Table Of ContentJOSÉ DECLERCK / TOBIAS THUM
DIE SCHRIFTEN DES JOHANNES VON DAMASKOS
VIII / 8
PATRISTISCHE TEXTE UND STUDIEN
IM AUFTRAG DER
PATRISTISCHEN KOMMISSION
DER AKADEMIEN DER WISSENSCHAFTEN
IN DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND
HERAUSGEGEBEN VON
HANNS CHRISTOF BRENNECKE UND
EKKEHARD MÜHLENBERG
BAND 78
De Gruyter
DIE SCHRIFTEN DES
JOHANNES VON DAMASKOS
HERAUSGEGEBEN VON DER
BAYERISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN
VIII / 8
Iohannis monachi (VII saeculo ineunte)
Sacra
olim Iohanni Damasceno attributa
Liber II. De rerum humanarum natura et statu.
Supplementa
Appendices
Indices
BESORGT VON
JOSÉ DECLERCK
UND
TOBIAS THUM
De Gruyter
Das Vorhaben Die Schriften des Johannes von Damaskos wird im Rahmen des
Akademienprogramms von der Bundesrepublik Deutschland und vom
Freistaat Bayern gefördert.
ISBN 978-3-11-066074-6
e-ISBN 978-3-11-066285-6
ISSN 0553-4003
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen
Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über
http://dnb.dnb.de abrufbar.
© 2019 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston
Druck und Bindung: CPI Books GmbH, Leck
www.degruyter.com
Vorwort
Mit diesem Band wird die Edition des zweiten Buches der Sacra abgeschlos-
sen, die wir in den Bänden VIII / 4–7 der Schriften des Johannes von Da-
maskos im Jahre 2018 vorgelegt haben. Er enthält im Wesentlichen drei Sup-
plemente zur Textedition, drei Appendices zur Entstehung und zur hand-
schriftlichen Überlieferung des Buches II der Sacra sowie zwei Indices und
ein Initienregister, die den Gesamtbestand an Texten erschließen, die in
Sacra II überliefert werden. Separate Indices für die Edition von Sacra II (die
auch für die noch zu edierenden Bücher I und III erstellt werden sollen)
erschienen uns unumgänglich, da eine Edition eines Florilegs wie der Sacra
ohne zeitnah publizierte Indices in ihrer Benutzbarkeit erheblich einge-
schränkt wäre.
Bei der Erstellung des Supplementum ad recensionem priorem libri II (II1)
konnte jetzt die Handschrift Nikosia, Βιβλιοθήκη Φανερωμένης, 1 für die
relevanten Texte vollständig kollationiert werden, da Marina Toumpouri
(Nikosia) so freundlich war, für uns eine digitale Reproduktion herzustellen,
wofür ihr an dieser Stelle noch einmal herzlich gedankt sei; zu danken haben
wir weiterhin Albrecht Döhnert, Stefan Selbmann, Alice Meroz und Florian
Ruppenstein vom Verlag DeGruyter für die vorbildliche verlegerische Be-
treuung der Edition von Sacra II sowie den Herausgebern der Patristischen
Texte und Studien, Hanns Christof Brennecke und Ekkehard Mühlenberg
für die sorgfältige Durchsicht der Bände und zahlreiche Anregungen und
Verbesserungsvorschläge. Gedankt sei ferner erneut Martin Hose, dem
Vorsitzenden des Projektausschusses der Herausgabe der Schriften des Jo-
hannes von Damaskus an der Bayerischen Akademie der Wissenschaften für
die umsichtige Begleitung der Editionsarbeiten und Andreas Hattenkofer
für seine tatkräftige Unterstützung bei den anspruchsvollen Layoutarbeiten
und den Mühen des Korrekturlesens.
