Dergi 2008-1-2.indd

132 Pages·2009·5.81 MB·Turkish

2008/1-2 PLANLAMA
ISSN 1300-7319
Üç ayda bir yayınlanır
Sayı: 42
TMMOB ȘEHİR PLANCILARI ODASI YAYINI
Journal of the Chamber of City Planners
UNION OF CHAMBERS OF TURKISH ENGINEERS AND ARCHITECTS
İçindekiler
Sunuș... 2
Uluslararası Ekolojik ve Teknolojik Kentler Konferansı’nın Ardından
Çiğdem VAROL, Özge Y. ERCOȘKUN 3
Biyoetik Bir Değer Olarak Kent Kültürü Ögelerinin Sağlıklı Kentlerde Yansıması
Nesrin ÇOBANOĞLU, Sibel GAZİ 17
Yeni Konut Gelișme Alanlarında Yerel Enerji Planlaması
(Local Energy Planning in New Development Areas)
Erdem ERBAȘ 27
Bütün Mümkünlerin Kıyısındayız
Ekososyalist Bir Kır Kent Hareketine Doğru
Fevzi ÖZLÜER 39
Doğa Korumada Makul Sınırlar
Sultansazlığı Örneğinde bir İnceleme
Hayat Zengin ÜNVERDİ 59
İklimsel Değișme ve Ülkemize Etkileri
Orhan KUNTAY 67
Doğa Koruma ve Planlama
Aysin TEKTAȘ KESKİN, Burcu SARAÇ 73
Doğa Koruma, Kentleșme, Planlama: Yasal ve
Kurumsal Yapı Üzerine Bir Değerlendirme
Bahar GEDİKLİ 87
Bașakșehir Kent Merkezi Iı Kademeli Ulusal Kentsel Tasarım Proje Yarıșması 2007
Hazırlayan: Mehmet Nazım ÖZER 100
Kitap Tanıtımı 125
Tez Özetleri 127
Dergiye göndereceğiniz yazıların ve görsel malzemelerin basılı kopyası ile birlikte olanaklı ise bilgisayar ortamında hazırlanmıș bir kopyasını da iletiniz.
• Yazı ile birlikte, kısa bir özgeçmișinizi de göndermeyi unutmayınız.
• Fotoğraf, harita, çizim vb. görsel malzeme metnin içine yerleștirilmeli ve ayrıca 300 dpi çözünürlükten düșük olmamak koșuluyla TIFF veya JPEG formatında
sunulmalıdır.
• Çeviri yazılar ve fotoğraflar için kaynak belirtmeniz zorunludur.
• Yayın Kurulu, gönderilecek yazıların yayınına ilișkin kararını yazı ile bildirecek; gönderilen yazılar iade edilmeyecektir.
• Yayın Kurulu, gönderilen yazılarda, yazım kurallarına uygun gerekli düzeltmeleri yapma ve dil yanlıșlıklarını gidermeye yetkilidir.
• Yazı ve çevirilerin sorumluluğu yazar ve çevirmenlerine aittir. Șehir Plancıları Odası sorumluluk kabul etmez.
SSuunnuușș......
İçinde bulunduğumuz yüzyılda büyük bir ekolojik çöküș yașanacağı uzun
zamandır dile getirilmekte. Bu türden bir senaryo, kârın sürekli artırılması
TMMOB önünde bir engel teșkil ettiği için bu senaryoya tepkiler de çok gecikmeden
Șehir Plancıları Odası
gelmiș durumda. Büyük ölçüde ‘küresel ısınma’ olgusuna indirgenen ekolojik
Yayın Türü: Yaygın Süreli Yayın çöküș senaryosu; insanın doğayı tahakküm altına alma araçlarından olan bilim
Üç ayda bir yayınlanır ve teknolojinin de yardımıyla çürütülmeye çalıșıldı. Doğaldır ki, bu türden bir
Oda birimlerine ve Süayyeıl:e 4re2 ücretsiz gönderilir. çaba içine girmeyerek ekolojik krizi bir sektör haline getirme yolunu seçen
Nisan 2009 çevreler de ortaya çıktı. Karbon salınımını azaltan beyaz eșyalardan ‘ekolojik
gıdalar’a dek uzanan bu sektör, kușkusuz birçok kișiye sempatik geldi. Ancak
TMMOB Șehir Plancıları Odası Adına Sahibi ve bu türden bir sektörleștirmenin, üretim ve tüketimden olușan çevrimler içinde
Sorumlu Yazı İșleri Müdürü gerçekleșen sermaye birikim sürecinin devamını sağladığını ve bu durumun
H. Tarık Șengül da ekolojik çöküșün yaratılmasındaki etkenlerden biri olduğunu hatırlarsak;
Dergi Sekreteri pazarlanmakta olanın aslında yeni bir çelișki alanı olduğunu da görürüz.
Gökhan Bilgihan Ekolojik çöküș, doğaya hükmetmek gibi bir yetisi olduğunu düșünen insa-
Sayı Editörü noğlunun, bir noktaya gelindiğinde ona hükmedemeyeceğini anımsatan bir
Çiğdem Varol olgudur. Böylesi bir bilinç ise üretim-tüketim döngüsü içerisinde kârın artı-
rılmasının önüne geçeceği için sermaye tarafından dizgin altına alınmalıydı.
