doğum sonrası cġnsel sorunlar ve etkġleyen etmenlerġn ġncelenmesġ

161 Pages·2009·1.61 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ
SAĞLIK BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
DOĞUM-KADIN SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI
HEMġĠRELĠĞĠ ANABĠLĠM DALI
HDK-YL–2009–0001

DOĞUM SONRASI CĠNSEL SORUNLAR VE ETKĠLEYEN
ETMENLERĠN ĠNCELENMESĠ

Elif Özge AKYÜZ

TEZ DANIġMANI
Doç. Dr. Zekiye KARAÇAM

AYDIN-2009
1
ÖNSÖZ

Cinsellik ve cinsel hislere sahip olmak insan olmanın ve yaşamının bir parçasıdır.
Cinsel sağlık, cinsellikle ilgili fiziksel, duygusal, ruhsal ve sosyal bakımından iyilik hali
olarak tanımlanmaktadır. Cinsel sağlığın bozulması ve cinsel sorunların yaşanması
kadınları yaşamını bir çok boyutta olumsuz etkileyebilir. Kadının yaşam evresinde
üretkenliği ile ilgili bazı dönemler vardır. Gebelik ve doğum sonrası (laktasyon) dönem bu
evrelerdendir. Doğum sonrası dönemde kadınlarda birçok fizyolojik, endokrinolojik ve
ruhsal değişiklikler meydana gelmektedir. Doğum sonrası dönemde, üreme organlarındaki
travma, vajinal kanamanın varlığı, yenidoğan bebeğin stres ve baskısı, fiziksel
rahatsızlıklar, enfeksiyon korkusu, memelerin dolgunluğu, yorgunluk, cinsel istek kaybı,
çekicilik hissinde azalma duygusu, vücut görüntüsünde değişme ve doğum sonu depresyon
cinsel fonksiyonları değiştirebilir. Kadınların doğum sonrası dönemde yaşadıkları cinsel
sorunların ve etkileyen etmenlerin bilinmesi, ebe ve hemşirelerin cinsel sağlıkla ilgili
yapacakları eğitimlerin etkin bir şekilde planlanmasına ve uygulanmasına katkıda
bulunabilir. Bu nedenlerden dolayı araştırma kadınların doğum sonrası yaşadıkları cinsel
sorunları ve etkileyen etmenleri incelemek amacıyla planlanmıştır.

