din psikolojisi açısından 'alfred adler psikolojisi'

189 Pages·2015·1.65 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

DİN PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN ‘ALFRED
ADLER PSİKOLOJİSİ’NİN
DEĞERLENDİRİLMESİ

Ali Engin UYGUR
2501070147

TEZ DANIŞMANI
Doç. Dr. Mehmet ATALAY

İSTANBUL 2015

DİN PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN ‘ALFRED ADLER
PSİKOLOJİSİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ali Engin UYGUR
ÖZ
Bu çalışmada Alfred Adler’in Bireysel Psikoloji Teorisi, bu teorinin temel
kavramları ve psikoterapi sürecinde danışana yaklaşım boyutu ele alınmış, tek tanrılı
dinlerin kutsal metinlerindeki bireysel ve toplumsal hayata yaklaşım biçimi ile birlikte
karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.
Birinci bölümde, Adler’in kısa biyografisi ele alınmıştır. İkinci bölümde,
Bireysel Psikoloji Teorisi ile temel kavramları olan ‘toplumsal ilgi’, ‘yaşamın
görevleri’, ‘aşağılık hissi ve aşağılık kompleksi’ ile ‘üstünlük hedefi’ incelenmiş,
Freud ve Adler’in akademik ilişkisiyle, bu sürecin teoriye etkilerinden bahsedilmiş,
son olarak Bireysel Psikoloji’nin holistik (bütüncül) bakış açısı hakkında bilgi
verilmiştir. Üçüncü bölümde ise Bireysel Psikoloji’nin temel kavramları ile tek tanrılı
dinlerin kutsal metinlerindeki bireysel ve toplumsal yaklaşım ilişkisinin kurulduğu,
literatürde günümüze kadar yapılmış olan bazı çalışmalara değinilmiş, pastoral
danışmanlığın yaklaşımıyla benzeyen noktalar incelenmiştir. Karşılaştırmada tespit
edilen benzerliklerden hareketle, Bireysel Psikoloji’nin psikoterapi sürecine sağladığı
manevi katkı değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Sonuç olarak, Bireysel Psikoloji ile tek tanrılı dinler arasında yaşamın anlamını
sorgulama, nihai yaşam hedefi belirleme, aşkın bir varlıktan yardım bekleme, umut,
işbirliği ve dayanışma gibi sosyal ve manevi kavramlar açısından ortak yanların
bulunduğu gözlenmiştir. Buradan hareketle, Bireysel Psikoloji tekniklerinin
psikoterapi sürecindeki danışanlar üzerinde sosyal ve manevi açıdan olumlu etkiler
doğurabileceği sonucuna varılmıştır. Bireysel Psikoloji’nin şekillendiği dönemde,
bilim-din ilişkisine olan yaklaşımın, teoriyi olabileceğinden çok daha seküler kıldığı
anlaşılmaktadır. Son olarak, teorinin manevi yönünün; hayatın anlamı ve nihai yaşam
amacı konularına ilişkin olarak zamanla önem kazandığı ileri sürülebilmektedir.

iii
Anahtar Kelimeler: Alfred Adler, Bireysel Psikoloji, Aşağılık Kompleksi,
Din, Tanrı, Maneviyat

iv
AN EVALUATION OF ‘ADLERIAN PSYCHOLOGY’ IN TERMS
OF THE PSYCHOLOGY OF RELIGION
Ali Engin UYGUR
ABSTRACT
In this thesis, Alfred Adler’s ‘Individual Psychology Theory’, its basic
concepts, and the approach to clients in psychotherapy are studied. Also, a comparison
is made between the individual and social approaches of Adler’s theory and that of
monotheistic religions are made.
In the first part, Alfred Adler’s short biography is presented. In the second part,
the theory is studied with such basic concepts as “social interest”, “life tasks”,
“inferiority feelings and inferiority complex” and “striving for superiority”. Adler’s
academic relationship with Sigmund Freud and its influences to the theory are
presented and, finally, holistic perspective of the theory is laid out. In the third part,
studies conducted up until our time about the relationship between the fundamental
concepts of the theory and the individual and social approaches of monotheistic
religions are introduced and the similarities found between Individual Psychology and
Pastoral Counseling are evaluated. Based on these similarities, the spiritual
contribution of Individual Psychology to psychotherapy is also evaluated.
As a result, some commonalities between the theory and monotheistic religions
are observed concerning social and spiritual concepts like ‘questioning the meaning
and the goals of life’, expecting help from a transcendental being, hoping, cooperation
and solidarity. It has been concluded that Individual Psychology might have positive
effects in terms of social and spiritual aspects on the clients in psychotherapy. It has
also been concluded that the secular approach to science-religion relationship when
Individual Psychology was being formed caused the theory to be strictly secular.
Finally, one can contend that the spiritual aspect of the theory has in time gained
importance regarding the meaning and ultimate goal of life.