YDauyyıng uK Aurğualur ‘Sürdürülebilir kalkınma’ olarak tarif edilen yeni üretim-tüketim döngüsünü
Gürkan Akgün iște böylesi bir çabanın ürünü olarak algılayabiliriz. Bu türden bir çabayı, bir
Belma Babacan hegemonya projesinin yansıması olarak da algılayabiliriz. Uluslararası büyük
Gökhan Bilgihan toplantıların, ekonomik gündemler dıșında ekolojik gündemlerle toplanıyor
Olgu Çalıșkan
Sevilay Çetinkaya olușu bunun ișaretidir. Elbette ki, ekolojik gündemli toplantıların da burada
Tolga Çilingir söylediklerimizden yola çıkarak aslında ekonomik gündemli toplantılar olduğu
Gökhan Erkan da söylenebilir. Ancak her ne olursa olsun, küresel sermaye açısından en
MMeelilhik eE rGsoüyl önemli olgunun ‘oikos’ olduğu açıktır.
Çağatay Keskinok Böylesi bir çabanın ürünü olarak ortaya çıkan ‘sürdürülebilir kalkınma’, elbette
Nihan Özdemir Sönmez ki yașamın her alanına uygulanacak bir ilke haline getirilmeliydi ve sonuçta
Ü.G Nüel vTzuaçt aUltğaunr el her türden çalıșma ve ilgi alanının bașına ‘sürdürülebilir’ sıfatı eklenerek bu
Çiğdem Varol türden bir çaba hayata geçirilmeye çalıșıldı. ‘Sürdürülebilir kentleșme’ olgusu
Ceren Gamze Yașar da böyle bir sürecin sonunda ortaya çıkmıștır.
Cenap Yoloğlu
Samet Zeydan Yapısal olarak baktığımızda, insanın doğadan kopușunu simgeleyen kent-
Fikret Zorlu leșme, sınıfsal olarak da emeğin üretim araçlarından özgürleșmesini ve kafa
ile kol emeğinin birbirinden ayrılmasını simgeleyen bir olgudur. Kafa ve kol
HYaatayyın S İodkaarke NMoe. r2k4e/z1i7 ayrımının ortadan kalktığı bir sisteme yönelik tahayyüllerde bulunuluyorsa
Kocatepe/ANKARA eğer, kentleșmenin de bu bağlamda yeniden tanımlanması gerekir. Bu türden
Tel: [phone] bir tanımlama için bunca akademik tartıșmaya karșın çokça somut öneri üre-
Faks: 0312 417 90 55 tilememișken bir de ortaya kentleșmenin sürdürülebilirliği ve böylece eko-
e-posta: [email protected]
www.spo.org.tr lojik krizin önlenmesi gibi bir çözüm sunulduğunda çelișki derinleșmekte ve
tartıșma daha çetrefi lli bir hâl almaktadır.
PlarB Latds.k Șıytia.- HȘaezrıirfelı kEren Ekoloji ve planlama ilișkisi ise çok daha kafa karıștırıcıdır. Planlamanın bașlı
Tel: [phone] Faks: 432 55 22 bașına bir müdahale olduğunu göz önüne alırsak, bu ikilinin ne derecede
bağdaștırılabileceği tartıșmalıdır. Ekolojik çöküșün, insanın müdahalesi ve
Kapak Tasarımı tahakkümü sonucu olduğunu bir varsayım olarak önümüze koyarsak, plan-
Samet Zeydan
lamayı ekolojik çöküșün bir nedeni olarak görebiliriz. Öte yandan insanın
Baskı edimlerinin kontrol altına alınması gibi bir öneri, ekolojik çöküșün karșısında
Kardelen Ofset bizi çıkıș noktasına tașıyacak ise planlama, sermayenin saldırganlığı karșısında
Matbaacılık Tanıtım Hizmetleri San. Tic. Ltd. Ști. bir kurtarıcı olarak da görülebilir.
İncesu Cad. 96'lar Apt. No: 6/Y Kolej-Ankara
Tel: [phone] Fax: [phone] Derginin bu sayısındaki yazıların böylesi bir tartıșmayı derinleștirmek adına
bir kapı aralamasını umarak tartıșmanın bundan sonra katkılarınızla devam
Basım Tarihi-Saati: 13.04.2009-09:00 etmesini dileriz.
