Table Of ContentT.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI
ARAP DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI
DİYARBAKIR ZİYA GÖKALP YAZMA ESERLER
KÜTÜPHANESİNDE YER ALAN ARAPÇA GRAMERE
DAİR ESERLERİN TASNİF VE TANZİMİ
Rıfat IŞIK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. Recep DİKİCİ
Konya- 2015
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI _________________________________________ XI
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ____________________________ XII
ÖNSÖZ __________________________________________________________ XIII
ÖZET ___________________________________________________________ XV
SUMMARY ______________________________________________________ XVI
TRANSKRİPSİYON SİSTEMİ _____________________________________ XVII
KISALTMALAR _________________________________________________ XVIII
GİRİŞ
A. YAZMACILIĞIMIZIN TARİHİ VE DİYARBAKIR ZİYA GÖKALP
YAZMA ESERLER KÜTÜPHANESİ TARİHÇESİ ______________________ 1
A.1. Yazmacılığımızın Tarihi ______________________________________________ 1
A. 2. Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eserler Kütüphanesi Tarihçesi ____________ 3
B. YAZMA ESERLER HAKKINDA GENEL BİLGİ _____________________ 4
B.1. Bir Yazma Eser Nüshasını Değerli Kılan Temel Unsurlar __________________ 4
B. 2. Yazma Eserlere Ait Bazı İfadelerin Tanımı ______________________________ 6
C. ÇALIŞMADA TAKİP EDİLEN METOT ___________________________ 11
BİRİNCİ BÖLÜM
1. DİYARBAKIR ZİYA GÖKALP YAZMA ESERLER
KÜTÜPHANESİNDEKİ NAHİV İLMİ İLE İLGİLİ ESERLERİN TAVSİFİ
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 13
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 14
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 15
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 16
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 16
el-‘Avâmilu'l-Cedîde ____________________________________________________ 17
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 18
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 19
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 20
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 21
II
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 21
el-‘Avâmilu'l-Mie ______________________________________________________ 22
ed-Durretu'ş-Şinvâniye ‘alâ Şerḥi'l-Acurrûmiyye fî ‘İlmi’l ‘Arabiyye ___________ 23
el-Elfiyye _____________________________________________________________ 24
el-Elfiyye _____________________________________________________________ 25
el-Elfiyye fi’n-Naḥv _____________________________________________________ 26
el-Elfiyye _____________________________________________________________ 27
Evżaḥu'l-Mesâlik _______________________________________________________ 27
el-Fevâidu's-Ṣamediye fî ‘İlmi'l-‘Arabiyye __________________________________ 29
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 30
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 31
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 32
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 32
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 33
el-Fevâidu'ż-Żiyâiye fî Ḥalli Müşkilâti'l-Kâfiye ______________________________ 34
Ḥadâiḳu'd-Deḳâiḳ ______________________________________________________ 35
Ḥadâiḳu'd-Deḳâiḳ fî Şerḥi Risâleti ‘Alâmeti'l-Ḥaḳâiḳ ________________________ 36
Ḥallu Esrâri'l-Aḫyâr ‘alâ İ‘râbi İẓhâri'l-Esrâr ______________________________ 37
Ḥallu Ma‘âḳidi'l-Ḳavâid ________________________________________________ 38
Ḥâşiye ‘alâ Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ____________________________________________ 39
Ḥâşiye ‘alâ İmtiḥâni'l-Ezkiyâ_____________________________________________ 40
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi Dîbâceti'l-Miṣbâḥ _______________________________________ 42
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi Dîbâceti'l-Miṣbâḥ _______________________________________ 43
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi Dibâceti'l-Unmûzec fi'n-Naḥv _____________________________ 44
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ________________________________________________ 45
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ________________________________________________ 46
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ________________________________________________ 46
Ḥâşiye ‘ala'l Kâfiye fi'n-Naḥv ____________________________________________ 47
Ḥâşiye ‘ala'l-Fevâidi'ż-Żiyâiyye ___________________________________________ 48
Ḥâşiye ‘ala'l-Fevâidi'ż-Żiyâiyye ___________________________________________ 49
III
Ḥâşiye ‘ala'l-Fevâidi'ż-Żiyâiyye ___________________________________________ 50
Ḥâşiye ‘ala'l-Vâfîye _____________________________________________________ 53
Ḥâşiyetu'd-Żav ________________________________________________________ 54
Ḥâşiyetu'l-Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ______________________________ 55
Ḥâşiyetu'l-Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l Fevâidi'ż-Żiyaiye _____________________________ 55
Ḥâşiyetu'l-Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ______________________________________ 56
