denize ilişkin bilimsel araştırmalar (msr)

330 Pages·2011·1.75 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK (DENİZ HUKUKU)
ANABİLİM DALI
DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR (MSR)
VE TÜRKİYE
Doktora Tezi
Fevzi TOPSOY
Ankara– 2011
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK (DENİZ HUKUKU)
ANABİLİM DALI
DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR (MSR)
VE TÜRKİYE
Doktora Tezi
Fevzi TOPSOY
Tez Danışmanı
Doç.Dr. Hakan KARAN
Ankara– 2011
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ÖZEL HUKUK (DENİZ HUKUKU)
ANABİLİM DALI
DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR (MSR)
VE TÜRKİYE
Doktora Tezi
Tez Danışmanı: Doç. Dr. Hakan KARAN
Tez Jürisi Üyeleri
Adı ve Soyadı İmzası
Prof. Dr. Asuman TURANBOY
Prof. Dr. Erkan KÜÇÜKGÜNGÖR
Prof. Dr. Kemal ŞENOCAK
Doç. Dr. Mertol CAN
Doç. Dr. Hakan KARAN
Tez Sınavı Tarihi 03.02.2011
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR………………………………………………………………..IX
GİRİŞ
I. KONU VE AMAÇ………...……………………………………………………1
II. KAPSAM VE PLAN…………………………………………………………..6
III.METOD VE YAKLAŞIM……………………………………………………. 8
BİRİNCİ BÖLÜM
DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA KAVRAMI VE HUKUKÎ
NİTELİĞİ
I. DENİZE İLİŞKİN BİLİMSEL ARAŞTIRMA (MSR) KAVRAMI…………... 9
A) KAVRAMSAL ÇERÇEVE……………………………………………….. 10
1- Bilimsel Araştırma……………………………..……………………….. 10
2- Deniz Çevresi…………………………………………………………… 11
3- MSR Teriminin Ortaya Çıkışı………………………………………….. 13
B) MSR’NİN TANIMI SORUNU……………………………………………. 14
1- MSR Tanımına Yönelik Çalışmalar…………………………………….. 15
a) Deniz Yatağı Komitesi Çalışmaları………………………………….. 15
b) UNCLOS Dönemi……………………………………………………17
2- MSR’nin Tanımı………………………………………………………... 21
C) MSR’NİN ÖNEMİ………………………………………………………… 22
1- Deniz Çevresinin Korunması…………………………………………… 22
2- İklim Değişimlerinin İzlenmesi………………………………………….24
3- Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması ve İşletilmesi………………….. 25
4- Deniz Cansız Kaynaklarının Korunması ve İşletilmesi………………… 26
D) MSR’NİN ALT DİSİPLİNLERİ………………………………………….. 27
1- Deniz Fiziği……………………………………………………………... 28
2- Deniz Kimyası…………………………………………………………...28
3- Deniz Biyolojisi………………………………………………………… 29
4- Deniz Jeoloji ve Jeofiziği……………………………………………….. 29
II. MSR VE BENZER KAVRAMLAR………………………………………….. 30
A) MSR VE BİLİMSEL ARAŞTIRMA……………………………………… 30
B) MSR VE HİDROGRAFİK ÖLÇÜMLER………………………………… 32
C) MSR VE KEŞİF AMAÇLI ARAŞTIRMA……………………………….. 34
D)MSR VE DENİZ ARKEOLOJİSİ………...………………………………..35
E)MSR VE ASKERÎ AMAÇLI ARAŞTIRMA……………………………... 38
II
İKİNCİ BÖLÜM
TARİHSEL GELİŞİM
I. 19. YÜZYILA KADAR OLAN DÖNEM…………………………………….. 41
A) 15. YÜZYILA KADAR…………………………………………………... 41
B) DENİZ ARAŞTIRMALARI ÖRF VE ÂDET HUKUKUNUN
OLUŞUMU………………………………………………………………... 42
II. 1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU KONFERANSINA KADAR
OLAN DÖNEM………………………………………………………………. 46
A) DENİZ BİLİMİNİN GELİŞİMİ…………………………………………... 47
B) DENİZ BİLİMİNE YÖNELİK ULUSLARARASI HUKUKUN
GELİŞİMİ…………………………………………………………………. 48
1- Denizlerde Bilimsel Araştırma Serbestliği İlkesi………………………. 50
2- Kıt’a Sahanlığını Kapsayan Su Kütlesinde Bilimsel Araştırmanın