3.000 Adet Basılmıștır
TMMOB Șehir Plancıları Odası
2
Uluslararası Ekolojik
ve Teknolojik Kentler
Konferansı’nın Ardından
Çiğdem VAROL*, Özge Y. ERCOȘKUN** * Yrd. Doç. Dr.,
Gazi Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık
Ekolojik ve teknolojik (eko-tek) kent, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakül- FPalaknüllatemsai, BȘöelhüimr vüe Bölge
kentsel sürdürülebilirlik konusunda ortaya tesi Șehir ve Bölge Planlama Bölümü, 19 Eylül ** Araș. Gör. Dr.,
konulmuș yeni bir yaklașımdır. Eko-tek 2008 tarihinde Güz Dönemi Açılıș Etkinlikleri Gazi Üniversitesi
kavramsal olarak, son on yılda dünyada temiz kapsamında, “Uluslararası Ekolojik ve Tekno- Mühendislik Mimarlık
enerjili, doğa-dostu alet ve donanımlar aracılı- lojik Kentler Konferansı”nı gerçekleștirmiștir. Fakültesi, Șehir ve Bölge
ğıyla endüstriyel tasarım alanında kullanılmaya Planlama Bölümü
bașlamıș; 1990’ların sonunda ise, sürdürülebilir
mimarlık adına arayıșlar sonunda mimarlık ala-
nında tekil yapı ölçeğindeki örnekleri yaygınlaș-
maya bașlamıștır. Dushko Bogunovich’in 2002
yılında The Sustainable City II Konferansı’nda
ilk defa ortaya koyduğu eko-tek kent kavramı ise,
șehir planlama yazınında oldukça yeni ve henüz
yaygınlașmamıș bir kavram olarak karșımıza çık-
maktadır. Ekoloji ve teknoloji birleșerek mekana
eko-tek kentler olarak yansımakta, böylece gele-
ceğin doğa ile uyumlu eko-kentine, ekonomik
olarak etkin, sosyal uyum içindeki ileri teknoloji
kenti eklenince alternatif bir kent yaklașımı, yeni
ve sürdürülebilir bir kent vizyonu ortaya çıkmak-
tadır. Dünyada ekolojiyi esas alan eko-kentlerin
sayısı fazla iken ekolojiyi ve teknolojiyi birlikte
esas alan tamamlanmıș eko-tek kentler bulunma-
makta ancak proje așamasında veya uygulanması
için çalıșılan çok az örnek bulunmaktadır. Türki-
ye’de ise eko-tek kent kavramı henüz çok yenidir
ve hiçbir uygulaması bulunmamaktadır.
Bu yazı; șehir plancılarının konuya ilgilerini
çekmek ve farkındalığı arttırmak amacıyla Gazi
Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi
Șehir ve Bölge Planlama Bölümü’nün düzen-
lediği “Uluslararası Ekolojik ve Teknolojik
Kentler Konferansı”nın sonuçlarını aktarmak
üzere hazırlanmıștır.
3
Üç oturumda, farklı disiplinlerden gelen çağrılı sitesi içinde besleyen yapay bir ekosistem olarak
konușmacılar tarafından toplam dokuz sunumun kabul eden yeni bir tasarım anlayıșına ihtiyaç
yapıldığı konferansta, “Ekolojik ve Teknolojik olduğunu ifade etmiștir. Farklı bakıș açılarına
Kentler” üzerine farklı bakıș açılarının aktarıl- ve gündemlere rağmen; plancıların, mimarların,
ması hedeflenmiștir. İlk oturumda kavramsal peyzaj mimarlarının ve mühendislerin sürdürüle-
olarak eko-tek kentler, enerji etkin planlama ve bilir kent yaklașımında kendi uzmanlık alanlarına
enerjinin yerleșim alanlarında ve konutlarda farklı yoğunlașırken diğer meslek alanlarının da bakıș
biçimlerdeki kullanımı konuları vurgulanmıș, açılarının değerini ve ilintisini kabul ederek bir
ikinci oturumda olușturulan bu kavramsal çer- arada çalıșmayı öğrenmek zorunda olduklarını
çevenin dünya örnekleri üzerinden uygulamaya söylemiș ve yeni fi kirlerin öncelikle çevre, bina ve
aktarılma biçimleri ele alınmıș, son oturumda ise inșaat teknolojilerini akıllı teknolojiyle birleștir-
Türkiye’de eko-tek kentlerin olușumunda kentsel meye odaklanması ve bunun tüm kentsel mekana
tasarımın önemi ile uygulama ve örgütlenmede yayılması için gerekli uygulamalara öncelik veril-
nasıl bir yöntem izlenebileceği tartıșılmıștır. mesinin altını çizmiștir. Sonuç olarak, geleceğin
sürdürebilir kentinin görselleștirilmesindeki en iyi
İlk oturumda yer alan Yeni Zelanda Unitec Tekno- yolun eko-tek peyzajın düșünülmesiyle gerçekle-
loji Enstitüsü’nden Prof. Dr. Dushko Bogunovich, șebileceğini vurgulamıștır.
eko-tek kent kavramını detaylandırmak amacıyla;
ilk olarak kentlerin ne olduğu hakkındaki algılayı- İkinci konușmacı Gazi Üniversitesi Șehir ve
șın ve kentlerin tasarım paradigmasının değișmesi Bölge Planlama Bölümü’nden Prof. Dr. Șule
gerektiğini, böyle bir süreçte kentlerin görünüșü- Karaaslan, “Enerji Etkin Planlama ve Eko-
nün de değișeceğini vurgulamıștır. Kent düșün- Kent” bașlıklı sunumuna ekolojik ve teknolojik
cesinin kendi içinde hatalı olmadığını, sorunun kentlerin olușturulmasında günümüz koșullarının
çağdaș kentlerin tehlikeli biçimde eskiyen tasarım değerlendirilmesi ve planlamanın önemini vur-
ve teknolojilerinden kaynaklandığını belirtmiș ve gulayarak bașlamıștır. Sunumunda; sadece bir
günümüzdeki kentsel tasarımcıları “gelenekçiler tane eko-tek bina yapmaktan öte, bir bölgenin
ve modernistler” olarak ikiye ayırmıștır. Bu iki tamamının planlaması gerektiğini vurgulamıș
tasarım anlayıșının da sürdürülebilirlik günde- ve bunun için gerekli ölçütlerin çok daha çeșitli
mini bir tehdit, tehlike veya içinden çıkılmaz olduğunu belirtmiș, bu konuda kentsel düzeyde
bir güçlük olarak görme eğiliminde olduğunu ve bir prototipin olușturulmasının önemli olduğunu
kentlerin tasarımında temel eksikliğin, ekoloji söylemiștir. Karma kullanımın ulașım verim-
ve termodinamik kanunlarının göz ardı edilmesi liliğinde önemine değinerek, ticaret ve konut
olduğunu söylemiștir. Bogunovich, kenti doğal fonksiyonlarının bir arada planlanmasıyla enerji
süreçleri taklit eden ve kendi metabolizmasını kullanımında tasarrufunun sağlanabileceğini ve
büyük ve doğal olan ekosistemin tașıma kapa- planlamada olușturulacak doğal alanların rekre-
asyon fonksiyonu dıșında havalandırma kanal-
ları olarak da ișlev görebileceğini ifade etmiștir.
