Table Of ContentİSTANBUL TEKNİK ÜNİVE RSİTESİ (cid:144) FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
METROPOLDE ÇEŞİTLENEN HANEHALKLARI
VE KONUT
DOKTORA TEZİ
Y. Mim. Nilay ÜNSAL GÜLMEZ
Anabilim Dalı : Mimarlık
Programı : Mimari Tasarım
ARALIK 2008
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ (cid:144) FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
METROPOLDE ÇEŞİTLENEN HANEHALKLARI
VE KONUT
DOKTORA TEZİ
Y. Mim. Nilay ÜNSAL GÜLMEZ
(502022019)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 5 Eylül 2008
Tezin Savunulduğu Tarih : 15 Aralık 2008
Tez Danışmanı : Doç.Dr. Türkan Ulusu Uraz (İTÜ)
Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Semra AYDINLI (İ.T.Ü)
Prof.Dr. Gülden ERKUT (İ.T.Ü)
Doç.Dr. Sema SOYGENİŞ (Bah..Ü.)
Doç.Dr. Murat GÜVENÇ (Bil..Ü.)
ARALIK 2008
ÖNSÖZ
1997 yılında İstanbul’a ve yüksek lisans öğrencisi olarak İTÜ’ye adım attığım andan
itibaren yanımda olan, kelimenin tam anlamıyla hocam olmasının ötesinde ikinci
annem olarak gördüğüm ve doktora çalışmam boyunca yol göstericiliği ile önümü
açan tez danışmanım Doç. Dr. Türkan Ulusu Uraz’a her şeyden önce teşekkürü bir
borç bilirim.
Ayrıca tez izleme jürimde yer alan ve tezin gelişimi açısından çok değerli katkıları
olan Sn Prof. Dr. Semra Aydınlı ve Prof. Dr. Gülden Erkut’a; yaklaşık altı yıl süren
doktoramın başlangıcında tanışıp ders aşamasında evlendiğim ve bu tezin bitimini
hayatımızda yeni bir milat olarak görüp sabırla bana tahammül eden her konuda
desteğini esirgemeyen sevgili eşim Ali Fuat Gülmez’e; geçen yıl aramıza katılan ve
hayatıma renk katan, anlamlandıran bir tanem Aylin’ime; maddi manevi her zaman
yanımda olan ve beni yüreklendiren sevgili annem, babam ve kardeşim Burak’a;
Bahçeşehir Üniversitesi’ndeki araştırma görevliliğim süresince doktora çalışmamla
ilgili beni destekleyen ve kolaylık gösteren başta Mimarlık Fakültesi Dekanı Sn.
Prof. Dr. Ahmet Eyüce olmak üzere Doç Dr. Sema Soygeniş, Yrd. Doç Dr. Ali Çiçek
ve birlikte çalıştığım tüm hocalarıma; alan araştırmam sırasında bana evini açan ve
vakit ayıran tüm katılımcılara ve onlara ulaşmamı sağlayan herkese sonsuz
teşekkürlerimi ve sevgilerimi iletiyorum.
Aralık 2008 Nilay ÜNSAL GÜLMEZ
Y. Mimar
ii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET.........................................................................................................................xii
SUMMARY.............................................................................................................xiv
1. GİRİŞ......................................................................................................................1
1.1 Konunun Önemi ve Ele Alış Nedenleri..............................................................1
1.2 Çalışmanın Kapsamı ve Sınırları........................................................................9
1.3 Yöntem Üzerine...............................................................................................10
2. BARINMA KÜLTÜRÜNÜN DÖNÜŞÜMÜ......................................................13
2.1 Modernite Öncesi Barınma Kültürü.................................................................14
2.2 Modernite Sonrası Barınma Kültürü................................................................16
2.3 Metropollerin Ortaya Çıkışı.............................................................................23
2.3.1 İstanbul’un metropolleşme süreci.............................................................25
2.4 Metropol Yaşamının Dinamikleri....................................................................30
2.4.1 Küreselleşme ve ekonomik gelişmeler.....................................................30
2.4.2 İletişim devrimi / görünmeyen teknolojiler..............................................32
2.4.3 Zaman-mekan sıkışması / hız ve hareket..................................................36
2.4.4 İşbölümü / uzmanlaşma............................................................................39
2.4.5 Yabancılaşma / parçalanma......................................................................40
3. METROPOLDE ÇEŞİTLENEN YAŞAM BİÇİMLERİ VE ALTERNATİF
HANEHALKLARI..............................................................................................44
3.1 Ailenin Dönüşümü, Çözülmesi ve ‘Hanehalk’larının Ortaya Çıkışı...............47
3.2 Alternatif Hanehalklarının Tarihi.....................................................................51
3.3 Demografik Dönüşüm, Hanehalkı Büyüklüğünün Azalışı...............................55
3.4 Günümüzde Yeni Yaşam Biçimleri, Alternatif Hanehalkları..........................65
3.4.1 Yalnız yaşayanlar......................................................................................70
3.4.2 Evlenmeden birlikte yaşayan çiftler..........................................................73
3.4.3 Evi paylaşan arkadaşlar.............................................................................74
3.4.4 Tek ebeveynli aileler.................................................................................74