Ḥâşiyetu'l-Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ______________________________________ 57
Ḥâşiyetu'l-Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l-Kâfiye ______________________________________ 58
Hidâye Ẕevi-l-Elbâb ilâ Mûṣılit-Ṭullâb ilâ Ḳavâ‘idi’l- İ‘rab ___________________ 59
el-Iṣlâḥ fî Şerḥi Dîbâceti'l-Miṣbâḥ _________________________________________ 60
el-İ‘râb ‘an Ḳavâ‘idi'l-İ‘râb ______________________________________________ 61
el-İ‘râb ‘an Ḳavâ‘idi'l-İ‘râb ______________________________________________ 62
el-İ‘râb ‘an Ḳavâ‘idi'l-İ‘râb ______________________________________________ 63
İ‘râbu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 64
el-İfṣâḥ ‘ala'l Kâfiye ____________________________________________________ 64
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 65
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 66
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 68
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 69
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 70
el-İftitâḥ ‘ala'l-Miṣbâḥ __________________________________________________ 72
İmtiḥânu'l-Eẕkiya fî Şerḥi Lubbi'l-Elbâb ___________________________________ 72
el-Îżâh fî Şerḥi’l-Mufaṣṣal _______________________________________________ 73
İẓhâru'l-Esrâr _________________________________________________________ 75
İẓhâru'l-Esrâr _________________________________________________________ 76
İẓhâru'l-Esrâr _________________________________________________________ 77
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 78
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 79
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 79
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 80
IV
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 81
el-Kâfiye ______________________________________________________________ 82
Ḳaṣîde fî Beyâni'l-Müennesi's-Semâ‘iye ____________________________________ 82
el-Ḳaṣîdetu'l-Muvaşşaḥ bi'l-Esmâi'l-Müennes _______________________________ 83
Keşfu’l Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye ___________________________________________ 84
Keşfu'l-Esrâr __________________________________________________________ 85
Kitâbu'l-Ḥamdiye ______________________________________________________ 86
el-Meḳâṣıdu'n-Naḥviyye fi Şerḥi Şevâhidi'n-Elfiye ___________________________ 87
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 88
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 89
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 90
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 90
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 91
el-Miṣbâḥ _____________________________________________________________ 92
Mu‘ribu'l-‘Avâmili'l-Mie ________________________________________________ 93
Mu‘ribu'l-‘Avâmili'l-Mie ________________________________________________ 94
Mucîbu'n-Nidâ ilâ Şerḥi Ḳaṭri'n-Nedâ _____________________________________ 96
el-Mufaṣṣal ____________________________________________________________ 97
el-Mufaṣṣal ____________________________________________________________ 99
el-Mufaṣṣal ___________________________________________________________ 100
el-Mufaṣṣal ___________________________________________________________ 100
Mufîdu'l-İ‘râb ________________________________________________________ 101
el-Muġnî _____________________________________________________________ 102
Muġni'l-Lebîb ‘an Kutubi'l-E‘ârîb _______________________________________ 103
Muġribul-Kâfiye fî'n-Naḥv _____________________________________________ 106
Muḳaddimetu'l-Acurrûmiye ____________________________________________ 107
Mu‘rîbu'l-İ‘râb _______________________________________________________ 109
Mûṣılu't-Ṭullâb ilâ Ḳavâ‘idi’l- İ‘râb ______________________________________ 110
el-Muvaşşaḥ __________________________________________________________ 111
el-Muvaşşaḥ __________________________________________________________ 112
V
el-Mükemmel fî Şerḥi'l-Mufaṣṣal ________________________________________ 113
el-Musâ‘id ___________________________________________________________ 114
Nehcetu'l-Merżiyye fî Şerḥi'l-Elfiyye _____________________________________ 115
Netâicu'l-Efkâr Şerḥu'l-İẓhâr ___________________________________________ 116
Nihâyetu'l-Behcet _____________________________________________________ 122
er-Reşad fî Şerḥi'l-İrşâd ________________________________________________ 123
Risâle fî ‘İlmi'n-Naḥv __________________________________________________ 124
Risâle fî Beyân Emmâ Ba‘d _____________________________________________ 125
Risâle fî Beyâni'l-Ḥâṣıl bi'l-Maṣdar ______________________________________ 126
Risâle fî Beyâni'l-Ḥurûfi'z-Zevâidi ve'l-Aṣliyyeti____________________________ 127
Risâle fî Cümleti’l Ḫaberiyye ____________________________________________ 128
Risâle fî Taḥḳîḳî Vâż‘i Kâde ____________________________________________ 129
Risâle fi'l-Mu‘arraf bi'l-Lâm ____________________________________________ 130
Risâle fi'n-Naḥv _______________________________________________________ 131
Şerḥu Bâbi’t Tenâzi‘ ___________________________________________________ 135