Sınırlı Serbestliği İlkesi………………………………………………… 51
3- Kıt’a Sahanlığında Bilimsel Araştırmanın Sınırlı Serbestliği İlkesi……. 53
4- Karasularından Zararsız Geçiş Esnasında Bilimsel Araştırmanın
Sınırlı Serbestliği İlkesi………………………………………………… 53
III.1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMELERİNDE MSR’NİN
HUKUKÎ REJİMİ……………………………………………………………. 54
A) 1958 CENEVRE KARASULARI VE BİTİŞİK BÖLGE
SÖZLEŞMESİ…………………………………………………………….. 56
1- İçsular ve Karasuları……………………………………………………. 56
2- Bitişik Bölge……………………………………………………………. 61
B) 1958 CENEVRE KIT’A SAHANLIĞI SÖZLEŞMESİ…………………... 62
1- 1958 CKSS’nin 5. Maddesinin Tarihsel Gelişimi……………………… 63
a) Uluslararası Hukuk Komisyonunda (ILC) Yaşanan Gelişmeler……. 63
b) 1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansında Yaşanan Gelişmeler…. 66
2- Temel Oşinografik veya Diğer Bilimsel Araştırmaya Müdahalenin
Yasaklanması…………………………………………………………… 70
a) Temel Oşinografik veya Diğer Bilimsel Araştırma…………………. 71
b) Kıyı Devletinin Bilimsel Araştırmaya Müdahalesi…………………. 72
c) Sonuçları Kamuya Açıklama Niyeti………………………………… 73
3- Kıt’a Sahanlığında MSR’nin Sınırlı Serbestliği Kuralı………………… 74
a) Kıt’a Sahanlığıyla İlgili ve Orada Yürütülen Araştırma……………. 75
b) Kıyı Devletinin Rızasını Esirgememe Yükümlülüğü……………….. 77
aa) Yetkili Kuruluş………………………………………………….. 78
bb) Araştırmanın Tamamen Bilimsel Amaçlı Yürütülmesi………… 78
III
cc) Kıyı Devletinin Araştırmaya Katılma veya Temsil Edilme
Hakkı…………………………………………………………….. 80
dd)Araştırma Sonuçlarının Yayınlanması………………………… 81
C)1958 CENEVRE AÇIK DENİZLER SÖZLEŞMESİ…………………….. 82
1- 1958 CADS’nin 2. Maddesinin Tarihsel Gelişimi……………………... 83
a) Uluslararası Hukuk Komisyonunda Yaşanan Gelişmeler…………… 83
b) 1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansında Yaşanan Gelişmeler…. 85
2- Açık Denizlerde MSR Serbestliği İlkesi………………………………... 86
D)1958 CENEVRE BALIKÇILIK VE AÇIK DENİZLERİN CANLI
KAYNAKLARININ KORUNMASI SÖZLEŞMESİ……………………... 87
IV.1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU KONFERANSINDAN
GÜNÜMÜZE KADAR OLAN DÖNEM……………………………………. 88
A)BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ YATAĞI KOMİTESİ
ÇALIŞMALARI…………………………………………………………... 88
B)ÜÇÜNCÜ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU
KONFERANSI ÇALIŞMALARI…………………………………………. 93
C)UNCLOS’TAN GÜNÜMÜZE KADAR GELİŞMELER………………… 99
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ
I. GENEL KURALLAR………………………………………………………… 103
A)MSR YÜRÜTME HAKKI………………………………………………… 104
1- Genel Olarak……………………………………………………………. 104
2- Kapsam ve Niteliği……………………………………………………... 105
3- Süjeler…………………………………………………………………... 106
a) Devletler……………………………………………………………... 106
b) Yetkili Uluslararası Kuruluşlar……………………………………… 107
aa) Hükümetlerarası Kuruluşlar…………………………………….. 110
bb) Hükümet Dışı Uluslararası Kuruluşlar………………………….. 116
B)MSR FAALİYETİNİ DESTEKLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ……………… 117
C)GENEL İLKELER………………………………………………………… 119
1- Genel Olarak……………………………………………………………. 119
2- Barışçıl Amaçlar………………………………………………………... 119
3- Uygun Bilimsel Yöntem ve Araçlar……………………………………. 123