Gent und München, den José Declerck und Tobias Thum
29. März 2019
Inhaltsverzeichnis
Abkürzungsverzeichnis ....................................................................................... X
Liste abgekürzt zitierter Literatur ..................................................................... XI
Einleitung zum Supplementum II1 ................................................................. XIX
1. Die vollständigen Kapitel .................................................................... XX
2. Die einzelnen Texte in den dem FlorK und dem FlorVat
gemeinsamen Kapiteln ................................................................... XXIV
2.1 Allgemeine Kürzungen des FlorK ....................................... XXIV
2.2 Ein mit Sicherheit interpolierter und einige sekundäre oder
umstrittene Autoren ............................................................. XXVI
2.2.1 Johannes Malalas....................................................................... XXVII
2.2.2 Didymus und Euagrius, die anathematisierten
„Origenisten“ .............................................................................. XXIX
2.2.3 Ps.-Eusebius von Alexandrien .............................................. XXXIII
2.2.4 Nilus (von Ankyra) ................................................................. XXXVI
3. Besonderheiten einzelner Texte ................................................ XXXVII
3.1 Teilweise bessere Überlieferung des FlorVat
im FlorPMLb ....................................................................... XXXVII
3.2 Erweiterungen in einzelnen Handschriften .................... XXXIX
Einleitung zum Supplementum *II2 ................................................................. XL
Einleitung zum Supplementum Florilegii PMLb ad librum II .................. XLIII
1. Beschreibung der nur im FlorPMLb überlieferten Kapitel ......... XLIII
2. Besonderheiten der nur im FlorPMLb überlieferten Kapitel .... XLVII
2.1 Abweichungen zwischen Pinax und Text ......................... XLVII
2.2 Gruppierung und Position der Kapitel ............................... XLIX
2.3 Andernorts nicht zitierte Autoren und Werke .................. XLIX
2.4 Das Zitat aus Johannes Mansur ................................................. LI
2.5 Untypische Attributionen ......................................................... LII
2.6 Untypisch aufgebaute Kapitel und Unregelmäßigkeiten
in der Abfolge der Zitate ......................................................... LIV
3. Die Herkunft der dem FlorPMLb eigenen Kapitel ......................... LIV
4. Die Absicht hinter dem eigenen Kapitelbestand des FlorPMLb ... LXI
5. Der Ort der Redaktion des FlorPMLb ........................................... LXIII
6. Der Zeitpunkt der Redaktion des FlorPMLb ................................ LXIX
VIII Inhaltsverzeichnis
Editionstext Supplementum II1 ........................................................................... 5
Editionstext Supplementum *II2 ...................................................................... 235
Editionstext Supplementum Florilegii PMLb ad librum II ........................... 251
Appendix I: Der Kompilator und die Entstehung der Sacra ...................... 331
Appendix II: Ergänzungen zur handschriftlichen Überlieferung
des Buches II der Sacra .................................................................................... 336
1. Das Florilegium Vaticanum ............................................................... 336
1.1 Vatikanstadt, Bibliotheca Apostolica Vaticana,
Vat. gr. 1236 ............................................................................... 336
1.2 Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Vossianus
Miscellaneus 12 .......................................................................... 336
1.3 Paris, Bibliothèque nationale de France, suppl. gr. 1275 ...... 338
1.4 Tyrnavo, Δημοτικὴ βιβλιοθήκη, 41 ......................................... 340
1.5 München, Bayerische Staatsbibliothek, Cod.graec. 56 .......... 340
2. Das Florilegium Hierosolymitanum .................................................. 341
2.1 Athen, Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος, Μετόχιον τοῦ
Παναγίου Τάφου 274 ................................................................ 341
2.2 Athen, Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος, 2429 ....................... 341
2.3 Jerusalem, Πατριαρχικὴ Βιβλιοθήκη, Παναγίου
Tάφου 15 .................................................................................... 344
3. Das Florilegium PMLb ........................................................................ 345
3.1 Paris, Bibliothèque nationale de France, gr. 923 .................... 345