Planlamada her birimin kendi kendine yetmesi
gerektiğini belirterek, LEEDS Standartları’nın
önemine değinmiș ve son olarak, enerji etkin
planlamada ölçekler arası ilișkinin önemini vur-
gulayarak, bugünkü mevzuatta yer alan yukarıdan
așağıya planlama sisteminin mutlaka değișmesi
gerektiğini söylemiștir.
Üçüncü konușmacı, Greenpeace Akdeniz
Genel Koordinatörü Dr. Uygar Özesmi, “Enerji
[D]evrimi ile Kendine Yeten Kentler” bașlıklı
konușmasında; geleceğin kentlerinin nasıl
olması gerektiğine değinerek, mevcut teknolo-
PLANLAMA jiyle kendine yeten kentlerin olușturulmasının
2008/1-2 mümkün olduğunu belirtmiștir. Bütüncül planla-
4
manın yanında bireylerin çevre duyarlılığının da Bu yazı kapsamında, konferanstaki konușma-
sürdürülebilir çevre için önemli olduğunu verdiği cılardan eko-tek kentleșme üzerine kuramsal
çeșitli örneklerle açıklayan Özesmi, bunun için açılım getiren Prof. Dr. Dushko Bogunovich’in,
acil olarak politikalar üretilmesi gerektiğini bu konuda gelișmiș örnek çalıșmalardan olan iki
vurgulamıștır. İskandinav örneğini içeren Viikki ekolojik kent
Dördüncü konușmacı Mimar Sinan Güzel planlaması ile Markku Siiskonen’in, Malmö’deki
Sanatlar Üniversitesi Șehir ve Bölge Planlama Batı Limanı sürdürülebilir gelișmesi ile Kerstin
Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. A. Erdem Erbaș Akerwall’in, son olarak da Türkiye’den eko-tek
“Yeni Konut Gelișme Alanlarında Yerel Enerji tasarım konusunda Güdül örneğini inceleyen
Planlaması” bașlıklı sunumunda enerji sağlama, Arș.Gör.Dr. Özge Ercoșkun’un bildirileri genel
dağıtım ve talebinin mekansal yapı ile ilișkisini hatlarıyla özetlenmektedir.
kurgulayarak, kentsel formların gelecekteki enerji
talepleriyle nasıl gelișeceğini sorgulamıștır. Eko-Tek Kentleșme: Kentsel Tasarımı
Stratejik planlama çerçevesinde enerji ve kentsel Temiz Teknoloji ile Birleștirmek
alanlar arasındaki ilișkinin sektörel temelde araștı-
Prof. Dr. Dushko Bogunovich, Unitec Institute
rılması ve arazi kullanım değerlerinin de bu yönde of Technology, Auckland, NZ
analiz edilmesi gerektiğini belirten Erbaș, ulusal
mekansal gelișme stratejilerini Türkiye referans Bildiri temel olarak dört konuyu vurgulamak-
enerji sistemiyle ilișkilendirmiș ve son olarak bu tadır:
süreçte AB Enerji Politikaları ve Eylem Planlarına 1) Kent düșüncesinin ve tasarım paradigması-
uyumun önemini vurgulamıștır. nın krizi olarak “sürdürülebilirlik krizi”
2) Gelișmekte olan ve her zamankinden daha
İkinci oturumda; bu kavramsal incelemenin dünya
etkili bir kentsel tasarım ve kent planlama
örnekleri üzerinden uygulamaya aktarılma biçim-
paradigması haline gelen “peyzaj kentleș-
leri ele alınmıștır. İlk konușmacı İsveç-Malmö
mesi”
Belediyesi’nden Kerstin Akerwall, Malmö’deki
Batı Limanı’nın sürdürülebilir gelișmesini; 3) Peyzaj șehirciliğinin eksik bileșeni olan
ardından Finlandiya-Helsinki Belediyesi’nden “yeșil ve akıl” veya “eko-tek tasarım”
Markku Siiskonen, Viikki ekolojik kent planla- 4) Peyzaj șehirciliği ve eko-tek tasarımın
ması ve inșası deneyimini; ve son olarak İngiltere- bütünleșmesi olan “sürdürülebilir kentler”
Haringey Belediyesi’nden Dr. Șule Nișancıoğlu
ise, Londra-Haringey Belediyesince kabul edilen 1) Kentler sorundur, aynı zamanda da çözüm
karbon azaltma senaryoları, sürdürülebilir tasarım Giderek artmakta olan ve tüm gezegeni ilgilendi-
ve inșaat konusundaki öncü çalıșmalarla uygu- ren çevre krizi içinde kentler doğanın kirlenme-
lamaya konulan iklim değișikliği önlemlerini sinin ve anahtar kaynakların tükenmesinin temel
aktarmıștır. nedenidir. Sorunun temel nedeni olmalarına
karșın, aynı zamanda da çözümdürler. Nitekim
Üçüncü oturumda; Araș. Gör. Dr. Özge Ercoșkun
gezegende ikamet eden bu kadar insan için, kent-
doktora çalıșması kapsamında ele aldığı “Eko-
ler yașam alanlarıdır. Kentler böylesine önemli bir
lojik ve Teknolojik Kentsel Tasarım: Ankara-
görevi üstlenirken, bizlerin öncelikle kentlerin ne
Güdül Örneği”ni sunmuștur. Konferansın son
olduğu hakkındaki algılayıșımızı, sonrasında da
konușmacısı Dr. Nuran Talu ise “Katılımcı Çevre
kentleri șekillendirmede kullandığımız tasarım
Planlaması için Bir Yöntem: Yerel Çevre Eylem
paradigmasını değiștirmemiz gerekmektedir. Bu
Planları” bașlıklı sunumuyla ekolojik ve teknolo-
süreçte kentlerin görünüșü de değișecektir.
