din psikolojisi

180 Pages·2014·1.5 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI

POZİTİF PSİKOLOJİ YAKLAŞIMIYLA MÜ’MİN
İNSANIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

Yüksek Lisans Tezi

İsa CEYLAN

Ankara-2013
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI

POZİTİF PSİKOLOJİ YAKLAŞIMIYLA MÜ’MİN
İNSANIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

Yüksek Lisans Tezi

İsa CEYLAN

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Öznur ÖZDOĞAN

Ankara-2013
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ)
ANABİLİM DALI

POZİTİF PSİKOLOJİ YAKLAŞIMIYLA MÜ’MİN
İNSANIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Öznur ÖZDOĞAN

Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
.................................................................... ........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
Tez Sınavı Tarihi ..................................
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış
ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin
gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı
ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim. (…../…../2013)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin
Adı ve Soyadı

………………………………………
İmzası

………………………………………
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................ İV
KISALTMALAR ................................................................................................... Vİİ
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ 1
GİRİŞ .......................................................................................................................... 3
A. ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ .................................................................... 3
B. ARAŞTIRMANIN AMACI ........................................................................... 6
C. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ........................................................................... 6
D. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ...................................................................... 8
BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 9
TEMEL KAVRAMLAR ........................................................................................... 9
I. İMAN ............................................................................................................. 9
A. İMAN-İSLAM (MÜ’MİN-MÜSLÜMAN) İLİŞKİSİ ........................... 16
B. İMAN-AHLÂK İLİŞKİSİ ....................................................................... 20
C. İMAN-VİCDAN İLİŞKİSİ ..................................................................... 24
II. KİŞİLİK ....................................................................................................... 26
A. TANIMI .................................................................................................. 26
1. Mizaç (Huy) Kavramı ........................................................................... 30
2. Karakter Kavramı ................................................................................. 32
3. Benlik Kavramı ..................................................................................... 33
B. KİŞİLİĞİ ETKİLEYEN TEMEL FAKTÖRLER ................................... 36
C. KİŞİLİK KURAMLARI ......................................................................... 43
1. Psiko-sosyal Kişilik Kuramı ................................................................. 44
2. Bağlanma-Kimlik Gelişimi Kuramı ...................................................... 45
3. Psiko-analitik Kuramlar ........................................................................ 47
4. Hümanistik (İnsancıl) Kuram .............................................................. 52
5. Transpersonel Psikoloji ......................................................................... 53
D. KİŞİLİK GELİŞİMİ-DİN ....................................................................... 54
1. Kişilik-İman İlişkisi .............................................................................. 57
2. Kişilik-İbadet İlişkisi ............................................................................ 62
3. Kişilik-Nefs İlişkisi ............................................................................... 65
4. Kişilik-Akıl/Kalp İlişkisi ...................................................................... 67
iv
5. Kişilik-Ruh İlişkisi ................................................................................ 69
III. POZİTİF PSİKOLOJİ .................................................................................. 71
İKİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................... 75
İSLAM VE KİŞİLİK ............................................................................................... 75
I. KUR’AN-I KERİM VE KİŞİLİK ................................................................ 77
II. HZ. MUHAMMED (S.A.S.) VE KİŞİLİK ................................................... 83
A. HZ. MUHAMMED’İN (S.A.S.) KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ................... 86
B. HADİSLERDE MÜ’MİN İNSANIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ............ 89
III. İSLAM DÜŞÜNCESİNDE POZİTİF KİŞİLİK ........................................... 92
A. GAZALİ .................................................................................................. 92
B. MEVLANA ............................................................................................. 96
C. YUNUS EMRE ....................................................................................... 99
D. HACI BEKTAŞ VELÎ .......................................................................... 101
E. HACI BAYRAM VELÎ ........................................................................ 103
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ................................................................................................ 105
MÜ’MİNİN BAŞLICA KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE DEĞERLERİ ............. 105
I. DOĞRULUK/DÜRÜSTLÜK .................................................................... 108
II. GÜVEN/SADAKAT ................................................................................. 112
III. DOSTLUK/KARDEŞLİK ......................................................................... 116
IV. ÇALIŞKANLIK ......................................................................................... 119
V. SABIR ........................................................................................................ 121
VI. ŞÜKÜR ...................................................................................................... 126
VII. SEVGİ ........................................................................................................ 128
VIII. DUA ........................................................................................................... 131
IX. TÖVBE ...................................................................................................... 133
X. CÖMERTLİK ............................................................................................ 135
XI. ÖLÇÜLÜ OLMAK .................................................................................... 136
XII. EDEB ......................................................................................................... 139
XIII. TAKVA...................................................................................................... 141
XIV. GÜZEL SÖZ/NEZAKET........................................................................... 144
XV. HOŞGÖRÜ/AFFETMEK .......................................................................... 146
XVI. İHSAN/İYİLİK/YARDIMLAŞMAK ........................................................ 148
v
XVII. İYİ NİYET/ İHLAS ................................................................................... 150
SONUÇ .................................................................................................................... 154
ÖNERİLER ............................................................................................................ 158
ÖZET ....................................................................................................................... 159
ABSTRACT ............................................................................................................ 160
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 161

