De samenhang tussen traumatische ervaringen in de kindertijd en angst en depressie bij ...

36 Pages·2014·0.56 MB·Dutch

by  C. Yalcin

De samenhang tussen traumatische ervaringen in de kindertijd en angst en depressie bij
volwassenen in de algemene Nederlandse bevolking

Cemile Yalçın

Tilburg University

Thesisbegeleider: drs. N.L.M. Damen
Bachelorthesis Psychologie en Gezondheid
Departement Medische en Klinische Psychologie
Februari 2014
Samenvatting
Inleiding: Dit onderzoek heeft gekeken naar de samenhang tussen traumatische ervaringen in
de kindertijd en angst en depressie bij volwassenen in de algemene Nederlandse bevolking.
Methode: Cross-sectioneel data is verzameld bij 877 participanten, woonachtig in de
Zuidelijke provincies van Nederland. Traumatische ervaringen in de kindertijd zijn gemeten
met de Early Trauma Inventory Self Report-Short Form (ETISR-SF) en angst en depressie
zijn gemeten met de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS).
Resultaten: Traumatische ervaringen in de kindertijd tonen geen significante samenhang met
angst en depressie in de logistische regressieanalyses, maar wel in de lineaire regressie
analyses (p <.001), na controle voor socio-demografische en klinische variabelen. Emotionele
traumatische ervaringen waren gerelateerd aan een hogere risico op angst en depressie in de
multivariate logistische regressie analyses (p <.001), terwijl lichamelijke traumatische
ervaringen alleen significante samenhang toonden met depressie en niet met angst. In de
multivariate lineaire regressie analyses bleken lichamelijke, emotionele (p <.001) en seksuele
traumatische ervaringen samen te hangen met een hogere risico op angst en depressie, terwijl
er in zowel de logistische als lineaire regressie analyses geen samenhang is gevonden tussen
algemene traumatische ervaringen en angst en depressie.
Conclusie: Traumatische ervaringen in de kindertijd tonen samenhang met een verhoogde
risico op angst en depressie in de lineaire regressie analyses. Lichamelijke, emotionele en
seksuele traumatische ervaringen hangen samen met een verhoogde risico op angst en
depressie in de volwassenheid. Vervolgonderzoek is nodig om de relatie tussen traumatische
ervaringen in de kindertijd en psychologische problemen op latere leeftijd nader te
onderzoeken.
Kernwoorden: traumatische ervaringen in de kindertijd, eerdere trauma ervaringen,
kindertijd trauma, depressie, angst
Inleiding
Uit “The Adverse Childhood Experiences (ACE) study” blijkt dat ongeveer 5-28% van de
algemene Westerse bevolking een traumatische ervaring vóór de leeftijd van 18 jaar heeft
doorgemaakt (Anda & Felitti, 1998; Dube et al., 2005). Een traumatische ervaring wordt
volgens de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-IV (DSM-IV) gedefinieerd
als een ervaring waarbij de betrokkene wordt geconfronteerd met één of meerdere
gebeurtenissen, die feitelijke of dreigende dood of ernstige verwondingen met zich
meebrengen of een bedreiging vormen voor de fysieke integriteit van de betrokkene of van
anderen. Betrokkenen reageren op dergelijke gebeurtenissen met intense angst, hulpeloosheid
of afschuw (American Psychiatric Association, 2000).
Traumatische ervaringen in de kindertijd zijn onder te verdelen in algemene,
lichamelijke, emotionele en seksuele traumatische ervaringen. Algemene traumatische
ervaringen omvatten natuurrampen, ernstige ongevallen, de dood van een dierbare of
getuigenis van moord. Lichamelijke traumatische ervaringen betreffen ervaringen waarbij een
kind verwondingen oploopt door fysieke mishandeling, zoals schoppen, slaan, duwen en
grijpen (De Venter, Demyttenaere & Bruffaerts, 2013; Hovens et al., 2012). Onder
emotionele traumatische ervaringen vallen het vloeken tegen of verbaal misbruiken van een
kind en het onverdiend straffen, beledigen of kleineren van een kind, op zodanige wijze dat
het kind bang wordt om gewond te raken (De Venter, Demyttenaere & Bruffaerts, 2013;
Hovens et al., 2012). Tot slot worden seksuele traumatische ervaringen gedefinieerd als
ongewilde seksuele gemeenschap en/of genitale manipulatie met een volwassene of met
iemand die minstens vijf jaar ouder is dan het kind (De Venter et al., 2013).
De kindertijd en adolescentie zijn belangrijke en kritieke periodes voor de emotionele
en lichamelijke ontwikkeling van de mens (Pynoos, Steinberg & Wraith, 1995; Weber et al.,
2008). Zo beginnen schoolgaande kinderen in deze levensfase besef te krijgen van goed en
1
kwaad, ontwikkelen zij een vermogen om anderen te begrijpen en wordt een begin gemaakt
met het opbouwen van relaties met volwassenen en andere leeftijdsgenoten (Finkelhor et al.,
2009). De adolescentie is vervolgens een levensfase waarin fysieke en sociale veranderingen
plaatsvinden, de identiteit wordt gevormd en het kind zelfstandiger wordt (Osofsky, 1997).
Tijdens deze kritieke levensfases zijn kinderen en adolescenten bijzonder kwetsbaar voor de
gevolgen van traumatische ervaringen (Pine & Cohen, 2002; Pynoos et al., 1999).
Traumatische ervaringen bij schoolgaande kinderen kunnen verschillende
kortetermijngevolgen hebben. Veel voorkomende gevolgen zijn bijvoorbeeld slaapproblemen
en agressief gedrag tegenover ouders/verzorgers, leeftijdsgenoten en dieren (Osofsky, 1997;
Osofsky, 2004). Daarnaast hebben deze kinderen vaak last van herbelevingen en moeite met
het uiten van gevoelens, zoals verdriet (Osofsky, 1997). Blootstelling aan traumatische
ervaringen in de kindertijd kan tevens het geloofssysteem van het kind aantasten en bijdragen
aan de ontwikkeling van cognitieve kwetsbaarheid, met in het bijzonder aangeleerde
hulpeloosheid en externe “locus of control” (Hovens et al., 2010). “Locus of control” is een
type verwachting ten aanzien van hoeveel controle mensen denken te hebben over wat er
gebeurt in een situatie (Rotter, 1971). Er kan onderscheidt worden gemaakt tussen twee typen
“locus of control”. Sommige mensen denken zelf controle te hebben over de dingen die in hun
leven gebeurt (interne locus of control) terwijl anderen vinden dat wat in hun leven gebeurt
grotendeels buiten hun controle blijft en wordt veroorzaakt door andere mensen of