4- Denizlerin Diğer Hukukî Kullanımına Haksız Müdahale……………… 123
5- Hukuka Uygunluk……………………………………………………… 124
D)HAK İDDİASI İÇİN HUKUKÎ BİR TEMEL TEŞKİL ETMEME………. 125
IV
II. FARKLI DENİZ ALANLARINDA MSR.…………………………………… 127
A)KIYI DEVLETİNİN EGEMENLİĞİ ALTINDAKİ DENİZ
ALANLARI………………………………………………………………...127
1- İçsular…………………………………………………………………... 128
2- Karasuları………………………………………………………………. 129
a) Genel Olarak………………………………………………………… 129
b) Zararsız Geçiş Esnasında MSR………………………………………132
3- Boğazlar………………………………………………………………… 134
4- Takımada Suları………………………………………………………… 137
B)KIYI DEVLETİNİN BELİRLİ EGEMEN HAKLARA SAHİP
OLDUĞU DENİZ ALANLARI……………………………………………139
1- Bitişik Bölge……………………………………………………………. 139
2- Münhasır Balıkçılık Bölgesi……………………………………………. 140
3- Kıt’a Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge………………………….141
a) Genel Olarak………………………………………………………… 141
b) Kıyı Devletlerinin Hak ve Yükümlülükleri…………………………. 145
aa) MSR’yi Düzenleme, İzin Verme ve Yürütme Hakkı……………. 146
bb) Araştırmaya Katılma veya Temsil Edilme Hakkı………………..148
cc) İzin Vermemeye Yönelik Takdir Hakkı………………………….150
dd) Faaliyetlerinin Haksız Şekilde Engellenmemesi………………... 154
ee) Normal Şartlarda İzin Verme Yükümlülüğü……………………. 154
aaa) Normal Şartlar İfadesinin Anlamı…………………………... 155
bbb) İzin Verme Yükümlüğünün Şartları…………………………156
ccc)İznin Geciktirilmemesi veya Haksız Olarak Reddedilmesi…..157
ff)MSR Faaliyetlerinin Yürütülmesini Kolaylaştırma ve
Destekleme Yükümlülüğü………………………………………... 158
aaa) Genel İlke ve Kuralların Belirlemesine Katkı Sağlama…….. 158
bbb)MSR’yi Kolaylaştırma ve Araştırma Gemilerine
Yardım Etme.……………………………………………….. 159
c) Araştırmacıların Yükümlülükleri……………………………………. 160
aa) Kıyı Devletine Bilgi Sağlama…………………………………… 161
bb)Kıyı Devletine Araştırmanın Bütün Bulgu ve Sonuçlarını
Sağlama…………………………………………………………... 163
cc)Kıyı Devletine Bütün Veri ve Örnekleri Sağlama………………..164
dd) Araştırma Sonuçlarını Yayınlama……………………………… 165
ee) Araştırma Tesis ve Teçhizatını Kaldırma………………………...166
d) Kapalı veya Coğrafî Açıdan Dezavantajlı Komşu Devletlerin
Hakları………………………………………………………………..167
V
e) MSR Projeleriyle İlgili İletişim……………………………………... 169
f) Zımnî İzin…………………………………………………………… 170
aa) Genel Zımnî İzin………………………………………………… 170
bb)Uluslararası Kuruluşlar Tarafından veya Onların Himayesinde
Yürütülen Araştırmalar…………………………………………... 171
g) MSR Faaliyetlerinin Askıya Alınması veya Durdurulması…………. 173
h) Kıt’a Sahanlığının 200Deniz Mili Ötesinde Kalan Kesiminde
MSR…………………………………………………………………. 174
C)AÇIK DENİZ ve ULUSLARARASI DENİZ YATAĞI (BÖLGE)………. 175
1- Açık Deniz……………………………………………………………… 175
2- Bölge……………………………………………………………………. 178
III. BİLİMSEL ARAŞTIRMA TESİS VE TEÇHİZATI…………………………182
A)YERLEŞTİRME VE KULLANMA………………………………………. 185
B)HUKUKÎ STATÜ…………………………………………………………. 187
C)GÜVENLİK BÖLGELERİ………………………………………………... 188
D)ULUSLARARASI DENİZ ULAŞIMA ENGEL OLMAMA……………... 189
E)TANITMA ve İKAZ İŞARETLERİ………………………………………. 189
IV. UZAKTAN ALGILAMA YÖNTEMİYLE YÜRÜTÜLEN MSR………….. 190
A)UZAKTAN ALGILAMA PLATFORMLARI…………………………….. 191
B)HAVA ARAÇLARI……………………………………………………….. 192
C)UYDULAR………………………………………………………………... 195
