DOKTORA TEZ ERDEM UCAR YOK

652 Pages·2010·5.14 MB·Turkish

T. C.
EGE ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ
TÜRK DÜNYASI ARA(cid:2)TIRMALARI ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI
TÜRK D(cid:1)L(cid:1) ve LEHÇELER(cid:1) B(cid:1)L(cid:1)M DALI
ALTUN YARUK SUDUR
V. K(cid:1)TAP
BERL(cid:1)N KOLEKS(cid:1)YONUNDAK(cid:1) FRAGMANLARIN
TRANSL(cid:1)TERASYONU ve TRANSKR(cid:1)PS(cid:1)YONU
AÇIKLAMALAR ve D(cid:1)Z(cid:1)N
DOKTORA TEZ(cid:1)
Erdem UÇAR
92–03–1703
DANI(cid:2)MAN
Prof. Dr. Zeki KAYMAZ
(cid:1)ZM(cid:1)R
2009
Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlü(cid:1)üne sundu(cid:1)um “Altun Yaruk
Sudur, V. Kitap, Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkrip-
siyonu Açıklamalar ve Dizin” adlı doktora tezinin tarafımdan bilimsel ahlak ve normlara
uygun bir (cid:2)ekilde hazırlandı(cid:1)ını, tezimde yararlandı(cid:1)ım kaynakları bibliyografyada ve
dipnotlarda gösterdi(cid:1)imi onurumla do(cid:1)rularım.
31.08.2009
Erdem UÇAR
ii
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER
SÖZBA(cid:2)I vi
(cid:3)(cid:2)aretler viii
Kısaltmalar ix
Kaynakça Kısaltmaları xi
Harfçevrim ve Yazıçevrim Sistemi Üzerine xx
Harfçevrim ve Yazıçevrim Tablosu xxii
Tezde (cid:3)zlenen Yöntem xxiii
G(cid:1)R(cid:1)(cid:2) 1
I. BÖLÜM
I. MET(cid:1)N
I. 1. Berlin Parçametinleri ve Parçametinlerin Sıralı Listesi 31
I. 2. St. Petersburg Yazması (Temel Metin) 158
II. BÖLÜM
II. AKTARMA ve ÇEV(cid:1)R(cid:1)
II. 1. Temel Metnin Türkiye Türkçesine Aktarımı 264
II. 2. Çince Metnin Çevirisi 294
III. BÖLÜM
III. D(cid:1)LB(cid:1)LG(cid:1)S(cid:1)
III. 1. Yazı Bilgisi 351
III. 1. 1. Ünlülerin Yazımı 353
III. 1. 1. 1. Düz Geni(cid:2) Ünlülerin Yazımı 353
III. 1. 1. 2. Düz Dar Ünlülerin Yazımı 353
III. 1. 1. 3. Yuvarlak Geni(cid:2) Ünlülerin Yazımı 354
III. 1. 1. 4. Yuvarlak Dar Ünlülerin Yazımı 354
III. 1. 2. Eksik Ünlülü Yazım 355
III. 1. 3. Ünsüzlerin Yazımı 355
III. 1. 3. 1. Dudak Ünsüzlerinin Yazımı 355
III. 1. 3. 2. Di(cid:2) Ünsüzlerinin Yazımı 355
III. 1. 3. 3. Ön Damak Ünsüzlerinin Yazımı 356
III. 1. 3. 4. Arka Damak Ünsüzlerinin Yazımı 356
iii
III. 2. Ses Bilgisi 357
III. 2. 1. Ünlüler 357
III. 2. 1. 1. Kapalı é Ünlüsü 357
III. 2. 1. 2. (cid:3)lk Hecedeki Yuvarlak Ünlüler 360
III. 2. 1. 3. (cid:3)lk Hece Dı(cid:2)ındaki Yuvarlak Ünlüler 364
III. 2. 1. 4. Uzun Ünlüler 366
III. 2. 2. Ünsüzler 368
III. 3. (cid:4)ekil Bilgisi 369
III. 3. 1. Yapım Ekleri 369