2
ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

KABUL VE ONAY………...………………………………………………………………i
ÖNSÖZ…………………………..…………………………………………………………ii

İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………….....iii
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ………………………………………………ix
ÇİZELGELER DİZİNİ...................................................................................................... .x
GRAFİKLER DİZİNİ…………………………………………………………………….xiii
EKLER DİZİNİ……………………………………………………………………...........xiv
GİRİŞ……………………………………………………………………………………….1
1.1. Problemin Tanımı ve Önemi…………………………………………………………...1
1.2. Araştırmanın Amacı……………………………………………………………………3
1.3. Genel Bilgiler…………………………………………………………………………..3
1.3.1. Cinselliğin Tarihsel Gelişimi………………………………………………………....3
1.3.2.Cinsel Fonksiyonlarda Rolü Olan Kadın Üreme Organları…………………………..5
1.3.3. Kadının Cinselliğinin Nörohormonal Kontrolü……………………………………...8
1.3.4. Kadında Cinsel Yanıt Evreleri……………………………………………………...10
1.3.4.1. Uyarılma (Heyecan) evresi……….………………………...........................11
1.3.4.2. Plato evresi………….……………………………………………………...12
1.3.4.3. Orgazm evresi………………………………………………………………13
1.3.4.4. Çözülme evresi……………………………………………………………..14
1.3.5. Cinsel İşlev Bozuklukları………………………….………………………………15
3
1.3.5.1. Cinsel işlev bozukluklarının sınıflandırması ve yaygınlığı………………...15
1.3.5.2. Cinsel istek bozuklukları…………………………………………………...17
1.3.5.3. Kadında cinsel uyarılma bozuklukları……………………………………...18
1.3.5.4. Kadında orgazm bozukluğu………………………………………………..19
1.3.5.5. Cinsel ağrı bozuklukları……………………………………………….........20
1.3.6. Doğum Sonrası Dönemde Oluşan Fizyolojik Değişikliklerin
Cinsel Yaşama Etkisi…………………….………………...……………………….22
1.3.6.1.Vajen ve perinedeki fizyolojik değişikliklerin cinsel yaşama etkisi………...23
1.3.6.2. Memelerdeki fizyolojik değişimlerin ve emzirmenin cinsel yaşama etkisi...24
1.3.6.3. Doğum sonrası beden imajındaki değişimlerin cinsel yaşama etkisi….……26
1.3.7. Doğum Sonu Dönemde Ailesel Stres ve Ruhsal Sorunların
Cinsellik Üzerine Etkisi..............................................................................................28
1.3.7.1. Doğum sonrası aile yaşamındaki streslerin cinsel yaşama etkisi……….…..28
1.3.7.2. Doğum sonrası dönemde depresyonun cinsel yaşama etkisi……………….29
1.3.8. Doğum Sonrası Cinsel Yaşamla İlgili Ebe/Hemşirenin Rolü………………………31
1.3.8.1. Doğum sonrası cinsel sağlığın korunmasında ve geliştirilmesinde
ebe/hemşirenin rolü…………………………………...……………………32
1.3.8.2. Doğum sonrası cinsel sorunların erken tanı ve tedavisinde
ebe/hemşirenin rolü……………………....…………………………………34
1.3.8.3. Ebenin ve hemşirenin cinsellik konusunu ele alabilmesi için
sahip olması gereken özellikler.…………………………………………….37
1.3.8.4. Doğum Sonrası Perineal Sağlığı Geliştirici Uygulamalar………………….38
2. GEREÇ VE YÖNTEM…………………………………………………….……..........40
2.1. Araştırmanın Şekli…………………………………………………………………….40
2.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri……………………………………….…...40
2.3. Araştırmanın Zamanı………………………………………………………………….42
2.4. Araştırmanın Evreni..................................................................................................... 42
2.5. Araştırmanın Örneklemi………………………………………………………………42
2.6. Araştırmaya Alınma ve Araştırmadan Dışlanma Kriterleri…………………………. 43
2.7. Veri Toplama Araçları………………………………………………………………...43
2.7.1. Kadınların Sosyo-Demografik Özeliklerine ve Araştırmanın Bağımsız Verilerine
İlişkin Soru Formu……………………………………………………………….….44
2.7.2. Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği (Arizona Sexual Experiences Scale)………...….44
2.7.3. Beck Depresyon Envanteri (Beck Depression Inventory)………………………….45
4
2.7.4. Kadınların Sosyo-Demografik Özelliklerine ve Araştırmanın Bağımsız Verilerine
İlişkin Soru Formunun ön uygulaması………………….………………….………45
2.7.5. Veri toplama araçlarının uygulanması………………………….…………….…….46
2.7.6. Verilerin değerlendirilmesi………………………………………………….……...47
2.8. Araştırmanın Sınırlılıkları…………………………………………………………….47
2.9. Araştırmada Etik……………………………………………………………………..48
3. BULGULAR…………………………………………………………………………...49
3.1. Kadınların ve Eşlerinin Tanıtıcı Özeliklerine Göre Dağılımları…………….….…….49
3.2. Kadınların Obstetrik Özelliklerine Göre Dağılımları…………………………………51
3.3. Kadınlar ve Eşlerinin Sağlık Durumlarına Göre Dağılımları…....................................52
3.4. Kadınların Gebelik ve Doğum Eylemine İlişkin Bazı Özelliklerinin Dağılımları…....54
3.5. Kadınların Doğum Sonrası Dönemde Sağlık Sorunu Yaşama Durumlarına
Göre Dağılımları………………………………………………………………………55
3.6. Kadınların Evlilik Hayatından Memnun Olma, İlk Cinsel İlişki Yaşları ve Aile İçi
Şiddet Yaşama Durumlarına Göre Dağılımları……………………………….………57
3.7. Kadınların Gebelik Öncesi ve Gebelikteki Cinsel Yaşamlarına İlişkin
Bazı Özelliklerine Göre Dağılımları……………………………………………...…..58
3.8. Kadınların Doğum Sonrası Dönemdeki Cinsel Yaşamlarına İlişkin
Bazı Özelliklerine Göre Dağılımları……………………………….…………………61
3.9. Kadınların Doğum Sonrası Dönemde Laktasyona ve Beden İmajına İlişkin
Bazı Özelliklerine Göre Dağılımları………………………………………….……....64
3.10. Kadınların Doğum Sonrası Dönemde Menstruasyon ve Aile Planlaması Yöntemi
Kullanımına İlişkin Bazı Özelliklerine Göre Dağılımları…………………………..65
3.11. Bebeklerin Doğum Zamanı, Sağlık Durumları ve Anneleriyle Aynı Odada
Uyumalarına İlişkin Özelliklerine Göre Dağılımları………………………………...66
3.12. Kadınların Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği Puanlarına Göre Doğum Sonrası
Cinsel Sorun Yaşama Durumları……………………………………………………68
3.13. Kadınların ve Eşlerinin Tanıtıcı Özelikleri İle Kadınların Doğum Sonrası
Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması………………………………68
3.14. Kadınların Bazı Obstetrik Özellikleri İle Doğum Sonrası Cinsel
Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması……………………………………...73
3.15. Kadınların ve Eşlerinin Sağlık Durumları ve Sürekli İlaç Kullanma Özellikleri İle
Kadınların Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması…74
3.16. Kadınların Gebelik ve Doğum Eylemi Özellikleri İle Doğum Sonrası
5
Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması………………………………75
3.17. Kadınların Doğum Sonrası Sağlık Sorunu Yaşama Özellikleri İle
Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması…………......78
3.18. Kadınların Evlilik Hayatından Memnun Olmaları, İlk Cinsel İlişki Yaşları
ve Aile İçi Şiddet Yaşamaları İle Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Karşılaştırılması…………………...…………………………………79
3.19. Kadınların Gebelik Öncesi ve Gebelikteki Cinsel Yaşamlarına İlişkin Bazı
Özellikleri İle Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Karşılaştırılması…...............................................................................81
3.20. Kadınların Doğum Sonrası Cinsel Yaşamlarıyla İlgili Bazı Özellikleri
İle Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması…………...………….…..82
3.21. Kadınların Laktasyon ve Beden İmajı Özellikleri İle Doğum Sonrası
Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Karşılaştırılması………………………………84
3.22. Kadınların Menstruasyon ve Aile Planlaması Yöntemi Kullanımına
İlişkin Bazı Özellikleri İle Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Karşılaştırılması………………………………………….…………...86
3.23. Bebeklerin Doğum Zamanı, Sağlık Durumları ve Anneleriyle Aynı Odada
Uyumaları İle Kadınların Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Karşılaştırılması……………………………………………..…….…87
4. TARTIŞMA ………………………………………………………………….…….…..89
4.1. Kadınların ve Eşlerinin Tanıtıcı Özelikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum
Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi……………….……..89
4.2. Kadınların Obstetrik Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum Sonrası
Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi………………….….…......…93
4.3. Kadınlar ve Eşlerinin Sağlık Durumları ve Bu Özelliklerine Göre Doğum
Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi………………….…..93
4.4. Kadınların Gebelik ve Doğum Eylemi Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre
Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi……………..94
4.5. Kadınların Doğum Sonrası Dönemde Sağlık Sorunu Yaşama Özellikleri ve
Bu Özelliklerine Göre Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi……...96
4.6. Kadınların Evlilik Hayatından Memnun Olma, İlk Cinsel İlişki Yaşı ve
Aile İçi Şiddet Yaşama Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum
Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi………………….…..97
4.7. Kadınların Gebelik Öncesi ve Gebelikteki Cinsel Yaşamlarına İlişkin
6
Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum Sonrası Cinsel Sorun
Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi………………………………………...…..99
4.8. Kadınların Doğum Sonrası Dönemdeki Cinsel Yaşamlarına İlişkin Bazı
Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Değerlendirilmesi…………………………………………………….100
4.9. Kadınların Doğum Sonrası Dönemdeki Laktasyon ve Beden İmajı Özellikleri
ve Bu Özelliklerine Göre Doğum Sonrası Cinsel Sorun Yaşama
Durumlarının Değerlendirilmesi…………………………………………………….103
4.10. Kadınların Doğum Sonrası Dönemde Menstruasyon ve Aile planlaması
Yöntemi Kullanma Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum
Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi…………………...105
4.11. Bebeklerin Doğum Zamanı, Sağlık Durumları ve Anneleriyle Aynı
Odada Uyumalarına İlişkin Özellikleri ve Bu Özelliklerine Göre Doğum
Sonrası Cinsel Sorun Yaşama Durumlarının Değerlendirilmesi…………………...105
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER…………………………………….…………..….......107
5.1. Sonuçlar…………………………………………………………………….…….….107
5.2. Öneriler…………………………………………………………………….…….......113
ÖZET………………………………………………………………………….….………114
SUMMARY ………………………………………………………………….….………116
KAYNAKLAR………………………………………………………………….…….….118
ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………….….......130
TEŞEKKÜR........................................................................................................................131
EKLER…………………………………………………………………….……….….....132
EK 1 Kadınların Sosyo-Demografik Özelliklerine ve Araştırmanın Bağımsız Verilerine
İlişkin Soru Formu…………………………………………………..…….………132
EK 2 Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği (Arizona Sexual Experiences Scale)….…….…136
EK 3 Beck Depresyon Envanteri (Beck Depression Enventory)…………...….………..137
EK 4 Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri
Genel Müdürlüğü İzin Yazısı………………………………………..……….……140
EK 5 Adnan Menderes Üniversitesi Etik Kurul Başkanlığı Ön Onayı………….………142
EK 6 Adnan Menderes Üniversitesi Etik Kurul Başkanlığı Onayı………….……….….143
EK 7 Bilgilendirilmiş Olur Metni………………………………….……………. ……...144
EK 8 Bilgilendirilmiş Olur Formu……………………………………………….………145
EK 9 Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeğini Türkçeye Uyarlayan
7
Prof.Dr. Atilla Soykan‟ın Onayı……………...………………. …………………..146

8
SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ

ABD: Amerika Birleşik Devletleri
ACYÖ: Arizona Cinsel Yaşantılar Ölçeği
A.P: Aile Planlaması
APA: Amerikan Psikiyatri Birliği
BDE: Beck Depresyon Envanteri
CETAD: Cinsel Eğitim, Tedavi ve Araştırma Derneği
DSM: Mental Bozuklukları Sınıflandırma
DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü
KOK: Kombine oral kontraseptif
M.S: Milattan sonra
RIA: Rahim içi araç
SPSS: İstatistik paket programı (Statistical Package for the Social Sciences)
TNSA: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması
Vajen pH: Vajen asitesi
X2: Ki-kare (Chi Square)

9