Table Of ContentDie vlakte en andere gedigte
Jan F.E. Celliers
bron
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte.Volkstem-drukkerij,Pretoria1908
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/cell001vlak01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
3
Inleiding tot Jan Celliers.
DieLeserHeil!
Metdieaanbiedingvanhierdieverse-bundel,laatdiedigter-omvandievoorou'ers
'ntrek-beeldteleen-dievoor-osjukval,nadiemorè-skofvandietwedetrek!-Só
ismijngedagte.Dieeerstetrekisvóorheendoorándergedrijfengelei.Maardisdit
láasteskofwatdiewereldheelmaallaatverander't.-O'er'nkalahari-kaaltekronkel
dieousukkel-spoor,teen'nskòtigeopdra'endeuit,tot'tmetéens,o'erdielaasteknop,
vandaags'nuitspanningbereik,bô-opdiehogeveldsevlakte,watgrenseloos
wegblouwvóren-toe,vérder,bajeverderalsdiekoeltesdaaropvantrekkende
wolk-skaduwe.........
Laat'tmijvergunwees,bij'ninleidingtotdiewerkenvoorstellingvandienieuwe
koers,ook'nenkelewoordvanwaardéringtewijaandieoutog-gangersvandie
eerstetrek,endiealgemenelesertemagwijsop'npaarvandievoornaamste
veranderingeindieuitsigenomgewendelandskap!
DatikgraagmeterkentelikheidgewaagvandiewerkvandieeersteAfrikaanse
digters,isuitwaardéringvooralvandiekóers,wathulgevat't,hoedofendunhul
voet-paadjeook;endatikmijverheugindieverskijningvanhierdiewerk,isomdie
vórderingwat'taandui,opdieselfderegtekoers,inwatonsvoorgoedenwaarhou.
Diéwatindiemorè-lemiervanhulnasieleef,voeldiepolsslagvan'neigelewe
klop,hogerenmooieralsdiéwathullewens-ligaanskouweersmetdie
ondergangs-sonvandégenerasieenverval.Dáaromdroomonsvan'neigemooie
taal,'neigegrootletterkunde,'neigehogebeskawing;enwerkonsin'nonbegrensde
geloofaandielangedagwatkom,we-
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
4
tendedatdaartijdisom'tklaartemaak,vóordat,‘naardieéwige
hernieuwings-gebod’,agteruitgangenouderdomdienasieaangrijp,wanneer't
vergeefsisomdiekragteintespan,vergeefsomsiele-vredeenbestaanvoordie
vaderlandopteoffer.Endáaromjuisisonspogebajemaalándersalsdievanánder,
watonssódikwilsniewilverstaannie.
Vóordatdiedigkunsvan'nnasiesóhoogopgeskietis,bôkantdiestilleluwtevan
eigelang-leegtesenkoppeuit,dat'tméedeinindieruimerekuns-koersvan'nwijere
wereld-beweging,warrel'tsaamnogmetontwikkelings-gangsowelalslotswisseling
vandienasie.Isdienasionaleontwikkelingselfeenmaalbôkantdieomgewende
topografieuit,danbloeiofkwijndienasionalepoësieinsimpathiealleenmetdie
opkomsofvervalvandienasie.