omstandigheden (externe locus of control) (Lillevoll, Kroger, & Martinussen, 2013; Rotter,
1971).
Adolescenten reageren vaker met gevoelens van angst en schuld (Osofsky, 1997).
Daarnaast nemen getraumatiseerde adolescenten vaker afstand van school om zich te
beschermen tegen potentiële bedreigingen op school en op straat. Om een gevoel van
veiligheid te creëren dragen ze vaker wapens en sluiten eerder ze aan bij criminele groepen of
2
vertonen ander delinquent gedrag (Osofsky, 1997). Tevens worden moeilijkheden op school,
moeilijkheden met sociale interacties en een sociaal isolement, gerapporteerd (Osofsky,
1997).
Naast korte termijn gevolgen van traumatische ervaringen, ervaren sommige mensen
ook gevolgen op de lange termijn (Breslau et al., 1998; Kessler, Sonnega, Bromet, Hughes, &
Nelson, 1995). Uit eerder onderzoek blijkt dat blootstelling aan traumatische ervaringen in de
kindertijd samenhangt met een verhoogd risico op angst en depressie in de volwassenheid
(Chapman et al., 2004; Weber et al., 2008; Feldman, Conger & Burzette, 2004; Hovens et al.,
2010; 2012 ; Chu, Williams, Harris, Bryant & Gatt, 2013; Dube et al., 2005). Onderzoek in de
algemene bevolking (niet-klinische populatie) laat zien dat traumatische ervaringen in de
kindertijd gerelateerd zijn aan gemiddeld twee keer meer kans op angst en depressie in de
volwassenheid (Weber et al., 2008). Feldman en collega’s (2004) vermelden daarentegen dat
mensen met traumatische ervaringen in de kindertijd vijf keer hogere kans hebben op een
latere psychische stoornis (Feldman et al., 2004). Uit onderzoek bij psychiatrische patiënten
(klinische populatie) blijkt dat traumatische ervaringen in de kindertijd bijdragen aan twee
keer meer kans op angst en depressie op de latere leeftijd (Lu, Mueser, Rosenberg &
Jankowski, 2008). Lu en collega’s (2008) melden daarnaast dat traumatische ervaringen in de
kindertijd niet alleen de kans op angst en depressie verhogen, maar ook de ernst van de
aandoeningen voorspellen (Lu et al., 2008). Zo blijkt dat getraumatiseerde mensen op een
jongere leeftijd worden opgenomen wegens een psychische aandoening dan mensen zonder
deze ervaringen (Lu et al., 2008).
Zoals hierboven beschreven, betreffen een aantal studies de klinische populatie als
onderzoekspopulatie. Daarnaast is er onderzoek gedaan bij de algemene bevolking, echter
hebben alleen twee van deze studies plaatsgevonden in de algemene Nederlandse bevolking
(Hovens et al., 2010; 2012).
3
Naast de onderzoeksresultaten voor traumatische ervaringen in de kindertijd, blijkt uit
onderzoek dat de lange termijn effecten van traumatische ervaringen mogelijk samenhangen
met het type trauma. Uit het onderzoek van Hovens en collega’s (2010) blijkt dat
lichamelijke, emotionele en seksuele traumatische ervaringen gerelateerd zijn aan angst en
depressie, maar algemene traumatische ervaringen niet (Hovens et al., 2010). In een
vervolgstudie van Hovens en collega’s (2012) komt naar voren dat emotionele en lichamelijke
traumatische ervaringen samenhangen met angst en depressie, terwijl er geen significante
resultaten worden gevonden met algemene- en seksuele traumatische ervaringen (Hovens.,
2012). Verder blijkt dat mensen met lichamelijke traumatische ervaringen gemiddeld twee
keer meer kans hebben op angst (Hovens et al., 2012; Afifi et al., 2008) en depressie (Hovens
et al., 2012; Afifi et al., 2008; Chapman et al, 2004) dan mensen zonder deze ervaringen. Bij
emotionele traumatische ervaringen variëren deze gegevens van gemiddeld twee (Hovens et
al., 2012) tot drie keer vaker kans op angst en depressie (Hovens et al., 2012; Chapman et al.,
2004). Bovendien blijkt uit verscheidene studies dat seksuele traumatische ervaringen
gemiddeld twee keer hoger risico met zich meebrengen op depressie (Chapman et al., 2004;
Afifi et al., 2008) en angst (Afifi et al., 2008) dit in tegenstelling tot Hovens en collega’s
(2012) die geen significante resultaten vinden (Hovens et al., 2012).
Gezien eerdere studies lijkt er mogelijk een samenhang te bestaan tussen traumatische
ervaringen in de kindertijd en angst en depressie op de volwassen leeftijd. Echter is er weinig
onderzoek gedaan in de algemene Nederlandse bevolking en blijken uit eerder onderzoek
tegengestelde onderzoeksresultaten met betrekking tot type trauma in relatie tot angst en
depressie.
Het doel van dit onderzoek is om te onderzoeken of er een samenhang bestaat tussen
traumatische ervaringen in de kindertijd en angst en depressie bij volwassenen in de algemene
4
Nederlandse bevolking. Daarnaast zal worden gekeken naar de verschillende typen trauma in
relatie tot angst en depressie.
5
Methode
Participanten en procedure
De steekproef voor deze studie bestaat uit 877 participanten uit de algemene Nederlandse
bevolking, woonachtig in de Zuidelijke provincies van Nederland. De gegevens zijn
verzameld van 2009 tot en met 2010.
‘Quota sampling’ is gebruikt om een gelijkmatige vertegenwoordiging van zowel
leeftijd- als geslachtsgroepen te garanderen tussen de 20 en 80 jaar; zo was bijvoorbeeld het
aantal mannen tussen de 20 en 29 jaar gelijk aan het aantal vrouwen tussen de 60 en 69 jaar.
Onderzoeksassistenten waren verantwoordelijk voor de verspreiding van de vragenlijsten,
waarbij zij werden geïnstrueerd gelijke aantallen van leeftijd en geslacht te verzamelen,
zonder te controleren voor andere demografische gegevens.
Participanten zijn persoonlijk of via de telefoon benaderd voor deelname. Vervolgens
is aan de participanten het doel van het onderzoek uitgelegd, waarna zij de vragenlijst en een
toestemmingsformulier ontvingen. De ingevulde vragenlijsten en het toestemmingsformulier
zijn in een gesloten envelop teruggestuurd naar de onderzoeksassistenten. Participanten is
geen financiële vergoeding gegeven voor hun deelname. De privacy van de participanten is
gewaarborgd door de vragenlijsten te coderen. Eveneens is de privacy gewaarborgd door de
geretourneerde vragenlijsten te laten invoeren in de database door andere
onderzoeksassistenten dan degenen die de vragenlijsten hebben verspreid. Het
onderzoeksprotocol is goedgekeurd door een lokale ethische toetsingscommissie van Tilburg
University (protocol nummer: 2006/1101).

