurlarının Oluşumuna Portföy Dengesi
Yaklaşımı.......................................................................................46
1.4.3.3. Döviz Kurlarının Oluşumuna Kur Dinamikleri
Yaklaşımı (Kurlarda Hedefi Aşma)...............................................53

İKİNCİ BÖLÜM

İÇ VE DIŞ DENGE AÇISINDAN FARKLI DÖVİZ
KURU SİSTEMLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

2.1. SABİT KUR SİSTEMİ......................................................................................60
2.1.1. Sabit Kur Sisteminde Döviz Kurunun Oluşumu.......................................63
2.1.2. Sabit Kur Sisteminde Dış Denkleşme Sorunu..........................................66
2.1.2.1. Sabit Kur Sisteminde Otomatik Denkleşme
Mekanizması..................................................................................66
2.1.2.2. Sabit Kur Sisteminde Dış Dengeye Keynezyen
Yaklaşım........................................................................................68
2.1.2.3. Sabit Kur Sisteminde Dış Dengeye Parasal
Yaklaşım........................................................................................72
2.1.3. Sabit Kur Sisteminde Sermaye Akımları ve
Spekülasyon............................................................................................75
vi
2.1.4. Sabit Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikaları..................................79

2.2. ESNEK KUR SİSTEMİ.....................................................................................87
2.2.1. Esnek Kur Sisteminde Dış Dengelenme Mekanizması...........................88
2.2.2. Esnek Kur Sisteminde Para ve Maliye Politikaları.................................92

2.3. KARMA DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ...........................................................99
2.3.1. Sabit Kur Sistemine Esneklik Kazandıran Karma Kur
Sistemleri................................................................................................99
2.3.2. Esnek Kur Sistemine İstikrar Kazandıran Karma Kur
Sistemleri..............................................................................................104

2.4. SABİT VE ESNEK KUR SİSTEMLERİNİN GENEL
DEĞERLENDİRMESİ..................................................................................105
2.4.1. Sabit Kur Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları..................................105
2.4.2. Esnek Kur Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları.................................113

2.5. DÖVİZ KURU SİSTEMİNİN SEÇİMİNE İLİŞKİN
TEORİK YAKLAŞIMLAR...........................................................................119
2.5.1. Optimum Para Alanları Teorisi.............................................................121
2.5.2. İki Kutup (Hollowing Out) Hipotezi.....................................................126
2.5.3. Dalgalanma Korkusu (Fear of Floating) Olgusu...................................131
2.5.4. Döviz Kuru Sistemi Seçiminin Gelişmekte Olan
Ülkeler Açısından Değerlendirilmesi....................................................133
vii
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
AVRUPA EKONOMİK ALANI İÇİNDE BULUNAN ÜLKELERİN DÖVİZ
KURU POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIRILMASINA YÖNELİK BİR
UYGULAMA

3.1. TÜRKİYE’DE UYGULANAN DÖVİZ KURU SİSTEM
VE POLİTİKALARI......................................................................................140

3.2. LİTERATÜR ÖZETİ.......................................................................................142

3.3. AMAÇ, VERİ VE YÖNTEM .........................................................................145
3.3.1. Amaç ....................................................................................................145
3.3.2. Veri ve Yöntem.....................................................................................146

3.4. PANEL VERİ ANALİZİ YÖNTEMİ..............................................................150

3.5. MODEL TAHMİNLERİ..................................................................................153

3.6. AMPİRİK ANALİZ ARACI OLARAK SİMÜLASYON
YÖNTEMİ.....................................................................................................166
3.6.1. Simülasyon Modelinin Aşamaları.........................................................168
3.6.2. Simülasyon Analizinin Temel Unsurları: Rassal
Sayılar ve Monte Carlo Simülasyonu...................................................172
3.6.3. Modelin Simülasyonu...........................................................................173

SONUÇ...................................................................................................................176

KAYNAKLAR.......................................................................................................182

EKLER....................................................................................................................196

viii
TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 3.1: Panel Veri İçin Wooldridge Testi s. 153
Tablo 3.2: Çoklu Doğrusallık Testi (Res Değişkeni Hariç) s. 154
Tablo 3.3: Panel Veri İçin Breusch- Pagan Testi s. 156
Tablo 3.4: Hausman Testi s. 157
Tablo 3.5: Modelin LSDV2 Yöntemine Göre Regresyonu s. 161
Tablo 3.6: Modelin LSDV1 Yöntemine Göre Regresyonu s. 162
Tablo 3. 7: Simülasyon Modeli İçin LSDV1 Regresyonu s. 165
Tablo 3.8: Simülasyon Modeli İçin LSDV2 Regresyonu s. 165
Tablo 3.9: Esneklik İndeksine İlişkin Parametre Değerleri s. 174

Ek Tablo 1: Uluslararası Para Fonu (IMF) Veri Tabanlarından
Alınan Veriler ve Seri Kodları s. 197
Ek Tablo 2: Ampirik Analiz İçin Elde Edilen Değişken
Değerleri s. 198
Ek Tablo 3: Ülkeler için hesaplanan EKK Regresyonları s. 206
Ek Tablo 4: Simülasyon Sonucu Hesaplanan Logaritmik
EVOL Değerleri s. 211
ix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1.1. Döviz Piyasasında Denge s. 10
Şekil 1.2. Döviz Kuru- Faiz Oranı İlişkisi s. 13
Şekil 1.3. Vadeli Döviz Piyasalarında Denge s. 19
Şekil 1.4. Sabit Kur Sistemi Altında Vadeli Döviz Piyasası
Dengesi s. 21
Şekil 1.5. Garantili Faiz Arbitrajı Paritesi Doğrusu s. 30
Şekil 1.6. Faiz Paritesine Teorisine Göre Döviz Piyasasında
Denge s. 32
Şekil 1.7. Parasal Yaklaşımda Finansal Varlıkların Arz Ve
Talebi s. 45
Şekil 1.8. Döviz Kurlarında Hedefi Aşma s. 54
Şekil 1.9. Parasal Genişleme Ve Daralmanın Etkileri s. 56
Şekil 2.1. Sabit Kur Sisteminde Döviz Kurunun Oluşumu s. 64
Şekil 2.2. Bant Sisteminde Denge Döviz Kuru s. 65
Şekil 2.3. Sabit Kur Sisteminde Faiz Oranı- Para Arz Ve Talebi
İlişkisi s. 76
Şekil 2.4. Sabit Kur Sisteminde Spekülasyonun Niteliği s. 78
Şekil 2.5. Sabit Kur Sisteminde Para Politikası s. 82
Şekil 2.6. Sabit Kur Sisteminde Maliye Politikası s. 84
Şekil 2.7. Etkin Piyasa Sınıflandırması İlkesi’ne Göre Para Ve
Maliye Politikalarının Etkinliği s. 85
Şekil 2.8. Esnek Kur Sisteminde Para Politikasının Etkinliği s. 94
Şekil 2.9. Esnek Kur Sisteminde Maliye Politikası s. 96
Şekil 2.10. Spekülasyonun Döviz Kurlarındaki Döngüsel
Dalgalanmalara Etkisi s. 109
Şekil 2.11. Olanaksız Üçleme (Impossible Trinity) Teoremi s. 129
Şekil 3.1. Simülasyonun Aşamaları s. 171
Ek Şekil 1: Ampirik Analizde Yer Alan Ülkelerin
Denklemlerinin Grafiksel Gösterimi s. 210

x