Laateldersándertheoriëheers,o'erkunsenkuns-gevoel,geboreuitdie
skeppings-werkvanbetrekkelikongeletterde;hiérbijónsisdieagterlikenasionale
opvoedingoorsaakgeweesvan'nagterlikedigkuns.Sonderkennisvandietaal,
sondersó'nbeheersingdaarvan,wat'tbruikbaarkanmaakvooruitbeeldingvandie
rag-fijnstenuancevanklank,kleurenlijn,kàndaarg'ndigkunsgrootwordnie.Dis
nietesëdatiemandsendertaal-kennisoognochoorsalhêvoordieskoonheidvan
natuuroflewenie!Alsmusikusofskildersouhijbuitendienooksòndertaalinstaat
weesom,intoonofkleur,aananderweertegéwathijdaarvanvoelofsiet.Maar
sonderkennisvandiegeskrewewoordis'nuitbeeldingvandiégewaarwordinge
doordiedigkuns,ondenkbaar.Ontbreekaandieanderkantdiesiel,diegevoelen
vatbaarheidvoorwatmooi,skoonengoedis,danbaatdiekennisookniks.Want
eersmoetdiewaargenometotskoonheids-ontroeringvoer,in'ndaarvoorontvankelike
gemoeddiebeseflaatontstaandat'tskoonengoedis;dandiebegeerteopkomom
'tweertegé,eneindelikdievermogeaanwesigweesomdittedoen.Vandie
suiwerheidvanáldriehangdiebevredigendeofonbevredigendevandieuit-
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
5
slagaf:dieSuidAfrikaanseoer-nomaadsiet'nspringbokvoorhemuitgalpeer,en
o'erdiebultepronk;hijondergaatdiegewaarwordingdat'tmooiis,en,insijngrot
ofondersijnkransteruggekeer,beweeghemdielusomdaarweer-te-géwathij
gesien't;daartoeroephijsigdiepronkendespringbokopnieuwvoordiegees,en
gaataan'tafbeeldedaarvan,metdieprimitiewehulpmiddelewathemtedienstestaan.
Niealleenaansijnkuns-vaardigheidnie,maarookaanskoonheids-gevoelen
verbeeldings-kragsal'tgeskeel't,datsijnspringbokopdieklipónbevredigendis.
Ditleeronsooknogdiegeskiedenisvanonseigedigkuns-hoekortenkleindié
ookmagwees.
Endiéagterlikenasionaleontwikkeling,watsólangindieweggestaan'taan'n
hogerevlugvandieAfrikaanseletterkunde,kaneigelikniemandverwonderbij't
handje-volmense,watdiehelftevanhullewedeurmoesbakkleiomtebestaan.
Wàarmoesdietijdengeleendheidvoortaal-kennisenkunsontwikkelingvandaan
kom?Indieou-Kolonie,salmiskiengesêword,hetonsstam-verwantelanggenoeg
stilenrustiggewoon.Daargelateegterdat'npaarhonderdjaarindielewevan'n
volkvoorsóweinigstaan,is'tooknetsowaardatdieo'erheerserdáarnogáldie
tijdaandiegangwasomdievolktehar-waropdiestukvannasionaliteitentaal;
terwijldiéwatinarrenmoedehultoevluggeneem'ttotNederlands,dáarsowelals
hier,beleef'tdatdithúlle,Afrikaners,totaalomnagtiglaat.Endiemannevandie
eersteAfrikaansetaalbewegingweer,hethulselfkortgekniehalter-spandoortedenk
entedoenofhulwonderskontoweruitonsmondje-volkwalikgeskrewewoorde,
sonderHollands.Ditwas'nfatalefout,watvanbajevandaagnogdiegewilligepen
verlam,entoentertijduitgedraai'top'ntengerige,treurigkroeserigestrengetjeverse.
Ensósimpel-eenvoudigisonstaal-toestandtog,dat'nmenssigmoetverwonder
o'erdiekoerante-volwijsheidwatdaarnogvoortdurenduitgekraamwordo'erons
taal!Afrikaansis
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
6
vooronsméerdanHollands,omdat'tAfrikaansisplusHollands:Hollandsverrijk
metdieAfrikaansewoorde-skat,ensagterenbuigsamergemaakin'nAfrikaanse
vorm-leer.Disál.
Maarlaat'tvérvanmijweesomgering-agtendtegewaagvandiévroegevrugte
vanonstaal-strijd,sonderdankbareerkenningtewens,vandiegoeiewil,wat't
voortgebreng't,ofsondereerbiedvoordievolhardingwat'nverdereontwikkeling
môlikgemaak't.Hoogenhegmoetinderdaaddieo'ertuiginggesetelwees,watsterk
genoegisomdiédwasevooroordeelteo'erwin,watAfrikanersskaamlaatvoelvoor
hulMoedertaal,ofdiémassaleonkundetetrotseer,watdieantipathievanvreemde
kenmerk!