III. 3. 1. 1. (cid:3)simden (cid:3)sim Yapım Ekleri 369
III. 3. 1. 2. (cid:3)simden Fiil Yapım Ekleri 371
III. 3. 1. 3. Fiilden Fiil Yapım Ekleri 373
III. 3. 1. 4. Fiilden (cid:3)sim Yapım Ekleri 374
III. 3. 2. Çekim Ekleri 375
III. 3. 2. 1. (cid:3)sim Çekimi 375
III. 3. 2. 1. 1. Çokluk 375
III. 3. 2. 1. 2. (cid:3)yelik 375
III. 3. 2. 1. 3. Hal 376
III. 3. 2. 1. 3. 1. (cid:3)lgi Hali 376
III. 3. 2. 1. 3. 2. Yükleme Hali 376
III. 3. 2. 1. 3. 3. Yönelme Hali 377
III. 3. 2. 1. 3. 4. Bulunma Hali 377
III. 3. 2. 1. 3. 5. Çıkma Hali 377
III. 3. 2. 1. 3. 6. Araç Hali 377
III. 3. 2. 1. 3. 7. E(cid:2)itlik Hali 377
III. 3. 2. 1. 3. 8. Yön Hali 378
III. 3. 2. 1. 4. Aitlik 378
III. 3. 2. 1. 5. (cid:3)sim Fiili 378
III. 3. 2. 2. Fiil Çekimi 378
III. 3. 2. 2. 1. (cid:3)stek 378
III. 3. 2. 2. 2. Görülen Geçmi(cid:2) Zaman 379
iv
III. 3. 2. 2. 3. Ö(cid:1)renilen Geçmi(cid:2) Zaman 379
III. 3. 2. 2. 4. Geni(cid:2) Zaman 379
III. 3. 2. 2. 5. Gelecek Zaman 380
III. 3. 2. 2. 6. (cid:4)art 380
III. 3. 2. 2. 7. Gereklilik 380
III. 3. 2. 2. 8. (cid:3)ktidarî ve (cid:3)htimal 381
III. 3. 2. 3. Sıfat Filler 381
III. 3. 2. 4. Zarf Fiiller 382
III. 3. 3. Zamirler 383
III. 3. 3. 1. (cid:4)ahıs Zamirleri 383
III. 3. 3. 2. (cid:3)(cid:2)aret Zamirleri 383
III. 3. 3. 3. Dönü(cid:2)lülük Zamirleri 383
III. 3. 3. 4. Soru Zamirleri 384
III. 3. 4. Edatlar 384
IV. BÖLÜM
IV. AÇIKLAMALAR 387
SONUÇ 538
D(cid:1)Z(cid:1)N 540
KAYNAKÇA 603
v
SÖZBA(cid:2)I
Sanskritçe orijinal adı ile Suvar(cid:1)abh(cid:1)sottama-s(cid:2)trendrar(cid:1)ja, Budist edebiyatın
me(cid:2)hur Mah(cid:5)y(cid:5)na s(cid:6)tralarından biridir. Altun Yaruk Sudur, Sanskritçe
Suvar(cid:1)abh(cid:1)sottama-s(cid:2)trendrar(cid:1)ja’nın Çince I-tsing (!!!!"""") çevirisinden Uygurcaya
çevrilmi(cid:2)tir. Uygurca çevirinin iki versiyonu vardır: St. Petersburg yazması ve Berlin
versiyonu.
Altun Yaruk Sudurun mevcut en sa(cid:1)lam nüshası St. Petersburg yazması, Vasiliy
Vasil’eviç Radlov ve Sergey Efimoviç Malov tarafından Uygur harflerine aktarılmı(cid:2)
(1913–1917), Ceval Kaya, aktarılan bu metni Berlin versiyonu ile kısmen mukayese
ederek, Latin harflerine çevirmi(cid:2) ve metni dizinlemi(cid:2)ti. (1994) Tursun Eyup, Radlov-
Malov’un Uygur harflerine aktardıkları metni Latin harflerine ve Yeni Uygurcaya ak-
tarmı(cid:2)tı. (2001)
Gerhard Ehlers (1987) ve Simone-Christiane Raschmann (2000–2005), Altun
Yaruk Sudurun Berlin versiyonundaki parçametinlerinin katalogunu yayınlamı(cid:2)tır.