jik kentler yaratılmasına ilișkin tüm bu planlama
ve tasarım konularının katılımcı bir anlayıșla Kent düșüncesi, kendi içinde hatalı değildir;
yapılması gerektiğinden bahsederek, kentsel sorun çağdaș kentlerin tasarım ve teknolojile-
çevre yönetim planlarının olası faydalarını ortaya rindedir; modern altyapının 19. yüzyıl bulușu
koymuș, bu kapsamda yerel yönetimlerin hibe ve olduğu düșünüldüğünde kentlerde kullanılan
yatırımları temin etmesine yönelik kapasitesinin tasarım ve teknolojilerin tehlikeli biçimde eski- PLANLAMA
artırılmasının gerekliliğine dikkati çekmiștir. diği anlașılır. 2008/1-2
5
Kentlerin sürdürülebilirlik/sürdürülemezlik krizi, ölçekte ‘peyzaj șehirciliği’, alt ölçekte ise; ‘yeșil
iki hakim kentsel tasarım paradigmasının yeter- ve akıllı’ tasarım ilkelerini uygulayarak gerçek-
sizlikleri içinde açıkça gözlenebilen bir tasarım leștirebilirler.
krizidir: Bunlardan;
- biri așırı ölçüde görsel güzelliğe odaklanan- 3) Eko-Tek Tasarım
Sitte’den Bacon’a, Kriers’e ve Yeni Kentleșme Ekolojik tasarım düșüncesi, sadece daha fazla
hareketine kadar uzanan ‘gelenekçiler’; doğa değil, aynı zamanda daha fazla teknoloji
- diğeri așırı ölçüde dolașım ve arazi kulla- -daha fazla ‘temiz-yeșil’ teknoloji ve daha fazla
nımın etkinliğine odaklanan-Cerda ve Haus- ‘akıllı teknoloji’- demektir. Farklı bakıș açıla-
mann’dan, Garnier, Sant Elia ve LeCorb’a, rına ve gündemlere rağmen, plancılar, mimarlar,
Rem, Tschumi ve Hillier’e uzanan ‘moder- peyzaj mimarları ve mühendisler, diğer üç pers-
nistler’ pektifi n değerini ve ilintisini kabul etmekte, ancak
eko-tek tasarım için bir arada çalıșmayı henüz tam
Günümüzde, çoğu kentsel tasarımcı ve plancı anlamıyla gerçekleștirememektedirler.
hala, yukarıda anlatılan paradigmalardan birinde
(veya her ikisinde birden) çalıșmakta ve sürdü- Bir arada çalıșmak için, șunları paylașmak ve
rülebilirlik gündemini bir tehdit, tehlike ya da kabul etmek zorundadırlar:
içinden çıkılamaz bir güçlük olarak görmekte- • kentin ne olduğuna dair ortak bir algı (yapay
dirler. Kentlerin tasarımındaki temel eksiklik, bir ekosistem)
mevcuttaki tasarım anlayıșlarının ekoloji ve • kentin ekolojik bir bakıș açısıyla nasıl çalıș-
termodinamik kanunlarını yok saymalarıdır. tığı (kent metabolizması)
Bugünün kentleri, bizlerin kurduğu ve ișlettiği • kentin nasıl çevresel olarak sürdürülebilir
biçimleriyle birer entropi fabrikalarıdır. Kent olacağı (bilgi ve iletișim teknolojisini kulla-
için; kenti bir ekosistem (ve bir peyzaj), ya da narak kent metabolizmasını izlemek)
daha açık biçimiyle doğal süreçleri taklit eden
• “yeșil ve akıllı” olarak adlandırılan temel
ve bir anlamda kendi metabolizmasını büyük ve
tasarım paradigması (tasarlanmıș kentsel pro-
doğal olan ekosistemin tașıma kapasitesi içinde
jenin sadece kaynak etkin veya kaynak üreten
besleyen yapay bir ekosistem olarak kabul
değil, aynı zamanda gelișmiș bilgi ve iletișim
eden, yeni bir tasarım paradigmasına ihtiyaç
teknolojisini kullanarak, yeșil süreçleri ve
duyulmaktadır.
davranıșları destekleyen geribildirim döngü-
2) Peyzaj Șehirciliği (Landscape Urbanism) lerine olanak veren bir yapıda olması).
