Table Of ContentINSTITUTUM HISTORICUM POLONICUM ROMAE
E L E M E N T A
AD FONTIUM EDITIONES
LVIII
DOCUMENTA EX ARCHIVO CARDINALIS IOANNIS MORONE
AD POLONIAM SPECT ANTIA
QUAE IN ARCHIVO SECRETO VATICANO ASSERVANTUR
I PARS
1561 • 1580
edidit
,
CAROLINA LANCKORONSKA
1'101'1 EXITINGUETUR
ROMAE l 9 8 4
INSTITUTUM HISTORICUM POLONICUM ROMAE
VIA VIRGINIO ORSINI 19 · ROM~
IAM PRIDEM ROMAE PRODIERUNT HAEC VOLUMINA
(continuatio Studia Teologiczne - Wilno, vol. I-Xl:
XI - MEYszrow1cz V., Repertorium bibliographicum pro rebus Polonicis Archivi Secreti
Vaticani. Vaticani, 1943.
XII - MEYszroWicz V., De Archivo Nuntiaturae Varsaviensis quod nunc in Archivo Secreto
Vaticano servatur. Vaticani, 1944.
XIII - SAvio P., De Actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status
constituunt. Romae, 1947.
XIV - MEYszrowrcz V., Prospectica descriptio Archivi Secreti Vaticani. (Ed. chirotypica.
exhausta).
ANTEMURALE, I-XXVII, Rornae, 1954-1983
ELEMENTA AD FONTIUM EDITIONES
I - Polonica ex Libris Obligationum et Solutionum Camerae Apostolicae. Collegit J. LISOWSKI,
pp. XV +292, 704 doc. (AD. 1373-1565), 1960. (Archivurn Secreturn Vaticanum).
II - « Liber Disparata Antiqua Continens 11 Praes. E. WINKLER, pp. XVIII+190, 281 doc. (ante
a. 1424), 19 facs. 1960. (Archivurn Capituli Trident.).
III - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Orsini in Archivo Capitolino, I pars. Coll.
W. WYHOWSKA DE ANDREIS, XVIli+162, 1144 doc. (AD. 1565-1787), 29 tab. 1961.
IV - Res Polonicae Elisabetha I Angliae Regnante Conscriptae ex Archivis Publicis Londonia-
rum. Ed. C. H. TALBOT, pp. XVI+311, 166 doc. (AD. 1578-1603), 9 tab., glossariurn verb.
ang. ant., 1961.
V - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Dragonetti de Torres in Civitate Aquilana.
Ed. P. Cou.URA, pp. Xl+86, 483 doc. (AD. 1568-1682), 4 tab., 1962.
VI - Res Polonicae Iacobo I Angliae Regnante Conscriptae ex Archivis Publicis Londoniarum.
Ed. C. H. TALBOT, pp. XI+396, 281 doc., (AD. 1603-1629), 8 tab., glossariurn verb. ang.
ant., 1962.
VII - Repertorium Rerum Polonicarum ex Archivo Orsini in ArchiVo Capitolino, II pars., Coll.
W. WYHOWSKA DE ANDREIS, pp. XVI+250, 1205 doc. (AD. 1641-1676), 11 tab., 1962
VIII -Documenta Polonica ex Archivo Generali Hispaniae in Simancas, I pars. Ed. V. MEYsz-
rowrcz, pp. X+214, 157 doc. (AD. 1514-1576, 1720-1791), 7 tab., 1963.
IX - Res Polonicae ex Archivo Regni Daniae, I pars. Coli. L. KoczY, pp. XII+184, 98 doc.
(AD. 1526-1572), 8 tab., 1964.
X - Repertorium Rerum Polonicarum ex Achivo Orsini in Archivo Capitolino, III pars. Coll.
W. WYHOWSKA DE At..'DREIS, pp. XVI+343, 1399 doc. (AD. 1568-1676), 12 tab., 1964.
XI -Documenta Polonica ex Archiuo Generali Hispaniae in Simancas, II pars. Ed. V. MEYsz-
TOWICZ, pp. VIII+287, 214, doc. (AD. 1567-1579), 7 tab., 1964.
XII -Documenta Polonica ex Archivo Generali Hispaniae in Simancas, III pars. Ed. V. Mnsz-
TOWICZ, pp. V +291, 163 doc. (AD. 1571-1576), 5 tab., 1964.
mi - Res Polonicae ex Archivo Musei Britannici, I pars., Ed. C. H. TALBOT, pp. XVI+175 (AD.