3.2 Venedig, Biblioteca Nazionale Marciana, gr. 138 ................. 345
3.3 Textzeugen mit Auszügen aus dem FlorPMLb ...................... 346
3.3.1 Oxford, Bodleian Library, Barocci 26 ......................................... 346
3.3.2 Oxford, Bodleian Library, Langbaine 11 .................................... 348
3.3.3 Oxford, Bodleian Library, Grabe 21 ............................................ 350
3.3.4 Paris, Bibliothèque nationale de France, gr. 1335 ...................... 351
3.3.5 Venedig, Biblioteca Nazionale Marciana, gr. 575 ..................... 356
4. Das Florilegium Rupefucaldinum ...................................................... 357
4.1 Oxford, Bodleian Library, Grabe 8 .......................................... 357
5. Heute verlorene Handschriften ........................................................ 358
5.1 El Escorial, Real Biblioteca del Monasterio de San Lorenzo,
Δ. V. 12........................................................................................ 358
5.2 Der bei Montfaucon erwähnte „Venetus“ ............................. 359
Inhaltsverzeichnis IX
Appendix III: Das Exzerpt aus De universo eines Ps.-Flavius Josephus .... 362
1. Einleitung ............................................................................................. 362
2. Die Handschriften mit πρὸς Ἕλληνας in der Attribution ............ 362
2.1 Übersicht über die Textzeugen ................................................ 362
2.2 Die Verwandtschaftsverhältnisse der Textzeugen ................ 364
2.3 Stemma der Handschriften mit dem Exzerpt
aus De universo .......................................................................... 374
2.4 Die Herkunft des Exzerptes aus De universo ......................... 375
2.5 Das Exzerpt aus De universo und das FlorPMLb ................... 376
3. Die Handschriften ohne πρὸς Ἕλληνας in der Attribution ......... 379
4. Einige textkritische Beobachtungen zu *II22907 / PMLb
cap. Ω 1, 42 .......................................................................................... 379
Synopsis titulorum Sacra II1 → Sacra *II2 ....................................................... 383
Synopsis titulorum Sacra *II2 → Sacra II1 ....................................................... 395
Index locorum in Sacris II allatorum ............................................................. 407
A. Vetus Testamentum ............................................................................. 407
B. Novum Testamentum........................................................................... 459
C. Auctores Christiani ............................................................................... 471
D. Auctores Iudaei ..................................................................................... 569
E. Auctores pagani ..................................................................................... 588
F. Loci non reperti (nec auctore, nec opere nominatis) ....................... 589
G. Scholia .................................................................................................... 590
Η. Glossae ................................................................................................... 595
Index quorundam locorum sive parallelorum sive qui (nonnumquam
tacite) in locis allatis citantur .......................................................................... 597
A. Auctores Christiani .............................................................................. 597
B. Auctores Iudaei ..................................................................................... 604
C. Auctores pagani .................................................................................... 605
D. Collectiones paroemiographorum ..................................................... 607
Initia .................................................................................................................... 609
Addenda et corrigenda zu SJD VIII / 4–7 ..................................................... 721
Abkürzungsverzeichnis
I / C Sacra. Liber I
II11–2293 Sacra. Libri II recensio prior
*II21–2907 Sacra. Libri II recensio altera
II1suppl. 1–422 Sacra. Supplementum ad recensionem prio-
rem libri II
*II2suppl. 1–38 Sacra. Supplementum ad recensionem alte-
ram libri II
II suppl. / PMLb 1–175 Sacra. Supplementum Florilegii PMLb ad li-
brum II
III / par. Sacra. Liber III (Parallela)
FlorHierosol Florilegium Hierosolymitanum
FlorK Florilegium Vat. gr. 1553
FlorLa Florilegium La
FlorLc Florilegium Lc
FlorMut Florilegium Mutinense
FlorPMLb Florilegium PMLb
FlorRup Florilegium Rupefucaldinum
FlorThess Florilegium Thessalonicense
FlorVat Florilegium Vaticanum
FC Florilegium Coislinianum secundum alpha-
beti litteras dispositum