Şerḥu Dîbâceti’l Ḥadâiḳi’d Deḳâiḳ _______________________________________ 135
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 136
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 137
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 137
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 138
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 139
Şerḥu Dîbâceti'l-Miṣbâḥ ________________________________________________ 139
Şerḥu Dîbâceti'l-Vafîye _________________________________________________ 140
Şerḥu Ebyâti'l-Mufaṣṣal ________________________________________________ 141
Şerḥu Ebyâti'ż-Żav’ ___________________________________________________ 142
Şerḥu Ebyâti'ż-Żav’ ___________________________________________________ 142
Şerḥu Elfâżı'n-Naḥviyye ________________________________________________ 143
Şerḥu Ḳavâ‘idi’l İ‘râb _________________________________________________ 144
Şerḥu Kitâbi'n-Naḥv ___________________________________________________ 145
Şerḥu'l-Muḳaddimeti'l-Acurrûmiye ______________________________________ 146
VI
Şerḥu'l-Muḳaddimeti'l-Acurrûmiye ______________________________________ 147
Şerḥu Nihâyeti'l-Behce _________________________________________________ 148
Şerḥu’l-Elfiyye fi'n-Naḥv _______________________________________________ 149
Şerḥu'l ‘Avâmili'l-Cedîde _______________________________________________ 151
Şerḥu'l-‘Avâmili'l-Mie _________________________________________________ 151
eş-Şerḥu'l-Âḫir _______________________________________________________ 152
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 153
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 154
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 154
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 155
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 156
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 157
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 158
Şerḥu’l-Kâfiye ________________________________________________________ 158
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 159
Şerḥu'l-Kâfiye ________________________________________________________ 159
Şerḥu'l-Muġnî ________________________________________________________ 160
Şerḥu'l-Muġnî ________________________________________________________ 161
Şerḥu'l-Muġnî ________________________________________________________ 162
Şerḥu'l-Muġnî ________________________________________________________ 162
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 163
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 164
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 165
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 166
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 167
Şerḥu'l-Unmûzec ______________________________________________________ 167
Şuẕûru'ẕ Ẕeheb fî Ma‘rifeti Kelâmi'l-‘Arab ________________________________ 168
Ta‘lîḳa ‘alâ ‘Avâmili'l-Mie ______________________________________________ 169
Ta‘lîka ‘ala Nuketi'l-Elfiyye ve'l-Kâfiye ve'ş-Şâfiye ve Nuzhetu'ṭ-Ṭarf ve Şuẕûru'ẕ-
Ẕeheb _______________________________________________________________ 170
Ta‘lîḳu'l-Fevâżil ‘alâ İ‘râbi'l-‘Avâmil _____________________________________ 171
VII
et-Tenvîr _____________________________________________________________ 172
Terkîb-u ‘Avâmili'l-Mie ________________________________________________ 173
Tuhfetu'ş-Şafîye fî Şerḥi'l-Kâfiye ________________________________________ 174
el-‘Ucâbu'l-Mevṣıl ile't-Temyîz fî'l-Lafẓi Beyne'l-Ḫaṭâi ve's-Ṣavâb ____________ 175
el-Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye _______________________________________________ 178
el-Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye _______________________________________________ 179
el-Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye _______________________________________________ 179
el-Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye _______________________________________________ 180
el-Vâfiye fî Şerḥi'l-Kâfiye _______________________________________________ 181
Żavu'l-Miṣbâḥ ________________________________________________________ 182
Żavu'l-Miṣbâḥ ________________________________________________________ 182
Żavu'l-Miṣbâḥ ________________________________________________________ 183
Żavu’l-Miṣbâḥ ________________________________________________________ 184
Żavu'l-Miṣbâḥ ________________________________________________________ 185
İKİNCİ BÖLÜM
2. DİYARBAKIR ZİYA GÖKALP YAZMA ESERLER
KÜTÜPHANESİNDEKİ SARF İLMİ İLE İLGİLİ ESERLERİN TAVSİFİ
Baḥru'l-Ḳavâid _______________________________________________________ 186
Baḥru'l-Ḳavâid _______________________________________________________ 187
Binâu'l-Ef‘âl _________________________________________________________ 188
Binâu'l-Ef‘âl _________________________________________________________ 189
Dureru'l-Menḳûd fî Şerḥi'l-Maḳṣûd ______________________________________ 189
el-Emsiletu'l-Muḫtelife _________________________________________________ 191
el-Emsiletu'l-Muḫtelife _________________________________________________ 192
el-Emsiletu'l-Muḫtelife _________________________________________________ 193