C. Waldheim; J. Corner; R. Weller peyzaj Kent bütünü için stratejik fi ziksel planlamanın yer
kentleșmesi kuramında peyzajı; yayılan kenti aldığı üst ölçekte yeșil ve akıllı planlama paradig-
algılamak, analiz etmek ve kavramak için en ması, kentleri ekolojiye duyarlı bir planlama ve
iyi araç olarak önermektedir. Bir bașka deyișle, tasarım ile ele alan geniș bir kuram olan peyzaj
peyzaj mimarlarının doku ve süreç haritalamaları șehirciliğinin bir parçası olarak ortaya konulmak-
gibi geleneksel araçları, kentin ekolojisinin etkin tadır. Peyzaj șehirciliğinin dayandığı temel fi kir,
analizi ve sunumu için ihtiyaç duyulan araçlar- kentlerin tasarımının yaratıcı bir biçimde kentlerin
dır. Peyzaj șehirciliği, kenti üst ölçekte fi ziksel sahip olduğu orijinal peyzajın ekolojik süreciyle
olarak șekillendirmekte, ancak tekil kentsel ve yapısıyla temellendirilmesidir.
projeler düzeyinde henüz etkin olamamaktadır. Kentlerin bütünsel yapısı (ya da bir bölümü) kur-
Peyzaj șehirciliğine olumlu örnekler olarak Field gulanırken, dört tasarım dalının her biri kendi ilgi
Operations’ın New York Șehri Staten Adası’ndaki bașlıklarını sürdürülebilir ve ekolojik teknolojik
Fresh Kills Park tasarımı ve Morphosis’in 2012 kent yaklașımını uygulayabilirler:
yılı için tasarlanan New York Olimpik Köyü - Mimarlar: “yeșil binalar”
verilebilir.
- Peyzaj Mimarları: sadece dekoratif ve rekre-
Planlama, mimarlık, peyzaj mimarlığı ve mühen- asyonel değil “ișleyen kentsel açık alanlar”
P20L0A8/N1-L2AMA dtaissalirkım oclmılaark’ düüzenryea ydıö rktu artlaarnmdaan g göerelevnle r‘iknein, tüseslt -“ yMeșüilh aelntydaisplıe”r : kamu yararının gözetildiği
6
- Plancılar: kentsel metabolizmayı model- maliyetli olacağını fi ziksel olarak gösteren, sür-
lendiren ve izleyen “mekansal gelișme dürülebilir tasarıma örnek olabilecek açıklayıcı
stratejileri” projeler, endüstrinin yeniden yapılandırılmasının
Uygulanmıș yeșil kent projelerine bir örnek temel tașları olacaktır.
olarak; ZED Factory/Bill Dunster-Beddington 4) Sonuç: Eko-Tek Kentler Gelmek Üzere
ZED Housing, Londra verilebilir.
Genel Sistem Teorisi (von Bertalanffy) ve Siber-
Eko-Tek Yaratıcılığı netik(Wiener) jargonuna göre, kentlerimiz sür-
Yeșil kentlerle ilgili çözümlere olan talep giderek dürülebilir değildir, çünkü akıllı değildir. İyi bir
artmaktadır. Sürekli gelișen bu endüstride kaza- çevresel bilgi ve geri bildirim olmadığı için gerek-
nan ve yüksek karlar elde edecek olanlar tedarik tiğinden fazla tüketmektedirler ve çok kirlenmiș-
ve ihracat bilgisine sahip olanlar olacaktır. Kali- lerdir. Burada yapılması gereken, çevreyle ilgili
forniya’daki temiz teknoloji patlaması, ya da AB verilen kararlar ve hareketler için geri bildirim
ve ABD’deki temiz enerji jenerasyonu, enerji ve mekanizmasının geliștirilmesi ile kentleri daha
su koruması, atık yönetimi, sıfır karbon ekonomisi akıllı hale getirmektir. Güvenilir ve ucuz akıllı
gibi yaklașımlar incelendiğinde, kazanan endüst- teknoloji sunumu ve temiz teknoloji yatırımları ile
rilerin bunlar olduğu görülmektedir. bunu gerçekleștirebilme ihtimalimiz daha yüksek
hale gelmiștir ve bu anlamda kentsel sistemlerin
Bu durumda kentlerin ne yapması gerekmekte- ve alanların eko-tek yaklașımıyla yeniden tasar-
dir? Yeni fi kirler öncelikle çevre, bina ve inșaat lanması da çoktan bașlamıș durumdadır.
