doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ile rol çatışması ve rol belirsizliği arasındaki ilişki

186 Pages·2008·0.98 MB·Turkish

T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOKTOR VE HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİK İLE
ROL ÇATIŞMASI VE ROL BELİRSİZLİĞİ ARASINDAKİ
İLİŞKİ : BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tülin TUNÇ
Enstitü Anabilim Dalı : İşletme
Enstitü Bilim Dalı : Yönetim-Organizasyon
Tez Danışmanı : Doç.Dr. Rana ÖZEN KUTANİS
MAYIS - 2008
T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOKTOR VE HEMŞİRELERDE TÜKENMİŞLİK İLE
ROL ÇATIŞMASI VE ROL BELİRSİZLİĞİ ARASINDAKİ
İLİŞKİ : BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tülin TUNÇ
Enstitü Anabilim Dalı : İşletme
Enstitü Bilim Dalı : Yönetim-Organizasyon
Bu tez, 14/05/2008 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir.
Prof.Dr. Adem UĞUR Doç. Dr. Rana ÖZEN Doç.Dr. Serkan
KUTANİS BAYRAKTAROĞLU

_________________ ___________________ ___________________
Jüri Başkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi
Kabul Kabul Kabul
Red Red Red
Düzeltme Düzeltme Düzeltme
BEYAN

Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden
yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak at ıfta bulunuldu ğunu,
kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yap ılmadığını, tezin herhangi bir k ısmının bu
üniversite veya ba şka bir üniversitedeki ba şka bir tez çal ışması olarak sunulmad ığını
beyan ederim.

Tülin TUNÇ
28.04.2008
ÖNSÖZ

Günümüzde organizasyonların ayakta kalmalar ı ve ba şarılı olmalarında insan faktörü
özel bir öneme sahiptir. Çal ışanların iyilik durumlar ı, organizasyonlar ın verim ve
etkinlikleri ile yakından ilişkilidir. Bu durum özellikle sağlık sektöründe çalışan doktor
ve hem şirelerde daha belirgindir. Sa ğlık sektöründe organizasyonel faktörlerin
oluşturduğu koşullar, çalışanların kendi sa ğlıklarını, çalıştıkları hastane örgütünü ve
tedavi ettikleri hastalar ı yak ından ilgilendirmektedir. Doktor ve hem şirelerin
mesleklerinin gereği olarak devaml ı hastalarla uğraşmaları, mesleki uygulamalar ı ile
aldıkları kararlar ın hastalar ının ya şamları üzerinde çok önemli sonuçlar ının
olabileceğini bilmeleri ve bunların yanı sıra çalıştıkları hastane örgütünden kaynaklanan
faktörlerin etkisi ile tükenmi şlik ya şama riskleri yüksektir. Ayr ıca sa ğlık personeli,
hastane örgütlerinin hem idari ve hem de t ıbbi hiyerar şisinden kaynaklanan rol
çatışması ve belirsizli ğini de sıklıkla yaşamaktadır. Sağlık çalışanlarında tükenmişlik
sendromunun yaygınlığı göz önüne al ınarak, bir üniversite hastanesinde çal ışan doktor
ve hem şirelerde yürütülen bu tez çal ışmasında, sa ğlık çal ışanlarının tükenmi şlik
düzeyleri ile rol çatışması ve rol belirsizliği düzeyleri belirlenerek, tükenmişliğin sosyo-
demografik özellikler ve organizasyonel faktörlerden rol çat ışması ve rol belirsizliği ile
ilişkisi araştırılmıştır.
Tez çalışmam boyunca ilgi, destek ve yardımını esirgemeyen ve kendisini örnek aldığım
tez danışmanım değerli hocam Doç.Dr. Rana ÖZEN KUTAN İS’e sonsuz teşekkürü bir
borç bilirim. Ayr ıca, tez çal ışmamı yaparken te şvik eden ve destek olan e şim Murat
TUNÇ’a, varlıkları ile hayat ıma yeni bir anlam kazand ıran ikiz çocuklar ıma ve her
zaman yanımda olan anneme de sonsuz teşekkür ederim.