vi
KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser Hz. : Hazreti
a.g.m. : Adı geçen makale Hzl. : Hazırlayan
a.g.t. : Adı geçen tez nu. : Numara
a.g.v. : Adı geçen video r.a. : Radıyallahu anh
a.g.y. : Adı geçen yazı s. : Sayfa
a.s. : Aleyhisselam S. : Sayı
bkz. : Bakınız s.a.s. : Sallallahu aleyhi ve sellem
böl. : Bölüm ss. : Sayfalar
bs. : Baskı, basım T.D.V. : Türkiye Diyanet Vakfı
C. : Cilt Ünv. : Üniversite
c.c. : Celle celâlühü vb. : Ve bazıları/ benzerleri
Çev. : Çeviren vd. : Ve diğerleri
DEM : Değerler Eğitim Merkezi Yay. : Yayınları
drl. : Derleyen yy. : Yüzyıl
Fak. : Fakülte

vii
ÖNSÖZ
Her insan yaşayış olarak mutluluk üzerine kurulmuş bir hayatı tercih
etmektedir. Mutluluğun ölçüsü insanın hayat içerisindeki davranışlarına sebep olan
kişilik özellikleriyle doğrudan ilişkilidir. Birey, hayata anlam katma yoluyla mutlu
olabilmektedir ve bu sebeple çeşitli yollar ve arayışlar içerisindedir. Yüce bir İlah’ın
varlığına inanan kişi ise göreceli olarak bu anlam arayışını bulmanın hazzıyla
kişiliğini inancına göre olumlu yönde geliştirmekte ve mutlu olabilmektedir.
Araştırmamız, iman ve kişilik gibi kolayca genelleştirilebilen, fakat
üzerinde tekrar tekrar düşünülmesi gereken iki temel kavram üzerine oturmaktadır.
Çalışmada öncelikle iman ve kişilik olmak üzere, bu kavramlarla doğrudan veya
dolaylı ilişkisi bulunan mü’min, Müslüman, karakter, huy, ahlâk, benlik, vicdan,
nefs, ibadet, akıl, kalp, ruh, edeb, kişilik psikolojisi kuramları vb. gibi kavramların
manalarına ve öğretilerin kapsamlarına değindik.
Mü’min insanın sahip olduğu başlıca kişilik özelliklerini ve değerlerini, bu
bağlamda temel kaynaklarımız olan “Kur’an ve Hz. Muhammed (s.a.s.)”den ve bu
iki kaynağın rehberliğinde insanlığa yön veren Anadolu kültüründen istifade ederek
Pozitif Psikoloji bakış açısıyla konuya yaklaşarak araştırdık ve ona göre örnek bir
insan profili ortaya koymaya çalıştık.
Çalışmamızın amaçları ve hedefleri açısından gerekli olan kaynakları
imkânlar ölçüsünde taradık; sonuçta Kur’an-ı Kerim, Hz. Muhammed’in (s.a.s.)
hadisleri ve İslam büyüklerinin eserleri başta olmak üzere konuyla ilişkili Psikoloji
bilimi dâhilinde değerlendirilebilecek kitap, yazı ve makalelerden bir kaynakça
oluşturduk. Bütün bunlar çalışmanın temelde literatür taramasına dayalı teorik bir
yapı oluşturduğu anlamına gelmektedir.
“Pozitif Psikoloji Yaklaşımıyla Mü’min İnsanın Kişilik Özellikleri” isimli
bu çalışmada bilginin bir araç olduğu ve aslolanın, bilginin bizi götürmek istediği
yere varmak olduğu hususunda bana farkındalık kazandıran ve yardımlarını hiç
esirgemeyen Sayın Öznur Özdoğan Hocam’a teşekkürü bir borç bilirim. Bu yolda,
yani imanın rehberliğindeki bilge kişi olma yolunda yardımlarını hiç eksik
etmemesini bütün içtenliğimle temenni ederim.
1
Bu çalışmanın, hem yazarı hem de okurları için, Allah’ın bizlere hedef
gösterdiği “mü’min insan kişiliğine” sahip olma yolunda hiç olmazsa küçük bir adım
olmasını; öncelikle tüm İslam âlemine, sonrasında tüm insanlığa evrensel anlamda
barış, huzur, birlik ve bütünlük getirmesini; mü’minleşmemiz noktasında katkısının
olmasını diliyorum.

İsa CEYLAN
ANKARA-2013

2