1598), 2 tab., 1965.
INSTITUTUM HISTORICUM POLONICUM ROMAE
E L E M E N T A
AD FONTIUM EDITIONES
LVIII
DOCUMENTA EX ARCHIVO CARDINALIS IOANNIS MORONE
AD POLONIAM SPECT ANTIA
QUAE IN ARCHIVO SECRETO VATICANO ASSERVANTUR
I PARS
1561 • 1580
edidit
,.
CAROLINA LANCKORONSKA
1'101'1 IIX81'1NGUE1'lJR
ROMA E l 9 8 4
SUMPTIBUS
FUNDATIONIS
LANCKORO~SKI
FRIBURGI HELVETIAE
EDIDIT:
INSTITUTUM HISTORICUM FOLONICUM ROMAE
VIA VIRGINIO ORSINI. 19 - ROMA
I N D E X RERUM
Introductio . Pag. VII
)) x
Abbreviationes
Textus . )) 3
Index personarum et Iocorum . J) 239
v
INTRODUCTIO
Hoc volumine LVIII seriei nostrae Elementa ad Fontium Editiones
interrumpimus interim publicationem documentorum, quae in Archivo
Regiomontano asservantur, ut in lucem edamus partem commercii
epistularum cardinalis Ioannis Morone cum Polonia habiti, quod in variis
sectionibus Archivi Secreti Vaticani depositum custoditur.
Ioannes Morone (1509-1580) annis 1540-80 tanta fuit in Ecclesia et in
Europa auctoritate tantumque in rebus publicis gerendis habuit pondus,
ut re vera asserere possimus eum non semel de sorte ac fortuna Eccl.esiae
statuisse ac decidisse. Eius locupletissimum tabularium iam saeculo
XVII dissectum et per varias partes Archivi Vaticani disiectum erat ita,
ut nunc singula volumina sive in variis eiusdem Archivi sectionibus, sive
in ipsa Bibliotheca Apostolica Vaticana conserventur. Inter quae exstant
volumina, quae tota litterarum commercio cardinalis Morone cum Polonia
dedicata sunt, alia vero plura scripta cum rebus Poloniae coniuncta con
tinent et denique alia, in quibus una cum documentis ad Poloniam non
spectantibus singula scripta res Polonas quodammodo attingentia inveniun
tur. Propterea dicere possumus omnia documenta ad Poloniam pertinentia,
quae in archivo privato cardinalis Morone olim s:ervabantur, nunc eiusdem
amplissimi tabularii nonnisi disiecta membra esse et variis locis reperiri
posse.
Hoc igitur volumine eduntur scripta, quae in duobus codicibus voce
" Polonia " signatis continentur. Qui codices hodie diversis prorsus signa
turis praediti sunt et in variis Archivi Secreti Vaticani sectionibus in
veniuntur. Documenta in eis collecta annos 1561-1580 comprehendunt.
Quorum annorum spatio in Republica Christiana res graves et magni
momenti, cum ad Ecclesiam catholicam, tum ad Poloniam quod attinet,
evenerunt.
Concilium Trtdentinum a. 1563, inprimis cardinalis legati, Ioannis
Morone, non communi rerum gerendarum usu et prudentia, feliciter con
clusum est.
In Polonia autem magna tunc erat rerum omnium perturbatio. Anno
enim 1572 ultimus ex familia Jagellonica Poloniae rex, Sigismundus
Augustus, diem suum obivit. Cuius mortem brevi temporis intervallo
secutae sunt duae novi regis electiones (annis 1573, 1575-761, tumultuosae
atque exterarum gentium rebus implicatae. Gentem praeterea Polonorum
eodem tempore dissidentiis de religione et civilibus discordiis, ob reli
gionis " reformationem " obortis, prorsus laceratam ac divisam esse vide
mus.
Quae res ambae, civilis et religiosa, Sedi Apostolicae magnae curae
et sollicitudini erant. Quae igitur tam per suos legatos, quam per epi
scopos Polonos, conciliationis munus inter utramque partem sustinere
conabatur. Primas autem intercessionis partes inter Sedem Apostolicam
et Regnum Poloniae procul dubio duo eximii illius temporis car:dinales
egerunt, Stanislaus Hosius et Ioannes Morone.