6
Traumatische ervaringen
Traumatische ervaringen zijn gemeten met behulp van de “Early Trauma Inventory Self
Report-Short Form” (ETISR-SF). Dit is een verkorte versie van de oorspronkelijke “Early
Trauma Inventory” (ETI). De vragenlijst richt zich op traumatische ervaringen die zijn
voorgekomen voor het 18e levensjaar en wordt gescoord op een 3-punt Likertschaal. Op de
vragen of men de desbetreffende ervaring al dan niet heeft meegemaakt kan met (0) “nee”, (1)
“ja, eenmalig” en (2) “ja, meerdere keren” worden geantwoord. De ETISR-SF kan worden
onderverdeeld in vier subschalen, namelijk algemene traumatische ervaringen (11 items),
lichamelijke traumatische ervaringen (5 items), emotionele traumatische ervaringen (5 items)
en seksuele traumatische ervaringen (6 items). De items zijn gedichotomiseerd naar 0 = geen
traumatische ervaringen en 1 = één of meerdere traumatische ervaringen. De totaalscore
wordt bepaald door het optellen van alle losse items, met een range van 0 tot 27. Een hogere
score staat gelijk aan een hogere mate van traumatische ervaringen. Daarnaast kan een score
per subschaal worden bepaald.
Uit onderzoek blijkt dat deze vragenlijst een valide instrument is voor onderzoek naar
traumatische ervaringen in de kindertijd (Bremner et al., 2000; 2007). De subschaalscores van
de ETISR-SF zijn sterk gecorreleerd met de oorspronkelijke lijst en de items binnen de
subschalen vertonen een hoge interne consistentie (Cronbach’s alpha algemene traumatische
ervaringen = .70; lichamelijke traumatische ervaringen = .75; emotionele traumatische
ervaringen = .86 en seksuele traumatische ervaringen = .87) (Bremner et al., 2007). In de
huidige studie was Cronbach’s alpha .78 voor de hele lijst. De interne consistentie per
subschaal verschilt deels van de literatuur met een lagere interne consistentie voor de
subschalen algemene traumatische ervaringen (Cronbach’s alpha = .51) en lichamelijke
traumatische ervaringen (Cronbach’s alpha = .68) en relatief gelijke interne consistentie voor