v
Key Words: Alfred Adler, Individual Psychology, Inferiority Complex, God,
Religion, Spirituality

vi
ÖNSÖZ
19. yüzyıla kadar felsefenin çatısı altında ele alınmış olan psikoloji bilimi, 19.
yüzyılda ayrı bir bilim dalı olarak ortaya çıkmış, dönemin özgür iradeyi yadsıyan
mekanist ve deterministik akımından etkilenmiş ve bu dönemde ortaya atılan ilk
psikoloji teorileri de çağın ruhunun etkisi altında şekillenmişlerdir. Alfred Adler, böyle
bir dönemde Bireysel Psikoloji Teorisi’ni ortaya koymuş, ancak döneminin mekanist
ve deterministik bakış açısına zıt bir duruş sergileyerek ılımlı determinist bir bakış
açısını benimsemiş, insanın kendi seçimlerini yapabilen, özgür irade sahibi bir varlık
olduğunu, ancak seçimlerinin sonuçlarını bilemeyeceği için bir noktadan sonra
kaderine teslim olmak durumunda kaldığını savunmuştur. Dönemin bilim anlayışının
etkisiyle Tanrı’nın varlığının bilimsel açıdan ispat edilemeyeceğini kabul eden Adler,
buna karşın teorisine yaşamın anlamının önemi, yaşamın bireye yüklediği görevler,
topluma karşı sorumluluk, nihai hayat amacı gibi tek tanrılı dinlerin inanç sistemleri
açısından da önem taşıyan unsurları dâhil etmiş, 20. yüzyılda ise Adler’in teorisi
önemli takipçileri tarafından içerdiği manevi unsurlara vurgu yapılarak yeniden ele
alınmıştır.
Tedavi edici ve yapılandırılmış bir psikoterapi metodu olan Bireysel
Psikoloji’nin, aynı zamanda içerdiği toplumsal bağlılık, işbirliği, nihai yaşam hedefi,
yaşamın anlamının önemi gibi unsurlarla, tek tanrılı dinlerin inanç sistemlerindeki
bireysel ve toplumsal yaşamı düzenleyici hedeflere paralel bir çerçevede terapi
sürecini ilerletmesi tarafımızca önemli görüldüğü için çalışmamıza konu edinilmiştir.
Bireysel Psikoloji’de terapistin eğitici ve yol gösterici rolü, kendini danışanın yerine
koyabilmesinin ve ihtiyaçlarını anlayabilmesinin terapötik ilişkideki önemi; özellikle
dindar bireylerin yaşam biçimlerinin anlaşılması ve manevi ihtiyaçlarının karşılanması
açısından önem taşımaktadır. Aşkın bir varlık kavramını psikoterapi sürecine dâhil
etmenin teist, ateist ve deist olmak üzere tüm danışanlarda umut aşılayıcı ve olumlu
bir etkisinin bulunduğunu belirten Adlerci terapistler mevcuttur. Bu tezde Bireysel
Psikoloji’nin temel unsurları, tek tanrılı dinlerin kutsal metinlerindeki bireysel ve
toplumsal yaşama yönelik yaklaşımlar ile karşılaştırılmış ve paralel yönleri masaya
yatırılmıştır.

vii
Tezin birinci bölümünde, Alfred Adler’i daha yakından tanımak amacıyla
kısaca biyografisi ele alınacaktır. İkinci bölümde, Bireysel Psikoloji’deki temel
kavramlar olan ‘toplumsal ilgi’, ‘yaşamın görevleri’, ‘aşağılık hissi ve aşağılık
kompleksi’ ile ‘üstünlük hedefi’ detaylıca ele alınacak, Bireysel Psikoloji’nin insan
tabiatına yönelik holistik yaklaşımı değerlendirilecek ve Adler’in Freud ile bir süre
devam eden akademik işbirliği sürecine değinilerek, bu sürecin Adler’in gelişimine
etkisinden bahsedilecektir. Üçüncü bölüm ise, Adler’in yaklaşımının tek tanrılı dinler
açısından anlaşılmaya çalışılacağı, Bireysel Psikoloji’nin temel kavramları ile kutsal
kitaplarda bireysel ve toplumsal konularda vurgulanan belli noktalar arasındaki
benzerliklerin masaya yatırılacağı, bu benzerliklerin literatürde özellikle Adlerci
psikologlar tarafından nasıl değerlendirildiğine ilişkin bazı çalışmaların ele alınacağı
ve Pastoral Danışmanlık ile Bireysel Psikoloji arasında anlamlı bir yakınlık olduğuna
ilişkin görüşlerin inceleneceği bölümdür. İlişki kurulan benzerliklerden hareketle,
Bireysel Psikoloji’nin psikoterapi sürecine sağladığı manevi katkının tedavi
üzerindeki etkilerinden söz edilecektir.
Şüphesiz ki bu çalışmaya pek çok kişi katkıda bulunmuştur. Başta tez süresi
boyunca sabırla desteğini ve motivasyonunu esirgemeyen, tezimi okuyup yönlendiren,
danışmanım Doç. Dr. Mehmet Atalay’a şükranlarımı sunuyorum. Makalelere
ulaşmamdaki katkılarından dolayı desteğini ve inancını her fırsatta hissettiren yengem
Feryal Kalkavan Taslaman’a, çalışmamı bitirmemdeki motivasyonlarından dolayı
aileme ve arkadaşlarıma teşekkürü borç biliyorum. Son olarak 2012 yılında vefat eden
babam Orhan Uygur’u tıp alanındaki başarılı çalışmalarıyla bana her zaman gurur
veren ilham kaynağı olmasından ve beni insan üzerine araştırıp, öğrenmeye teşvik
etmesinden dolayı rahmetle anıyorum.

