Doğalcılık ve din arasında : felsefi denemeler

336 Pages·2012·11.19 MB·Turkish

by  Habermas

felsefî denemeler
Çeviren: Ali Nalbant

DOĞALCILIK VE DİN ARASINDA
Felsefi Denemeler
Jürgen Habermas 18 Haziran 1929'da doğdu. 1961 yılında
Marburg'da doçent oldu. 1961-1964 yılları arasında Heidel-
berg'de felsefe dersleri verdi. 1964 yılında Frankfurt am Ma­
in Üniversitesi'nde felsefe ve sosyoloji profesörü oldu. 1971-
1981 yıllarında Starnberg'deki, bilim-teknik dünyasının
yaşam koşullarını araştıran Max Planck Enstitüsü'nün mü­
dürlüğünü yaptı. 1981'de Berkeley Üniversitesi'nde konuk
profesör olarak bulundu. 1982 yılında Frankfurt am Main
Üniversitesi'ne profesör olarak geri döndü. 1994 yılında bu­
radan emekli oldu ve Northwestern Üniversitesi'nde konuk
profesör olarak seminerler verdi.
Başlıca Yapıtları: Strukturwandel der Öffentlichkeit (1962,
"Kamusal Alanın Yapısal Dönüşümü"); Erkenntnis und
Interesse (1968, "Bilgi ve İlgi"); Technik und Wissenschaft
als 'Ideologie' (1968, "İdeoloji" Olarak Teknik ve Bilim); Zur Lo­
gik der Sozialwissenschaften (1970, "Sosyal Bilimlerin Man­
tığı Üzerine"); Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie.
Was leistet die Systemforschung? (Niklas Luhmann'la birlik­
te, 1971, "Toplum Kuramı ya da Sosyal Teknoloji. Sistem
Araştırması Neye Yarar?"); Zur Rekonstruktion des histo­
rischen Materialismus (1976, "Tarihsel Materyalizmin Yeniden
İnşası Üzerine"); Theorie des kommunikativen Handelns (1981,
"İletişimsel Eylem Kuramı"); Der philosophische Diskurs der
Moderne (1985, "Modernin Felsefî Söylemi"); Die nachholende
Revolution (1990, "Arkadan Yetişen Devrim"); Faktizität und
Geltung (1992, "Olgular ve Normlar").
Ali Nalbant 1974 yılında Kırıkkale'de doğdu. İsviçre Frei-
burg Üniversitesi'nde felsefe ve sosyal antropoloji öğrenimi­
ni tamamladı. Halen felsefe kitabı çevirilerini sürdürüyor
ve İsviçre'deki Looren Çevirmenevi'nin organizasyonlarına
katkıda bulunuyor.
Jürgen Habermas'ın
YKY'deki kitapları:
"İdeoloji" Olarak Teknik ve Bilim (1993)
"Öteki" Olmak, "Öteki"yle Yaşamak (2002)
Bölünmüş Batı (2007)
Doğalcılık ve Din Arasında (2009)
JÜRGEN HABERMAS
Doğalcılık ve
Din Arasında
Felsefi Denemeler
Çeviren:
Ali Nalbant
0130
Yapı Kredi Yayınları
Un k il.11• Ç.ıgd.ıj Alm.ııı Edebiyatı Dizisi, ADIMLAR/SCHRITTE projesi çerçevesinde,
** I İm hor Vakti (Herlin), Ernst Reuter Girişimi ve Pro Helvetia desteği ile
Sezer I hırtı (İstanbul) ve Carl Holenstein (Zürih) editörlüğünde yayımlanmıştır."
Yapı Kredi Yayınları - 3009
Cogito -179
Doğalcılık ve Din Arasında - Felsefi Denemeler / Jürgen Habermas
Özgün adı: Zwischen Naturalismus und Religion - Philosophische Aufsätze
Çeviren: Ali Nalbant
Kitap editörü: Şeyda Öztürk
Düzelti: Hakan Toker
Kapak tasarımı: Nahide Dikel - Elif Rifat
Baskı: Mas Matbaacılık A.Ş.
Hamidiye Mah. Soğuksu Cad. No: 3 Kağıthane-İstanbul
Telefon: [phone] e-posta: [email protected]
Sertifika No: 12055
Çeviriye temel alman baskı: Suhrkamp Verlag Frankfurt am Main 2005
1. baskı: İstanbul, Kasım 2009
2. baskı: İstanbul, Mart 2012
ISBN 978-975-08-1702-1
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2009
Sertifika No: 12334
© Suhrkamp Verlag Frankfurt am Main, 2005
Çeviri © S. Fischer Stiftung, Hamburg
Bütün yayın hakları saklıdır.
Kaynak gösterilerek tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında
yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
Yapı Kredi Kültür Merkezi
İstiklal Caddesi No. 161 Beyoğlu 34433 İstanbul
Telefon: [phone] (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
http://www.ykykultur.com.tr
e-posta: [email protected]
İnternet satış adresi: http://alisveris.yapikredi.com.tr
içindekiler
Giriş • 7
1.
Kamusal Alan ve Siyasi Kamuoyu • 15
2.
İletişimsel Eylem ve Aşkınlıktan Koparılmış Akıl • 27
3.
Söylemsel Farklılaşmanın Mimarisi Üzerine • 78
4.
Demokratik Hukuk Devletinin Siyaset Öncesi Temelleri? • 99
5.
Kamusal Alanda Din • 112
6.
Özgürlük ve Belirlenimcilik • 145
7.
"Ben Kendim de Doğanın Bir Parçasıyım" -
Akim Doğayla İçiçe Geçmişliği Üzerine Adorno • 174
8.
İnanma ile Bilme Arasındaki Sınır • 201
9.