7
de subschalen emotionele traumatische ervaringen (Cronbach’s alpha = .84) en seksuele
traumatische ervaringen (Cronbach’s alpha = .81).

Angst en depressie
Symptomen van angst en depressie zijn gemeten met de “Hospital Anxiety and Depression
Scale” (HADS). Deze vragenlijst bestaat uit twee subschalen met in totaal 14 items. Beide
subschalen bevatten 7 items voor het detecteren van symptomen van depressie (HADS-D) en
angst (HADS-A) (Zigmond, 1983; Snaith, 2003). De vragen die worden gesteld hebben
betrekking op de week voorafgaand aan de afname van de vragenlijst en zijn gescoord op een
4-punt Likertschaal. Per item kan er een score toegekend worden tussen de 0 en 3. De
totaalscore per subschaal kan variëren van 0 tot 21 (Snaith, 2003). Een hogere score staat
gelijk aan een hogere mate van angst of depressie. Een cut-off score ≥ 8 voor beide
subschalen wordt gebruikt om klinisch relevante niveaus van angst en depressie aan te geven
(Bjelland, Dahl, Haug, & Neckelmann, 2002; Olsson, Mykletun, & Dahl, 2005). Om vals
positieve resultaten te beperken zijn in de HADS fysische indicatoren, zoals hoofdpijn en
gewichtsverlies niet opgenomen (Bjelland et al., 2002). Daarnaast wordt er niet gevraagd naar
aanwezigheid van suïcidale gedachten, waardoor de focus van de HADS ligt op het meten van
relatief milde vormen van angst en depressie (Hansson, Chotai, Nordstom, & Bodlund, 2009).
Uit onderzoek blijkt dat de HADS een valide en bruikbaar instrument is om de
afzonderlijke dimensies van angst en depressie te kunnen meten (Cronbach’s alpa voor de
gehele lijst tussen de .71-.90, voor HADS-A tussen de .71-.90 en HADS-D tussen de .71-.90)
(Spinhoven, 1997). Bovendien heeft de lijst een hoge test-hertest betrouwbaarheid (Bjelland
et al., 2002; Spinhoven, 1997). In de huidige studie was Cronbach’s alpha voor de gehele
vragenlijst .85, voor HADS-A .80 en voor HADS-D .77.

8