Tülin TUNÇ
28.04.2008
İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR………………………………………………………………….…..v
TABLO LİSTESİ………………………………………………………...…………...vi
ŞEKİL LİSTESİ………………………………………………………………………x
ÖZET……...………………………………………………………………..…………xii
SUMMARY……………...…………………………………………………..……….xiii

GİRİŞ………………………………………………………………………………...1
BÖLÜM 1 : TÜKENMİŞLİK (BURNOUT) SENDROMU………………………6
1.1 Tükenmişlik…………………………………………………………………….…6
1.1.1 Tanım ve İlgili Kavramlar ………………………………………….…………..6
1.2 Tükenmişliğin Nedenleri……………………………………………………….…17
1.2.1 Çevresel (Organizasyonel) Nedenler……………………….……….…………..18
1.2.2 Bireysel Nedenler………………………….………………………….…………24
1.2.3 Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik Nedenleri…………………….….…………27
1.3 Tükenmişliğin Dereceleri…………………….……………………………….…...28
1.4 Tükenmişliğin Sonuçları……………………..……………………………………29
1.4.1 Tükenmişliğin Bireysel Sonuçları……………………………………..…29
1.4.2 Tükenmişliğin Organizasyonel Sonuçları………………………….….…31
1.4.3 Tükenmişliğin Aile Hayatı İle İlgili Sonuçları…………………….…..…32
1.4.4 Tükenmişliğin Sağlık Çalışanları Üzerinde Sonuçları ……………..…....32
1.5 Tükenmişlikle Başa Çıkma Yolları………………………….………………..…...33
1.6 Türkiye’de Tükenmişlikle İlgili Daha Önce Yapılmış Çalışmalar…………..….....40
1.7 Yurt Dışında Tükenmişlikle İlgili Daha Önce Yapılmış Çalışmalar………..…......43
i
BÖLÜM 2 : ROL ÇATI ŞMASI VE ROL BEL İRSİZLİĞİ İLE TÜKENMİŞLİK
…………………………………………………………………………………………45
2.1 Rol ve Rol Davranışı………………………….………………………………..….45
2.1.1 Rol Kavramı…………………………….…………………………..…....45
2.1.2 Rol Davranışı Kavramı ve Süreci…………………………….……..…...47
2.2 Rol Çeşitleri……………………………….………………………………..……..50
2.3 Rol Çatışması…………………………….………………………………………..51
2.3.1 Rol Çatışması Kavramı…………………………….……………………..51
2.3.2 Rol Çatışması Türleri………………………………….……………..…...53
2.3.3 Rol Çatışmasının Nedenleri………………………….…………………...56
2.3.4 Rol Çatışmasının Sonuçları ………………………………….………......60
2.4 Rol Belirsizliği…………………………….………………………………….......61
2.4.1 Rol Belirsizliği Kavramı……………………………….…………………61
2.4.2 Rol Belirsizliği Türleri…………………………….………………..….....63
2.4.3 Rol Belirsizliğinin Nedenleri………………………………….……….....64
2.4.4 Rol Belirsizliğinin Sonuçları ve Etkileri………………………………….65
2.5 Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğiyle Başa Çıkma Yöntemleri………..……..…....67
2.5.1 Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğiyle Başa Çıkmada Kullanılan Bireysel ve
Organizasyonel Yöntem ve Stratejiler……….……………………..…...67
2.5.2 Örgüt Geliştirme Yaklaşımı………………………………………….....70
2.6 Türkiye’de Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğiyle İlgili Daha Önce Yapılmış
Çalışmalar …………………………………………………………………….…..71
2.7 Yurt Dışında Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğiyle İlgili Daha Önce Yapılmış
Çalışmalar………………………………………………………………….....…...73
2.8 Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği İle Tükenmişlik Arasındaki İlişki………..…....74
ii
2.9 Sağlık Çalışanlarında Tükenmişlik, Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği………..….75