teknolojilerini akıllı teknolojiyle birleștirmeye
odaklanmalıdır ve bunların bütün kentsel mekana Peyzaj șehirciliği kuramında ve pratiğinde yeșile
yayılması için gerekli uygulamalara öncelik ulașmak için akıllı teknolojiyi kullanmak çok
verilmelidir. Sürdürülebilir kentsel tasarımın, önemlidir. Metropoliten alan ve nazım imar planı
neye benzediğini, nasıl ișlediğini ve ne kadar gibi üst ölçeklerdeki kentsel gelișmede peyzaj
PLANLAMA
Katı Eko-Tek Yaratıcılığına Bir Örnek: Sanyo’nun Solar Ark’ı, Japonya 2008/1-2
7
șehirciliği en iyi yol olarak ortaya çıkmaktadır. Ekolojik Kent Planlama ve Yapı-Proje
Peyzaj șehirciliğinde odaklanılan nokta, “ne”yin, alanı: Viikki-Helsinki
“nerede” ve “ne zaman” yapılacağıdır; belirli bir Markku Siiskonen (Șehir Planlama
binanın, donanımın, aygıtın ve birimin “nasıl” Departmanı Proje Koordinatörü) Helsinki
tasarlanacağı sorusuna ilișkin daha az öngörüye Belediyesi, Finlandiya
sahiptir. Alt kentsel ve bölgesel peyzajın güncel
Viikki, bașkent Helsinki’nin 9 km batısında yer
kullanımlar sonucu bozulmalarında, peyzaj șehir-
almaktadır. Viikki için nazım plan hazırlama
ciliği kuramı ve pratiği tek bașına sürdürülebilir
çalıșmaları 1989’da bașlamıștır. Bu çalıșmaların
kentleșmeyi sağlamakta yeterli olamamaktadır.
bașlangıç noktasını, üniversite alanının bir bilim
Burada peyzaj șehirciliğinin uygulamasının
parkı ve büyük bir konut alanı ile büyütülmesi
yapay zeka tarafından desteklenmesi önem
fi kri olușturmaktadır. Nazım plan çalıșmalarında,
tașımaktadır.
yoğun konut alanları ana karayolunun yakınına
Tüm bunlar değerlendirildiğinde; ișlevsel olan ve konumlandırılmıș, tarihsel ve kültürel değeri olan
pratikteki sürdürülebilir kentleșmenin, teknoloji açık alanlar yeșil alan olarak değerlendirilmiștir.
ve ekolojinin (doğal sistemler/peyzaj) mutlu bir- Ortaçağlardan beri tarım yapılan alanlarda tarım
liktelikleri ile olușması tavsiye edilmektedir. Bu faaliyetinin sürdürülmesine karar verilmiș, ayrıca
da peyzaj șehirciliğinin ve eko-tek tasarımların bu alana Helsinki Üniversitesi’nin bir uygulama
bir araya getirilmesiyle bașarılabilir. Geleceğin ve araștırma çiftliği kurulmuștur.
sürdürülebilir kentinin canlandırılmasında en
Beș etaptan olușan ve 2012 yılında tamamlana-
iyi yol eko-tek peyzajın göz önünde bulundu-
cak olan proje ile birlikte Viikki’de 6000 ișyeri,
rulmasıdır.
6000 öğrenci konutu ve 16.000 konut yeralacak-
Daha fazla örnek için: 1) Masdar City, UAE, 2) tır. Viikki projesinde planlanan en büyük konut
Dongtan, China, 3) Energy City, Qatar incele- alanı Latokartano’dur. Alanda apartmanlar,
nebilir. düșük yoğunluklu konutlar, sıra evler ve ikiz
PLANLAMA Uluslararası Kabul Edilmiș Bir Katı Eko-Tek Kentsel Tasarım Raporuna Örnek: Pergola Fotovoltaica, World Forum Waterfront Park,
2008/1-2 Barcelona, 2004.
8
evler olmak üzere çeșitli tipolojilerde konutlar Viikki projesinin asıl amacı, yapıların inșaat ve
yer alacaktır. tamirat așamasında doğal kaynakların kullanı-
Eko-Viikki projenin ikinci etabını olușturmakta mında tasarruf sağlamaktır. Bu amaca erișmek
ve proje alanının güneyinde yer almaktadır. Eko- için yenilenebilir doğal kaynakların kullanımını
Viikki, Viikki nazım planında deneysel ekolojik teșvik etmek, dönüșümü sağlamak, ısıtma, enerji,
konut alanı olarak adlandırılmaktadır. Burası, elektrik ve su kullanımını azaltmak önem tașı-
deneysel pilot projelerin ve sürdürülebilir inșaat maktadır. Diğer önemli konular, sağlıklı yapı
tekniklerinin denendiği bir test alanı olarak kur- malzemesi kullanmak ve sağlıklı iç mekan iklimi
gulanmıștır. olușturmaktır.
Eko-Viikki’nin detaylı planı, düzenlenen bir Eko-Viikki projesindeki parselasyon tamamen
mimari yarıșma sonucu elde edilmiștir. Kazanan deneysel ekolojik çözümlere göre yapılmıștır.
projede kentsel yapı ekolojik ilkeler ile șekillen- Ayrıca yapıların geleneksel yapılara göre daha
mektedir. Bu ilkeler: kalın yalıtım malzemeleriyle donatılması ve
• Yeșil alanların, ‘yeșil parmaklar’ șeklinde pencerelerde daha yüksek kalitede yalıtım ile
yapılı alanlar arasına girmesi. dıșarı kaçan havayı engelleyerek ısı kazanımı
hedeflenmiștir. Bunlar dıșında diğer ortak uygula-
• Yapılı alanlar ile açık alanlar arasındaki bit- malar; her bir konut biriminin su tüketimini ölçen
kilendirmenin rüzgar koruma bölgesi olarak ölçüm cihazları, yalıtımlı camlı balkon ve teraslar,
ișlev görmesi.
suda tasarrufu sağlayan armatürler ve bahçelerde
• Yapıların çoğunluğunun en uygun biçimde yağmursuyu kullanımına olanak veren altyapının
güneye yönlendirilmesi. bulunmasıdır.