Ara(cid:2)tırmacılar, böylece eserin iki versiyonu üzerinde kar(cid:2)ıla(cid:2)tırmalı çalı(cid:2)malar yapma
imkânını elde etmi(cid:2)tir. Peter Zieme, eserin “Süü” (Giri(cid:2)) kısmını ve I. kitabını, Berlin
versiyonlarındaki parçametinlerle kıyaslayarak yayınlamı(cid:2) (1996), Zieme’nin çalı(cid:2)ma-
sını Jens Wilkens’in, Altun Yaruk’un III. bölümü hakkındaki eseri takip etmi(cid:2)tir. (2001)
Bu iki çalı(cid:2)ma ile Altun Yaruk’un ilgili bölümlerinin her iki versiyonunun tam ve en
do(cid:1)ru metinleri ara(cid:2)tırmacıların istifadesine sunulmu(cid:2)tur.
Çalı(cid:2)mamızda, St. Petersburg nüshasının orijinalini kullanarak, Altun Yaruk’un V.
kitabının metnini Berlin versiyonundaki parçametinlerle mukayese ederek tam ve en
do(cid:1)ru (cid:2)ekilde hazırlamaya çalı(cid:2)tık.
Tezimiz, temel olarak “Giri(cid:2)” ve dört bölümden meydana gelmektedir.
Tezimizin “Giri(cid:2)” kısmında, Altun Yaruk Sudurun Sanskritçe aslı
Suvar(cid:1)aprabh(cid:5)sottamas(cid:6)tra, onun muhtelif dillerdeki çevirileri ve Uygurcadaki çevirisi
üzerinde durulmu(cid:2), daha sonra “Eski Türkçe metin tarihlendirilmesi” ile ilgili genel
ölçütler ı(cid:2)ı(cid:1)ında, St. Petersburg yazmasının ve Berlin versiyonunun “tarihlendirilmesi”
vi
meselesi ele alınmı(cid:2) ve son olarak da Altun Yaruk üzerine günümüze kadar yapılan ça-
lı(cid:2)malardan kısaca bahsedilmi(cid:2)tir.
“Metin” bölümünde, St. Petersburg yazmasının ve Berlin versiyonundaki
parçametinlerin harfçevrimi ve yazıçevrimi yapılmı(cid:2), Berlin parçametinlerinin toplu
listesi (Konkordanz) sunulmu(cid:2)tur. “Aktarma ve Çeviri” bölümünde, ilk olarak temel
metin (St. Petesburg nüshası) Türkiye Türkçesine aktarılmı(cid:2), daha sonra mukayesede
göz önünde bulundurulmak üzere I-tsing’in Çince versiyonu Almancadan Türkçeye
çevrilmi(cid:2)tir.
“Dilbilgisi” bölümünde, temel metnin ses ve (cid:2)ekilbilgisi özellikleri kısaca ince-
lenmi(cid:2), cümlebilgisi inceleme dı(cid:2)ında bırakılmı(cid:2)tır. “Açıklamalar” kısmında, yine temel
metin esas alınmak suretiyle, Uygurca metindeki Budist kavramlar ve Uygurca ifadeler
incelenmi(cid:2) ve açıklanmı(cid:2)tır. Son olarak da temel metin dizinlenmi(cid:2)tir.
Altun Yaruk’un Berlin koleksiyonundaki parçametinler konusunda bilgi alı(cid:2)veri-
(cid:2)inde bulundu(cid:1)um Dr. Simone-Christiane Raschmann’a, çalı(cid:2)mamız boyunca sordu(cid:1)u-
muz her soruya sıkılmadan cevap veren ve Albert Herbert Giles’in hazırladı(cid:1)ı Çince
sözlü(cid:1)ü istifademize sunan Prof. Dr. Sema Barutçu ÖZÖNDER’e, Çince karakterler
konusunda yardımına ba(cid:2)vurdu(cid:1)um Prof. Dr. Alimcan (cid:3)NAYET’e te(cid:2)ekkür ederim.
Tezimizle ilgili ara(cid:2)tırmalar yapmak üzere Almanya’ya gitmemize müsaade eden
enstitü müdürümüz Prof. Dr. Fikret TÜRKMEN’e te(cid:2)ekkür ederim.
Ele(cid:2)tirileri ile yol gösteren, derin ho(cid:2)görüsü ile deste(cid:1)ini her zaman yanımda his-
setti(cid:1)im de(cid:1)erli danı(cid:2)manım Prof. Dr. Zeki KAYMAZ’a te(cid:2)ekkür ederim.
Tez konumun tespitinden ba(cid:2)layarak, tezimin her a(cid:2)amasında yardımını esirgeme-
yen ve geni(cid:2) bilgisini payla(cid:2)an kıymetli hocam Prof. Dr. Klaus RÖHRBORN’a (cid:2)ükran-
larımı sunarım.
vii
(cid:1)(cid:2)ARETLER
( ) Ünlülerdeki eksik yazımı gösterir.