BÖLÜM 3 : ARAŞTIRMA……………………………………………………..…..79
3.1 Türkiye’de Sağlık Sektörünün Tanıtımı ……………………………………….....79
3.2 Araştırmanın Yapıldığı Üniversite Hastanesi’nin Tanıtımı…………………..…...80
3.3 Araştırmanın Amacı…………………………………………………………..…...81
3.4 Araştırmanın Yöntemi ve Örneklemi……………………………………..…….....82
3.4.1 Araştırmada Kullanılan Ölçekler……………………………………......83
3.5 Araştırmanın Sınırlılıkları…………………………………………...…………….89
3.6 Araştırmanın Varsayımları…………………………………………..…………….90
3.7 Araştırmanın Değişkenleri…………………………………………………..…….90
3.8 Hipotezler……………………………………………………………………..…...91
3.9 Analizler……………………………………………………………………..…….92
3.10 Bulgular……………………………………………………………………..…....93
3.10.1 ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ ve ‘Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği
Ölçeği’nin Güvenilirlik Analizi…………..……………………………..……..93
3.10.2 Araştırmaya Katılan Doktor ve Hemşirelere İlişkin Frekans ve
Yüzdeler……………………………………………………………………….94
3.10.3 Araştırmaya Katılan Doktor ve Hemşirelerin ‘Maslach Tükenmişlik
Ölçeği’nin Alt Boyutlarına İlişkin Betimleyici İstatistikleri………...………..97
3.10.4 ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ Alt Boyutlarının Sosyo-demografik
Özelliklerle İlişkisi……………...…………………………………………….102
3.10.5 ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin Alt Boyutları Arasındaki İlişkiler….…..….131
3.10.6 Araştırmaya Katılan Doktor ve Hemşirelerin Rol Çatışması ve Rol
Belirsizliğine İlişkin Betimleyici İstatistikleri…..………….…………………132
iii
3.10.7 ‘Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği Ölçeği’nin Alt Boyutları Arasındaki
İlişkiler………………..……………………….………………………………134
3.10.8 ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin Alt Boyutları İle ‘Rol Çatışması ve Rol
Belirsizliği Ölçeği’nin Alt Boyutları Arasındaki İlişkiler………..…………...134
3.10.9 Tükenmişlik Düzeyini Öngörmede Rol Çatışması ve Rol Belirsizliğinin
Etkisi…………………………………………………………...……………...135
3.11 Araştırmanın Değerlendirilmesi…………………………………………………137

SONUÇ VE ÖNERİLER…………………...……………………………………….143
KAYNAKÇA………………..……………………………………………………….150
EKLER……………………..……………………………………………..………....163
ÖZGEÇMİŞ………………...……………………………...……………….………..169

iv
KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği
WHO : World Health Organization – Dünya Sağlık Örgütü

v
TABLO LİSTESİ

Tablo 1 : Araştırmanın örneklemine ait bilgiler………………………………………83
Tablo 2 : ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin alt ölçeklerinin ‘cronbach alpha’
katsayıları………………………………………………...............................94
Tablo 3 : ‘Rol Çatışması ve Rol Belirsizliği Ölçeği’nin alt ölçeklerinin ‘cronbach alpha’
katsayıları…………………………………………………………………..94
Tablo 4 : Araştırmaya katılan doktor ve hemşirelere ilişkin frekans ve yüzdeler……95
Tablo 5 : Tükenmişlik alt ölçekleri için puanlama anahtarı………...………………..97
Tablo 6 : Araştırmaya katılan örneklemin tükenmişlik alt boyutlarına ilişkin bazı
betimleyici istatistikleri……………...……………………………………..98
Tablo 7 : Araştırmaya katılan doktorların tükenmişlik alt boyutlarına ilişkin bazı
betimleyici istatistikleri…………………………...……………………….98
Tablo 8 : Araştırmaya katılan hemşirelerin tükenmişlik alt boyutlarına ilişkin bazı
betimleyici istatistikleri……………………………..……………………..99
Tablo 9 : Araştırmaya katılan doktor ve hemşirelerin tükenmişlik alt boyutlarına göre
chi-square testi sonuçları………………………………………..…………101
Tablo 10 : Araştırmaya katılan örneklemin ‘cinsiyet’ değişkenine göre tükenmişlik alt
boyut puanları ………………………………………………..…………...102
Tablo 11 : Araştırmaya katılan örneklemin ‘cinsiyet’ değişkenine göre chi-square testi
sonuçları……………………………………..……………………………104
Tablo 12 : Araştırmaya katılan örneklemin ‘medeni durum’ değişkenine göre
tükenmişlik alt boyut puanları…………………………..………………...105
vi