Dieherdruk,'npaarjaargelede,van'nvolledigeversameling‘Afrikaansegedigte’,
o'erdievoorafgaandedertigjaarindrukverskijn,is'npassendeafsluitinggewees
vandieaanvangs-tijdperkvanonsAfrikaansedigterlikeletterkunde,waarvanReitz
s'n‘Sestiguitgesogtegedigte’'nbloemlesingis.
Dieoudsteversiesindiebundeldagtékenuitdiebeginvandie'75beweging,en
dielaasteeindigmetdieEngelseoorlog.
DieAfrikaansetaalbeweging,waarvanditdievoornaamsteresultaatwas,hethaar
oorspronggehadindiebegeerteomopvastergrondtekomindiestrijdteenEngels,
enhetsaamgevalmet'ntijdperkvankwijningenagteruitgangindieletterkundevan
Holland.HieraanismiskientewijtedatdieNederlandsedigtersuitdietijd:Bilderdijk,
Tollens,daCosta,blijkbaarg'ninvloedopónsskrijwerslaatgeldehetnie,ofskoon
ditwèlopmerkelikisdatookuitdievóorafgaande,luisterrijkeperiodevandie
Nederlandsedigkuns,Vondelvoornietvoorhullegeleefhad,terwijlCatss'ninvloed
ophulwerksóontwijfelbaaris.Inhulgodsdienstigeontboesemingeegter,is,door
sijngesangemiskien,enkinder-gediggies,ooksporevandiestigtelikevanAlphen
tebespeure,eninhulvaderlandseversegloeidaariets,altemit,vanBellamy.Cats
hetinonstaal-
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
7
strijddiensgedaanalstegehangervanBurns,watdoordieSkotsepredikantevansir
HarrySmithsaamgebrengwerd.VanEngelsekanthetookCowpersiglaatgelde,
doorsijndweperiggodsdienstigeversies,nogvóordievertalingvan‘JohGilpin’.
Inaansluiting,o'erdiealgemeen,bijdieburgerlikedidaktiekvanHolland,ken
onseersterijmpiesnogg'nskerpeonderskeidtussenprosaenpoësienie,endikwils
worddaarin'ndigterlikevormgehulddiemeestprosasiesestof.Vanselfisdiégrens
reedsvaag,endieo'ergangvaneenindieandersóongemerk-geleidelik,als'n
o'ergangvandienatuur;maardiebedoelingisdatonseersteskrijwersvoor'ngroot
deelòpdiégrens-skeidignggeblij't,terwijlhulingeenvanbeideuitingsvormeenige
voornamevoorbeeldnagelaat'tnie.Onsspraakgebruikhelpbuitendienooknogom
dieonderskeidtussenprosaenpoësieonduideliktemaak,doorvanénigewerkvan
'nverheweverbeeldingals‘poëties’tegewaag,ongeagdievormwaarin'tsig
voordoet.Omewenweldiemooiigheid,dietoweragtigevandiedigkunstewaardeer,
is'tnodigdatmensig'nduidelikervoorstellingmaakvaneenenander.
Diedigterskrijfinvers-maat,of‘gebonde’stijl,ditis'nkunstigewoordskikking,
watdoorplastieseklank-beelde,dieuitingvansijngees,voornameliktotdie
verbeeldingspreek.Rijm-dieterugkeervangelijkluidendebeklemdelettergrepe-
kànvansijnwerk'nversierselwees;maarmaat-diereëlmatigeafwisselingvan
langeenkorte,beklemdeenniebeklemdelettergrepe-is'nonmisbareeigenskap
vanállepoësie.Prosadaarenteen,isdieuitdrukkingvanverstandenwetenskap,rig
sigindieeersteplektotdieverstand;enhetdus,wanneer'ttotleringstrek,g'n
behoefteaandiévormewaarindiepoësiesig,inhaarstrewenaar'nverwesenliking
vandieskone,voordoet.Laat'tsigegterkendoorkunstigesinbouw,beelde-rijkdom
ofwoordekeus,dankrijg'nmensook'n‘digterlikeprosa’,-vandaarweerdatgeen
vanbeideeigelikvandievormafhankelikisnie,endieo'ergangbajemaalsovaag
is.Inhoof-
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
8
saakmoet'nmensegteronderskei,datdiepoësieopgemoedenverbeeldingwerk,
endatprosasigtotbegripenredewend;dieéenwil,doorveraanskouwelikingvan
edelegewaarwordings,inbesielde,skonetaal,diemensroerenmeesleep;dieander
wilhem,doorverkondigingvanfeiteenwaarhede,o'ertuigeno'errede.