• Alandaki kat yüksekliklerinin çeperde alçak,
Finlandiya’da kentlerde merkezi ısıtma stan-
merkezde yüksek olması. (Bu sistem rüzgârı
darttır, bu Eko-Viikki’de de sağlanmıștır. Fin-
azaltmaktadır)
landiya’da güneș enerjisi kullanımı çok yaygın
olarak sıralanabilir. değildir, çünkü özellikle kıșın ıșınım çok düșüktür
Eko-Viikki projesi 2004 yılında tamamlanmıș ve güneș 50 derecelik açının üstüne çıkamamak-
ve bugün 2000 kișinin yașadığı bir yerleșim tadır. Ancak, Viikki’deki konutların en belirgin
yeri haline gelmiștir. Eko-Viikki’deki yapılar ekolojik özelliği güneș enerjisi kullanımına olanak
belirlenen ekolojik ölçütleri asgari düzeyde vermeleridir. Eko-Viikki’de güneș enerjisi kul-
sağlamaktadır. Asgari düzeyde istenen ekolojik lanımına dayanan iki adet ısıtma tesisi alanı ve
ölçütlerin maliyete olan etkisi, toplam yapı mali- bir adet güneș enerjisinden elektrik elde etme
yetinin %5’i olacak biçimde tanımlanmıștır. Diğer alanı bulunmaktadır. Güneș enerjisiyle ısıtma
ölçütler beș bașlık altında toplanmıștır: kirlilik, alanı 9 yapı bloğu ve 412 konut birimine hizmet
doğal kaynakların kullanımı, sağlık, biyo-çeșitli- vermektedir.
lik ve gıda üretimi için olanaklar. Her bir bașlık Güneș enerjisi, genel kullanım ve banyo kullanımı
altında 16 ölçüt bulunmaktadır. Viikki’deki her için ısıtma amaçlı kullanılmaktadır. Güneș kolek-
bir alt projeye ekolojiye verdiği öneme göre 0 ila törleri evin yıllık sıcak su ihtiyacının 1/3’ünü
2 puan arasında puan verilmiștir. Yapı izni ala- karșılamaktadır. Bu da, toplam yıllık ısınma
bilmesi için her bir alt projenin minimum değere ihtiyacının %10’una denk gelmektedir. Viikki’de
ulașması gerekmektedir. Minimum düzey, gele- güneș enerjisinden elektrik elde edilen bu yapı-
neksel yapılardan daha iyi bir düzeye erișmesi larda, güneș panelleri balkonlara konulmuștur.
anlamına gelmektedir. Örneğin, ısıtma sistemi Yazın, güneș enerjisi panelin ızgara dokusunu
geleneksel yapılara göre %34 daha az enerji sarf beslemekte, kıșın da geri vermektedir. Bu sistem
etmeli, 2 puan alabilmek için enerji kazanımı ile yapının havalandırma, asansör, aydınlatma gibi
%59 seviyesine ulașmalıdır. Bu konuda belirle- enerji ihtiyaçlarının ortalama olarak %20’sini kar-
nen ölçütler ekolojik düzeye erișme ölçütleridir. șılamak mümkün hale gelmiștir.
Ancak proje nasıl erișileceğine dair bir tanımlama
içermemektedir. Bunun sebebi de, geniș bir bakıș Projenin yapı uygulama yönetmeliğine göre
açısında tek bir çözüm yerine pek çok çözümün ısınmada enerjiden tasarruf etmek zorunluluk- PLANLAMA
olabileceğine inanılmasıdır. tur, ancak bu zorunluluk aynı zamanda yașam 2008/1-2
9
kalitesini de arttırmaktadır. Viikki’deki tüm yüzey suyu kaçıșını engellemek için çevre dostu
konutlar camlı balkonlara ya da teraslara sahip- yöntemler geliștirilmiș, konut aralarındaki yeșil
tir. Yenilenebilen doğal bir kaynak olarak ahșap, parmaklar ile suyun kaçıșı yavașlatılmıș ve açılan
çerçevelerde ve alçak katlı yapıların cephelerinde oluklar yardımı ile parsellerdeki kaçıș Eko-Viikki
kullanılmaktadır. Ahșap kullanımı çok katlı yapı- alanının yanına açılan kanala yönlendirilmiștir.
larda da yaygınlașmaktadır. Kanallar ve bitkilendirmeyle su akıșı yavașlatıl-
Projede uygulanan ve ‘yeșil parmaklar’ adı mıș, aynı zamanda suyun doğal koruma alanına
verilen yeșil sistem, ekolojik kent için iyi bir ve denize ulașmadan kalitesinin yükseltilmesine
deneme olmuștur. Bu alanlar bahçecilik yapmada, uğrașılmıștır. Sistem yağmursuyu kuyuları ve el
yağmursuyu toplamada ve sulamada kullanılmak- pompalarını da içermekte ve konut sahipleri bahçe
tadır. Bu alanlardan elde edilen bahçe atıkları da sulamasında yağmur suyunu kullanabilmektedir.
gübre olarak kullanılmaktadır. Viikki’nin toprağı Ayrıca alandaki bitkilendirme; kușların, küçük
killidir, bu nedenle toprak suyun küçük bir kıs- hayvanların ve böceklerin korunmasını da sağ-
mını emmektedir. Bu durumdan kaynaklanan lamıștır.
PLANLAMA
2008/1-2
10