1- Uzay Antlaşması………………………………………………………... 196
2- Uzaydan Yerin Algılanmasına İlişkin İlkeler…………………………... 197
V.KÜRESEL VE BÖLGESEL İŞBİRLİĞİ……………………………………... 199
A)ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİNİN DESTEKLENMESİ………………….200
B)UYGUN KOŞULLARIN TESİSİ…………………………………………. 201
C)ELDE EDİLEN BİLGİNİN YAYINI VE DAĞITIMI……………………. 202
D)BÖLGE’DE ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ……………………………… 203
E)KAPALI VEYA YARI KAPALI DENİZLERE KIYISI BULUNAN
DEVLETLER ARASINDA İŞBİRLİĞİ…………………………………... 203
VI. SORUMLULUK VE TAZMİN……………………………………………... 204
A)ŞARTLARI………………………………………………………………... 204
1- Hukuka Aykırı Fiil veya Zarar Doğuran Faaliyet……………………… 204
2- Uluslararası Hukuk Kişisi……………………………………………… 205
3- Zarar……………………………………………………………………. 205
4- Kusur…………………………………………………………………… 206
5- İlliyet Bağı……………………………………………………………… 207
VI
B)SORUMLULUĞUN ORTADAN KALKMASI………………………….. 207
C)SONUÇLARI……………………………………………………………… 208
VII.UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ VE İHTİYATÎ TEDBİRLER…………. 208
A)GENEL KURALLAR……………………………………………………... 209
B)UZLAŞTIRMA……………………………………………………………. 211
C)İHTİYATÎ TEDBİRLER………………………………………………….. 212
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI UYGULAMA VE TÜRKİYE
I. YABANCI ULUSAL DÜZENLEME VE UYGULAMALAR…………….... 214
A)AVRUPA DEVLETLERİ…………………………………………………. 215
1- Norveç………………………………………………………………….. 215
2- İspanya…………………………………………………………………. 216
3- Polonya…………………………………………………………………. 218
4- Rusya Federasyonu……………………………………………………... 220
B)UZAKDOĞU VE ASYA DEVLETLERİ………………………………… 223
1- Malezya………………………………………………………………… 223
2- Endonezya……………………………………………………………… 224
3- Çin……………………………………………………………………… 225
4- Güney Kore…………………………………………………………….. 229
5- Tayland…………………………………………………………………. 231
6- Japonya…………………………………………………………………. 233
C)GÜNEY PASİFİK DEVLETLERİ………………………………………... 235
1- Avustralya……………………………………………………………… 235
2- Papua Yeni Gine……………………………………………………….. 237
3- Yeni Zelanda…………………………………………………………… 239
D)LATİN AMERİKA DEVLETLERİ………………………………………. 240
1- Arjantin………………………………………………………………… 240
2- Brezilya…………………………………………………………………. 241
3- Kolombiya……………………………………………………………… 244
4- Venezüella……………………………………………………………… 245
E)ORTA VE KUZEY AMERİKA DEVLETLERİ………………………….. 247
1- Meksika………………………………………………………………… 247
2- Amerika Birleşik Devletleri……………………………………………. 249
F) KARAYİP ADA DEVLETLERİ………………………………………….. 252
VII
II. TÜRKİYE’DE MSR………………………………………………………….. 253
A)OSMANLI DEVLETİ’NDEN GÜNÜMÜZE TÜRK DENİZ
ARAŞTIRMALARININ TARİHSEL GELİŞİMİ………………………… 253
B)TÜRK DENİZ YETKİ ALANLARINDA MSR………………………….. 256
1- Genel Olarak…………………………………………………………… 256
2- İçsular ve Karasuları……………………………………………………. 259
3- Türk Boğazları…………………………………………………………. 260
4- Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıt’a sahanlığı…………………………. 263
C)ULUSAL MSR DÜZENLEMESİ KONUSUNDA ÖNERİLER…………. 265
1- Genel Olarak……………………………………………………………. 265
2- Öneriler…………………………………………………………………. 266
SONUÇ…………………………………………………………………………... 273
KAYNAKÇA…………………………………………………………………... 280
ÖZET…………………………………………………………………………….. 311
ABSTRACT ……………………………………………………………………...313
VIII