Endoordikwilsdiedigterlikevormtebesigvooronskonevoorstellingsen
redenérings,hetdieeerstedigterlikevoortbrengselsvanonstaaldiéonderskeidvoor
onsonsekerderhelpmaak.Dieleiersvandietaalbewegingwastegelijkertijdook
dievoornaamstedigters;endiesterksteaandrifwasomietstevoorskijntebreng,-
‘'nboektemaak’,so'sonlangsnogweeraangespoorwerd;inhoudenvormwas
bijsake.Diebergewasinbarensnood,enietsmóesdaaruitkom!Bajehetversies
gemaak,watg'nflauwebesefvanpoësiehadnie.-Laatonsdankbaarweesdat'tin
elkgevalsóveelo'ereenkomshadmetdieontwikkelings-gangvanonsvolk,dat't
niemandafgestoot'tnie!Veelhet'tonsegterookniegebaatnie;diedigkunsisg'n
handwerknie,waarindieeerstediebestemaarkanmeebeusel;dieuitkomsleerons
datdiekunsniedoordieveelheidvanversies-makersbloeinie.
Opnasionaalsowelalsletterkundiggebiedwas'tvoordiéAfrikaners'ntijdperk
vansoekeenrondtastendeonbewustheid.Aanvankelikbestaandaarg'nletterkundige
tijdskriftenie,endiepolitiekepers,geheelenalbeheersdoorwatvoordieogenblik
raadsaamgeagword,isops'nbestemaar'nbrosemiddelomleidingtegéaansóiets.
Nouendanegter,gonsdaar'nskellevolks-liriekopuitdiewerkvandiétijd,
bôkantdiewoordegeping-pongvaniederedags'nrijmelarijuit;ofdaardreun'n
vaderlandseontboesemingdwarso'erdieordinairegebaselheen,wataantoondat
hulkoerskrij,endatdaarookgevoelbijkom,enverbeelding,watdieskrijwersals
stuw-kragdien.
Tweejaarnadatdiebewegingvastevormaangeneem't,
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
9
isdieRepubliekgeannekseer;enindiejarevan‘lijdelikeverser’,watdaaropgevolg
't,komditpatriottieseontboesemingevinniginversetteendienasionaledruk;'n
o'erkroptegemoedstortsigdikwilsuitinbittereversugtinge,ofdiedigterverdiep
siginblijebespiegelingevan'nmooiermorè-skemer,éendag.En'tlijniedieminste
twijfelmeernie,datinKaaplanddiegánsenasionaleherlewingsijnaansijndáaraan
dank,endatdieselfdebewegingookindierepubliekenieuwegeesdrifaangewakker
'tvoordievolk-saak.
Grote,alleenstaandefeiteuitdiegeskiedenis,wat'nnieuwesukkel-moetslaanop
diegelittékendepioniers-ras,hetnooitnagelaatom'nhelekoerante-uitstortingteweeg
tebreng,vanrijmelaars,watdieaandrifvan'nhogereingewingvoel,maardaarop
los-deun,skrilenfel-falsbajemaal,dat'tsokannie-meernie.Dieeindevandie
Vrijheids-oorloghetdieaansijngeskenkaan'neerbiedwekkendeaantalrijm-reëls,
lateresowelalsvroegereinboorling-oorlogehetnogánderingeringermate
geinspireer,endieJameson-strooptoghetlugverskafaan'nberijmdenasionale
verontwaardiging,watletterlikdiespuigateuitborrel-maartogsahara-dorblijvan
alledigterlikeverheffing,...nietteenstaande‘oomJan’s'njuigkreetuit'nnogvroeger
tijdperk:
WiehetkondenkdatAfrika
ooitsoveeldigtershad?