(( )) Pb.Y.de, müstensihin satırın sa(cid:1) veya sol tarafına yaptı(cid:1)ı ekleme.
(…) Alıntının yapıldı(cid:1)ı yerde (sözlük, vs.) açıklamanın devam etti(cid:1)ini gösterir.
* 1. Parçametin numarasının sol üzerinde, parçametinin orijinalinin mevcut olmadı(cid:1)ını; 2.
Kelimede, kök veya gövdenin kuramsal oldu(cid:1)unu; 3. Yazıçevrimde, kelimenin düzeltildi(cid:1)ini
(Emendation) gösterir.
/ Harfçevrimde, eksik harfi gösterir.
: Parçametinlerde ve Pb.Y.detek noktalama i(cid:2)areti.
(cid:1) Pb.Y.deçift noktalama i(cid:2)areti.
[ ] Yıpranmı(cid:2) kısımda bo(cid:2)luk tamamlamayı gösterir.
{ } Pb.Y.de yazıcının sildi(cid:1)i kısmı gösterir.
(cid:1) (cid:3)talik yazım harfin yıpranmı(cid:2) oldu(cid:1)unu gösterir.
Harfçevrimde altı çizgili kısım metnin kırmızı mürekkeple yazıldı(cid:1)ını gösterir.
< Geli(cid:2)imin yönünü gösterir.
> De(cid:1)i(cid:2)imin yönünü gösterir.
<< Alıntının ikinci bir dil aracılı(cid:1)ıyla geçti(cid:1)ini gösterir.
< > Yazıçevrimde, orijinal metinde yazılmayan kısmı gösterir.
… Metnin orijinalindeki eksik kısmı gösterir.
(cid:3)kilemeyi gösterir.
2
A Parçametinde ön yüz.
B Parçametinde arka yüz.
A a, e.
I ı, i.
U u, ü.
X ı, i, u, ü. (ar(cid:2)ifonem)
viii
KISALTMALAR
(P) Pothi deli(cid:1)i.
AA(cid:3)z. Anadolu A(cid:1)ızları.
Açık. Açıklamalar.
Alm. Almanca.
Alt. Altay Türkçesi.
Anm. Anmerkungen. [Açıklamalar]
AY Altun Yaruk Sudur.
ay. Aynı.
Az. Azerbaycan Türkçesi.
B Altun Yaruk Sudur’un Berlin versiyonu.
Ba(cid:4)k. Ba(cid:2)kurt Türkçesi.
bk. Bakınız.
Bra. Br(cid:5)hm(cid:7).
C. Cilt.
Com. Commentaries.
Ça(cid:3). Ça(cid:1)atayca.
Çev. Çeviren/Çevirenler.
Çin. Çince.
dip. Dipnot.
Dolg. Dolgan Türkçesi.
Düz. Düzeltme.
EAT Eski Anadolu Türkçesi.
Ekl. Ekleme.
ET Eski Türkçe.
Far. Farsça.
Haz. Hazırlayan/Hazırlayanlar.
Hot. Hotanca. (Sakaca)
(cid:1)ng. (cid:3)ngilizce.
(cid:1)T (cid:3)lk Türkçe.
K Kuzey.
Karh. Karahanlı Türkçesi.
Kırg. Kırgız Türkçesi.
kr(cid:4). Kar(cid:2)ıla(cid:2)tırınız.
Mo. Mo(cid:1)olca.
OT Orta Türkçe.
Örn. Örne(cid:1)in.
ix
Özb. Özbek Türkçesi.
Pb.Y. Altun Yaruk Sudur’un Petersburg Yazması.
S. Sayı.
Skr. Sanskritçe.
So(cid:3). So(cid:1)dca.
Tam. Tamamlama.
Tat. Tatar Türkçesi.
Tk. Türkçe.
Tkm. Türkmen Türkçesi.
Toh. A Toharca A.
Toh. B Toharca B. (Küsen dili)
TTk. Türkiye Türkçesi.
Tuv. Tuva Türkçesi.
Uyg. Uygurca.
vd. Ve devamı.
Yay. Yayınlayan/Yayınlayanlar.
YN Parçametindeki yaprak numarası. (Paginierung)
Yun. Yunanca.
YUyg. Yeni Uygur Türkçesi.
x