el-Felâḥ fî Şerḥi'l-Merâḥ _______________________________________________ 193
el-Felâḥ fî Şerḥi'l-Merâḥ _______________________________________________ 194
Ḥâşiye ‘alâ Şerḥi'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf ________________________________________ 195
Ḥâşiye ‘ala'ş-Şâfiye ____________________________________________________ 195
İ‘lâlu't-Taṣrîf _________________________________________________________ 196
Îm‘ânu'l-Enẓâr _______________________________________________________ 197
VIII
Îm‘ânu'l-Enẓâr _______________________________________________________ 198
‘İzzu fi't-Taṣrîf _______________________________________________________ 199
‘İzzu fi't-Taṣrîf _______________________________________________________ 200
‘İzzu fi't-Taṣrîf _______________________________________________________ 201
‘İzzu fi't-Taṣrîf _______________________________________________________ 202
Kifâyetu'l-Mubtedî ____________________________________________________ 203
Kifâyetu'l-Mubtedî ____________________________________________________ 204
Kifâyetu'l-Mubtedî ____________________________________________________ 205
Kifâyetu'l-Mubtedî ____________________________________________________ 206
el-Maḳṣûd ___________________________________________________________ 206
el-Maḳṣûd ___________________________________________________________ 208
el-Maḳṣûd ___________________________________________________________ 209
el-Maḳṣûd ___________________________________________________________ 209
el-Maṭlûb fî Şerḥi'l Maḳṣûd _____________________________________________ 210
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 214
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 215
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 216
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 216
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 217
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 218
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 219
Merâḥu'l-Ervâḥ _______________________________________________________ 219
el-Miftâḥ _____________________________________________________________ 220
Mustevcibetu't-Teşrîf bi Tavdiḥ Şerḥi't-Taṣrîf _____________________________ 221
Risâle fî Nisbeti'l-Cem‘i ________________________________________________ 222
Risâle fî't-Taṣrîf _______________________________________________________ 223
er-Risâletu'l-İstiḳâḳiyye ________________________________________________ 223
er-Risâletu'l-Veledîyye _________________________________________________ 225
Risâletu'ṣ-Ṣarf ________________________________________________________ 226
Rûḥu'ş-Şurûḥ ________________________________________________________ 227
Rûḥu'ş-Şurûḥ ________________________________________________________ 230
IX
eş-Şâfiye _____________________________________________________________ 231
eş-Şâfiye _____________________________________________________________ 232
Şerḥu'l-Binâi'l-Ef‘âl ___________________________________________________ 233
Şerḥu'l-Binâi'l-Ef‘âl ___________________________________________________ 235
Şerḥu'l-Emsileti'l-Muḫtelife _____________________________________________ 236
Şerḥu'l-Emsileti'l-Muḫtelife _____________________________________________ 237
Şerḥu'l-Emsileti'l-Muḫtelife _____________________________________________ 238
Şerḥu'l Emsile ________________________________________________________ 239
Şerḥu'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 242
Şerḥu'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 243
Şerḥu'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 244
Şerḥu'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 245
Şerḥu'l ‘İzzî fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 245
Şerḥu Kifâyeti'l-Mübtedî _______________________________________________ 246
Şerḥu'l-Lubbi'l-Elbâb fî İ‘lmi'l-İ‘râb _____________________________________ 247
Şerḥu'l-Lubbi'l-Elbâb fî İ‘lmi'l-İ‘râb _____________________________________ 248
Şerḥu'l Merâḥi'l-Ervâḥ ________________________________________________ 249
Şerḥu'l Merâḥi'l-Ervâḥ ________________________________________________ 256
Şerḥu'l Merâḥi'l-Ervâḥ ________________________________________________ 257
Şerḥu'n-Nefḥati'l-Verdiyye _____________________________________________ 257
Şerḥu'ş Şâfiye ________________________________________________________ 259
Şerḥu'ş Şâfiye ________________________________________________________ 260
Şerḥu Şâfiye fi't-Taṣrîf _________________________________________________ 261
Tebyînu'l-Ḳavâid fî Temîmi'l-Fevâid _____________________________________ 262
Terkîb-u İzzi _________________________________________________________ 263
Żiyâu'l-Ḳulûb ve Tenvîru'l-Maḳṣûd ______________________________________ 263
SONUÇ _________________________________________________________ 265
KAYNAKÇA ____________________________________________________ 266
İNDEKS ________________________________________________________ 270
X
Description:Yusuf Bildik'e, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi müdürü Bekir Yazma Eser Uzman Yrd. Faruk Ağartan'a, Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma fin, Mu'cemu'l-Müellifîn adlı eserde kırk dört tane eserinin olduğu, el-A'lâm adlı