Gedigtekomnogdaagliksaan:
hier'sweer'nvolleblad!
Maargemisaandiédigter,watdietaalsoumaakengrootwerklewer,werdtogook
gevoel:dieselfdeAfrikaansemaagd,watbeweervandieHollandsesussie
.........watuitHollandkom,
diehouvoorniethaargroot,
onslugisalteskerpv'rhaar,
sijisalamperdood,
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
10
enwaarneemvandie‘Engelseniggie,methaarstijwenek’,hoe
bajejonkmansloophaarna-
sijdenkhierbaastesijn-.
diekonstateertogook
maaralsdieawend-uurtjekom,
danisdieklompbijmij!
EndieselfdeAfrikaansemaagdwagooknog:
Alsikmaareersmijnvrijerhet.
-'ndigtervolvanmoed,
eenwatmijommijselfbemin,
enniemaarommijgoed-.
omhémKoningtemaak!
VaderlandenMoedertaalwasvandiebeginaftweerijkelikberijmdeonderwerpe.
Diemeestbesielendeversdaarop,watmiskienookdiemeesteinganggevind'tonder
dievolk,isdiebreë:
WaarTafelbaaibegint,totvérindieTransvaal,
woonéenverénigvolk,met'nalgemenetaal'ns.
JammerisdatindieversamelingvanReitz,sowelalsindielatereuitgawevandie
digterlikeoesvandiédage,soweinigaandagbesteeisaandiedigtersself.
Oorspronkelikisdieverseòfonder'naangenomenaam,òfheelmaalsondernaam
uitgegé,sodat'tvooroningewijdevandaagmoeilikisom'ngegeweversopdie
skrijwerthuistebreng.Disegterbekenddatdiemeestevandiegedigtewatlater
herdrukis,voortgekom'tuitdiekernvandie‘GenootskapvanRegteAfrikaners’,
waarvanS.J.duToit,F.W.Reitz,N.Hoogenhout,D.F.duToit,LionCachetenA.
Pannevisdievoornaamstewerkerswas.Vaneersgenoemdeisongetwijfeld'npaar
vandiebestepatriottieseverse,b.v.opdieKleinfonteinsevolks-bijeenkomsnabij
Pretoria,1878:
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
11
Onshijsnouweerdievaders'vlag,-
verpletteronsdeurjullemag,
brengjulledwinglandijtotstand,
verbreek,verskeuronsvrijheids-band,-
ónshijsnouweeronsvaders'vlag!
Vermorselonsdeurjullemag,-
onsregsaláltooslewendblij,-
diehemelselfvooronsbaklei,
enonsgaanvoordienakroosstrij:
heelAfrikawordéensnogvrij!
Vandieselfdegenreisdaarverskeieuitdiétijd,watdoorforse,rondetaal,als'n
openbaringvanietsnieuwsopdienasieneergebonk't,en'nblijwendeplekkieverdien
bijdienasionalepoësie.
Die‘TransvaalseVrijheidslied’,vandieselfdeskrijwer,is'nverswatingeslaan't
onderdievolk,envandaagnogopdiemusiekvanVilliersgesingwordt:
Dievierkleurvanonsdierbaarland
diewaaiweero'erTransvaal,
enweediégodvergetehand
watditweerneerwilhaal!
Waaihoognouinonsheld'relug
Transvaalsevrijheids-vlag,
Onsvijandeisweggevlug,
noublink'nblijerdag.
Maar,hoegrootdieverleidingook,ikmoetweerstandbiedaandielusomhier'n
bloemlesingtegé!
O'erPietRetief,enverskillendeslageuitdieVrijheids-oorlogbestaandaargedigte
vanepieseomvangenopvatting,watookniegeheelontblootisvan'nsekeredigterlike
inhoudnie.Indieintiemstekringevandiejong-menseskuildaar,skugter-
JanF.E.Celliers,Dievlakteenanderegedigte
Description:gevoel: dieselfde Afrikaanse maagd, wat beweer van die Hollandse sussie
wat uit Holland kom, om hém Koning te maak! Vaderland en Moedertaal was