VII
Morone munere legati, a Sede Apostolica in Imperium missi, ad Caro
lurn V et Ferdinandum I imperatores, non semel functus est. Domus
Austriacae et totius G~rmaniae rerum peritissimus, Poloniam quasi
ignoraret et non raro res Polonas oculis Germanis, si ita dicene licet,
cernere et iudicare videbatur. Haec scripta leg.entibus Ioannes Morone
nescire videtur, quantopere Reipublicae Polonae structura ac contormatio
et Polonorum indoles ac natura a Germaniae et Germanorum indole ac
conformatione dissimilis fuerit. Quae dissimilitudo nuntiis apostolicis
in Polonia morantibus non erat ignota. Negari tamen non potest res Polonas
Ioanni Morone nec parvi momenti nec contemnendas negligendasque
visas esse.
Primus ex duobus codicibus, quos hoc volumine publici iuris facimus,
"Nunziatura di Polonia 5 A" denominatur, in membranaceo tegumento
insigne gentilicium Pauli V Burghesii (t 1621l exhibet et in dorso titulo
"De Polonia " praeditus est. Ex qua re sequitur tabularium cardinalis
Morone eo iam tempore Archivo Vaticano cooptatum. sed nondum
disiectum fuisse. Eo itaque codice 48 documenta, annis 1561-63 conscripta,
continentur, quorum 32 sunt epistulae Berardi Bongiovanni, .episcopi
Camerini, nuntii apostolici in Polonia (1560-63), ad cardinalem Morone
datae; sunt praeterea aliquot epistulae aliarum quarundam personarum
ad cardinalem scriptae, necnon alia documenta non illi destinata, quorum
exempla a nuntio apostolico ipsi missa erant.
Non pauca eorum documentorum a. 1861 ab Augustino Theiner in
serie "Vetera Monumenta Poloniae et Lithuaniae ", vol. II, publici iuris
jacta sunt. De qua editione hoc dici potest: negari quidem nequit ipsius
editoris eiusque patroni, A. Przeździecki, meritum non contemnendum
juisse, ut huiusmodi documenta omnino in lucem prodire potuerint.
Nihilominus tamen talis editio neque nostrarum temporum postulatis
satisfacere neque a vitiis vacua esse videtur. Multa enim ad arbitrium
editoris, lectore minime praemonito, omittuntur vel abbreviantur. nomina
non raro personarum, ad quas scribitur, aliarumque vel falso indicantur
vel vitiose senbuntur etc. Quas ob causas hic non notamus, quae scripta
a nobis publżcata a Theinero quoque edita sint. Similiter nullam habuimus
rationem operis E. Rykaczewski, Relacje nuncjuszów apostolskich i innych
osób o Polsce od r. 1548 do 1690. Wydanie Biblioteki Polskiej w Paryżu
1864, Berlin-Poznań, ubi nonnullorum documentorum Latine et praes.ertim
Italice scriptorum, quae hoc in volumine continentur, versiones Polonicae,
non semp.er accurate et lirleliter confectae, publicatae sunt.
Alter ex duobus codicibus, quos hoc volumine typis excudendos curavi·
mus, etiam membrana religatus et insigni gentilicio Burghesiorum ornatus
est. In dorso titulum "Polonia" inscriptum habet. Continet 80 varii
generis documenta, cum rebus Polonis quodammodo coniuncta, quae
annis 1561-80 conscripta sunt. In quibus maximam partem occupant
epistulae nuntiorum apostolicorum in Polonia: Berardi Bongiovanni (qui
a. 1563 ex Polonia discessit) nonnisi tres habentur epistula.e ad cardinalem
Morone datae, necnon 5 exempla litterarum ad nuntium scriptarum; Ioan·
nis Francisoi Commendone (qui munere nuntii annis 1564-65, legati 1570-73
functus est) exstant summaria 10 epistularum ad cardinalem Morone
milssarum; Vincentii Dal Portico (1568-73) una sola conservata est epistula;
Vincentii Laureo, episcopi Montis Regalis (nuntii in Polonia annis 1574-78),
habemus 14 epistulas originales ad Morone datas et 11 ex.empla litterarum.
quae sive ad varios Sedis Apostolicae ministros, sive ad proceres Polonos
a nuntio scriptae et cardinali Morone in exemplis transmissae sunt, ita
VIII