viii
İÇİNDEKİLER
ÖZ ................................................................................................................................ iii
ABSTRACT ...................................................................................................................... v
ÖNSÖZ .......................................................................................................................... vii
KISALTMALAR ................................................................................................................ xi
GİRİŞ .............................................................................................................................. 1

BİRİNCİ BÖLÜM: I. ADLER’İN KISA BİYOGRAFİSİ ............................................................... 6
A. Çocukluk ve Gençlik Yılları ............................................................................................... 6
B. Adler’in Çocukluk ve Gençlik Yıllarındaki Yaşamının, Bireysel Psikoloji Teorisi Üzerindeki
Etkileri .................................................................................................................................. 7
C. Evlilik Sonrası Aile Hayatı ............................................................................................... 11
D. Amerika’ya Gidişi Sonrası Akademik Hayatı .................................................................. 12
E. Adler’in Hayatının Son Yılları ve Ölümü ......................................................................... 16

İKİNCİ BÖLÜM: II. ADLER’İN BİREYSEL PSİKOLOJİ SİSTEMİ .............................................. 20
A. Bireysel Psikoloji Nedir? ................................................................................................. 22
B. Toplumsal İlgi ................................................................................................................. 28
1. Bireyde Toplumsal Duygunun Gelişimine Engel Teşkil Eden Faktörler ...................... 31
a. Doğum Sırası........................................................................................................... 35
b. Fiziksel Yetersizlikler .............................................................................................. 38
c. Şımarık Çocuk ......................................................................................................... 39
d. İhmal Edilmiş Çocuk ............................................................................................... 43
C. Yaşamın Görevleri .......................................................................................................... 44
1. İş Problemi ................................................................................................................. 47
2. Toplum Problemi ........................................................................................................ 49
3. Evlilik Problemi ........................................................................................................... 50
D. Aşağılık Hissi ve Aşağılık Kompleksi ............................................................................... 52
E. Üstünlük Hedefi .............................................................................................................. 60
F. Bireysel Psikoloji’nin Gelişimine Etki Eden Akımlar........................................................ 65
1. İnsan Davranışına Holistik (Bütüncül) Yaklaşım ......................................................... 65
2. Freud ve Adler İlişkisi: Psikanaliz’in Adler’in Çalışmalarına Etkisi .............................. 68

ix
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: III. DİN PSİKOLOJİSİ AÇISINDAN BİREYSEL PSİKOLOJİ TEORİSİ ............. 75
A. Bireysel Psikoloji ve Din ................................................................................................. 77
B. Toplumsal İlgi ve Din İlişkisi ........................................................................................... 82
C. Yaşamın Görevleri ve Din İlişkisi .................................................................................. 100
1. İş Problemi ........................................................................................................... 103
2. Toplum Problemi .................................................................................................. 108
3. Evlilik Problemi ..................................................................................................... 111
4. Kendiyle Baş Edebilme Problemi ve Maneviyat Problemi ................................... 119
D. Aşağılık Hissi ve Din İlişkisi ........................................................................................... 125
E. Üstünlük Hedefi ve Din İlişkisi ...................................................................................... 132
F. Bireysel Psikoloji ve Pastoral Danışmanlık ................................................................... 143
1. Pastoral Danışmanlığın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi ................................................. 144
2. Bireysel Psikoloji ve Pastoral Danışmanlık İlişkisi ................................................. 147
3. Terapötik İlişkide Dini ve Manevi İhtiyaçların Entegrasyon Eksikliği ................... 149
4. Adlerci Psikoterapi Yöntemi ve Tek Tanrılı Dinler Arasında Kurulmuş Olan Bazı
Benzerlikler .................................................................................................................. 155

SONUÇ ........................................................................................................................ 166
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 176

x