Kültürel Hakların Öncüsü olarak Dini Hoşgörü • 238
10.
Kültürlere Eşit Muamele ve
Postmodern Liberalizmin Sınırları • 257
11.
Çoğulcu Dünya Toplumu İçin Siyasi Bir Anayasa? • 297
Giriş
Çağımızın entelektüel durumunu, iki karşıt eğilim nitelemekte­
dir: Doğalcı dünya görüşünün yaygınlaşması ve dini taassupla­
rın siyasi etkisinin artışı.
Bir yandan, terapötik ve öjenik saiklerle yürütülen biyoge-
netik, beyin araştırmaları ve robotbilim alanında kaydedilen
gelişmeler başarıyla sunulmaktadır. Bu programla, kişilerin
kendilerini doğal bilimlerin nesnelleştirici kategorileri üzerin­
den kavraması, gündelik iletişim ve eylem bağlamlarına da sı-
zacaktır. Anlaşılır ve deneyimlenir olan her şeyi gözlemlenebilir
olana indirgeyen bu öznesnelleştirme perspektifini benimseme,
buna tekabül eden kendi kendini araçsallaştırmaya eğilimini
de teşvik edecektir.1 Felsefe söz konusu olduğunda bu eğilime,
bilimselci bir doğalcılığın meydan okuması da eklenir. İnsan
zihninin bütün işlemlerinin, organik maddelere bağımlı olduğu
gerçeği değildir tartışmalı olan. Daha çok, zihnin doğallaştırıl­
masının doğru biçimi konusunda ihtilaf vardır. Çünkü kültürel
evrime dair uygun bir doğalcı kavrayış, hem zihnin öznelerarası
yapısını, hem de onun kurallarla yönlendirilen işlemlerinin nor­
matif niteliğini hesaba katmalıdır.
Doğalcı dünya görüşlerinin yaygınlaşması eğilimine karşı, di­
ğer tarafta dini cemaatler ve gelenekler beklenmedik biçimde ye­
niden canlanmakta ve dünya çapında politikleşmektedir. Felsefe
söz konusu olduğunda, sadece Avrupa'nın bir istisna oluşturdu­
ğu dini enerjilerin yeniden canlanması eğilimine, Batılı moderni-
tenin metafizik sonrası ve dinsel olmayan özkavrayışına yönelik 1
1 Bkz. J. Habermas, Die Zukunft der menschlichen Natur (Genişletilmiş baskı),
Frankfurt/M. 2002.
bir temel eleştirinin meydan okuması eklenmektedir. Tartışmalı
olan, siyasi biçimlendirme olasılıklarının, artık sadece Batı'da or­
taya çıkmış bilimsel-teknik ve ekonomik altyapıların alternatifsiz
hale gelmiş olan evreni içerisinde bulunduğu gerçeği değildir.
Tartışmalı olan daha ziyade, dini taassupların savunucularının
giderek artan ölçüde itham ettikleri, kültürel ve toplumsal rasyo­
nelleşme sürecinin sekülerleştirici sonuçlarının, Batı'ya özgü bir
tarihsel gelişim olduğu yolundaki doğru yorumdur.
Bu çelişkili entelektüel eğilimler muhalif geleneklerde kö-
kenlenir. Katı doğalcılık, Aydınlanmanın bilime iman eden
varsayımlarından çıkan bir sonuç olarak anlaşılabilirken, siyasi
olarak yenilenmiş dini bilinç, Aydınlanmanın liberal varsayım­
larıyla bağlarını koparmaktadır. Ama bu entelektüel ve manevi
görüşler, sadece akademik ihtilaf düzeyinde çatışmakla kalma­
makta, tersine siyasi güçlere dönüşmektedir - hem Batı'nın öncü
ulusunun sivil toplumu içinde, hem de uluslararası düzlemde,
dünya dinlerinin ve hakim kültürlerin karşılaşmasında.
Demokratik hukuk devletlerinin normatif temelleri ve iş­
levsel koşullarıyla uğraşan bir siyaset kuramı açısından, bu mu­
halefet gizli bir işbirlikçiliği de açığa çıkarmaktadır: Bu iki zıt
eğilim, iki taraf da özdüşünüme hazır olma yönünde bir emare
göstermediğinde yönetim biçiminin tutarlılığını, dünyagörüşsel
kutuplaşma aracılığıyla belli ölçüde işbölümü yaparak tehlikeye
sokmaktadır. İster insan embriyonları üzerinde araştırma, ister
kürtaj, isterse koma hastalarının tedavisi konusunda olsun, se-
küler/dindar karşıtlığının fay hattı boyunca uzlaşmaz biçimde
kutuplaşan bir siyasi kültür, en eski demokraside bile vatandaş­
lık zeminini zora sokmaktadır. Liberal vatandaşlık ethos'u her
iki taraftan da, hem inancın hem de bilginin sınırlarını düşü-
nümsel biçimde belirlemeyi talep etmektedir.
Tam da ABD örneğinin gösterdiği gibi, modern anayasal
devlet barışçıl bir dini çoğulculuğu mümkün kılmak için de icat
edilmiştir. Asli dünya görüşleri ve doktrinleri söz konusu oldu­
ğunda barışık olmayan farklı dini cemaatlerin eşit haklara sahip
olarak, karşılıklı hoşgörü ortamında bir arada yaşaması ancak
hukuk devleti çerçevesinde seküler idari yetkinin ideolojik açı­
dan tarafsız bir biçimde kullanılmasıyla mümkün olabilir. Siyasi