3.4.5 Bilinçli çocuksuzluk..................................................................................76
3.4.6 Yaşlılık alternatifleri.................................................................................77
3.4.7 Diğer alternatifler......................................................................................78
iii
4. DEĞİŞEN KONUT SUNUMU VE YAŞAM ÇEVRELERİ............................80
4.1 İstanbul’da Konut ve Yaşam Çeşitlenmesi.......................................................81
4.1.1 1980 öncesi konut stoku...........................................................................83
4.1.1.1 Yap-sat konut stoku (Apartmanlaşma)……………………………... 84
4.1.1.2 Gecekondular………………………………………………………. 85
4.1.2 1980 sonrası yeni konut alternatifleri........................................................87
4.1.2.1 Soylulaştırılan konutlar…………………………………………….. 90
4.1.2.2 Korunaklı yerleşimler……………………………………………… 93
4.1.2.3 Kondominyumlar…………………………………………………… 96
4.1.3 Küçük konut sıkıntısı................................................................................97
4.2 Batıda Üretilen Farklı Yaşam Çevreleri ve Konut Alternatifleri...................100
4.2.1 Ortaklaşa / kolektif konutlar, yaşam çevreleri........................................104
4.2.1.1 Co-housing………………………………………………………… 110
4.2.1.2 Kolektif konutlar (kollektivhus)…………………………………... 116
4.2.1.3 Paylaşılan daireler…………………………………………………. 119
4.2.1.4 Tek ebeveynli aileler için konut………………………………….. 122
4.2.2 Hosteller (SRO).......................................................................................126
4.2.3 Eski yapı stokunun yeniden değerlendirilmesi / soylulaştırma...............130
4.3 Konut İçi Yaşamın Dönüşümü.......................................................................131
5. ALTERNATİF (GELENEKSEL OLMAYAN) HANEHALKLARININ
SOSYO-FİZİKSEL SİSTEMLE ETKİLEŞİMLERİ: İSTANBUL’DA BİR
ALAN ARAŞTIRMASI.....................................................................................134
5.1 Yapılı Çevre ve Konut Araştırmaları.............................................................134
5.1.1 Yapılı çevre ve konut araştırmaları için kullanılan genel çerçeve ve
yaklaşımlar..............................................................................................135
5.1.2 Yapılı çevre / konut ve hanehalkı ilişkisine odaklanan çalışmalar ve
araştırma yöntemleri..............................................................................141
5.2 Araştırmanın Bağlamsal Çerçevesi................................................................149
5.2.1 Bağlamsal çerçevenin temel kavramları üzerine.....................................153
5.2.1.1 Aidiyet…………………………………………………………….. 153
5.2.1.2 Mahremiyet……………………………………………………….. 155
5.2.1.3 Esneklik…………………………………………………………… 157
5.2.1.4 Geçirgenlik……………………………………………………….. 159
5.2.1.5 Geçicilik…………………………………………………………… 160
5.3 Araştırma Stratejisinin Geliştirilmesi.............................................................161
5.3.1 Verilerin toplanması................................................................................163
5.3.1.1 Örneklemin belirlenmesi ve pilot çalışma………………………… 163
5.3.1.2 Kullanılan veri toplama teknikleri ve veri toplama süreci………… 165
5.3.2 Verilerin analizi.......................................................................................168
5.4 Örneklemin Özellikleri...................................................................................170
5.5 Araştırma Bulguları........................................................................................176
5.5.1 Araştırmanın bağlamsal çerçevesi kapsamında tanımlanan sosyo-
fiziksel sistemin temek kategorileri üzerine: Yer-aktiviteler-ilişkiler…..177
iv
5.5.2 Araştırma sorunsallarının üzerinden değerlendirildiği beş temel kavram
ile ilgili temalar…..………...……………………………………………189
5.5.2.1 Aidiyet……………………………………………...………………190
5.5.2.2 Mahremiyet………………………………………………………....195
5.5.2.3 Esneklik…………………………………………………………….202
5.5.2.4 Geçirgenlik…………………………………………………………208
5.5.2.5 Geçicilik……………………………………………………………211
5.5.3 İhtiyaç ve beklentilerle ilgili temalar………………………..………..…218
5.5.4 Temalar arası ölçeksel ve mekansal karşılaştırma ve analizler……...….228
5.6 Araştırmanın Sonuçları…………………………………………….………...233
5.6.1 Bağlamsal çerçeve üzerine……………………………………………...234
5.6.2 Bulgular üzerine………………………………………………………...236
5.6.3 Araştırmanın güvenirliliği ve geçerliliği üzerine……………………….239
6. GENEL SONUÇLAR VE TARTIŞMA...........................................................242
KAYNAKLAR.......................................................................................................248
EKLER:..................................................................................................................261
v
Description:1997 yılında İstanbul'a ve yüksek lisans öğrencisi olarak İTÜ'ye adım attığım andan itibaren yanımda olan, kelimenin tam anlamıyla hocam olmasının ötesinde ikinci annem olarak gördüğüm ve doktora çalışmam boyunca yol göstericiliği ile önümü açan tez danışmanım Doç.
