Table Of ContentDE P R I A PO
SCRIPSIT
HANS HERTER
MIT DREI TAFELN
VERLAG VON ALFRED TÖPELMANN IN GIESSEN
1932
RELIGIONSGESCHICHTLICHE VERSUCHE
UND VORARBEITEN
BEGRÜNDET VON ALBRECHT DIETERICH UND RICHARD WÜNSCH
IN VERBINDUNG MIT LUDWIG DEUBNER HERAUSGEGEBEN VON
LUDOLF MALTEN UND OTTO WEINREICH
IN BRESLAU IN TÜBINGEN
XXIII. BAND
PRINTED IN GERMANY
M a n i b us
Augusti B r i n k m a n ni
Praefatio
De Priapi similiumque deorum cultu collectis quantum fieri
posset et scriptorum et monumentorum testimoniis ut quaestionem
instituerem iam pridem Augusti Brinkmanni consiliis permotus,
cum anno 1926 de Atticis huius generis numinibus dissertationem
edidissem, variis studiis muneribusque distractus nunc denique
hanc commentationem absolvi, qua dei illius Hellespontiaci cultum
in omnes partes illustrare fataque eins inde a prima origine
enarrare studui. Quae scripseram ut in lucem edi possent, socie-
tatem litterarum Germanarum fautricem et amplissimum philo-
sophorum universitatis Bonnensis ordinem magnam partem im-
pensae praestitisse grato animo profiteor. Iis quoque, qui varia
mecum communicaverunt, H. Abesser, H. Brinkmann, C. Clemen,
F. Eichler, H. Fraenkel, H. Fuhrmann, J. H. Holwerda, H. Koethe,
E. Krüger, H. Lang, W. Levison, K. Meisen, K. Ohly, H. Opper-
mann, K. Regling, E. Reitzenstein, G. Roeder, H. Schöne, gratiam
habeo maximam, imprimis vero iis viris doctissimis, qui hanc
Seriem commentationum edunt, studiorumque meorum fautoribus
benignis Ernesto Eickel et Christiano Jensen. Magistri autem
A. Brinkmann f, C. Cichorius f, A. Elter f, F. Marx, F. Winter f,
quam sapienter olim ingenii indolem et studiorum rationem
direxerint, et in hac commentatione scribenda semper sensi et
per omnem vitam sentiam; ex quibus huius quaestionis auctori
suasorique praematura morte litteris erepto hunc librum sacrum
esse volui, viro humanissimo Augusto Brinkmanno.
Bonnae.
Hans Herter.
Argumentum
Fata cultus Priapi enarrantur 1
Grammaticorum de Priapo testimonia gravissima . . .. 35
Caput I. De patria Priapi 38
Caput II. De nomine Priapi 43
Caput III. DefabulisPriapeis 62
Caput IV. De monumentis 95
Caput V. DePriapisimulacris 163
Caput VI. De Priapi officiis 201
Caput VII. De Priapi cultu 240
Caput VIII. Quae rationesPriapo cum aliis numinibus inter-
cesse ri nt 290
Excursus de Petronio 315
Index librorum quos saepius breviter indicavi 318
Index rerum et personarum 323
Index imaginum 334
Tabulae imaginum tres post p. 96 insertae sunt
De patria Priapi 1
Priapum, deum ithyphallicum terrae animaliumque fecundi-
tatis anctorem, ut a theologia Hesiodea abesse Strabo XIII 587
Apollodorum secutus bene animadvertit, ita révéra non ante
Alexandri tempora Athenis1 et Alexandriae notum fuisse co-
gnoscimus; atque Atheniensium qui dem animos tantopere in senc3t><*
convertit, ut Xenarcho, mediae comoediae scriptori, aptam irri-
dendi materiam praeberet, Alexandriae Ptolemaeus Philadelphus 'viEa'b
eum in clarissima pompa Bacchica locum non ignobilem tenere
voluit. In alias quoque regiones eum brevi tempore pervenisse
exemplo Artemidori Pergaei docemur, qui cum Priapum in urbem viE2a
Theraeorum sese venisse facit indicantem, ipsum videlicet eius
cultum se attulisse gloriatur. Quod autem hic homo mirae i
religionis plenus deum advenam Lampsacenum dicit, testimonium
est certissimum hanc urbem tune vulgo patriam Priapi habitam
esse, neque causa est cur ea aetate, qua cultus eius per orbem
Graecum pervagari coepit, unde profectus esset homines com-
pertum habuisse negemus. Haec igitur opinio posteris iure
probata apud Romanos adeo fuit communis, ut si quis de Lam-
psaco loqueretur, Priapi facile mentionem iniceret. Strabo unus sive
Apollodorus, cum Orneis eum fortasse ortum esse secum reputaret,
docte ille quidem, sed erravit memoria veteris eiusdem generis
dei deeeptus. Consentaneum autem est Priapum non a Lampsa-
cenis solis, sed etiam a vicinis cultum esse, quamobrem a poetis
Hellespontiacus saepe vocatur : Percotae quidem oppidi nympha
eponyma mater eius dicebatur, ipse ex cultu Parianorum co-
gnomen traxit2, oppidum denique Priapum ab eo denominatum
1 Priapum iam antea in Attica fuisse titulo 16 II * 1388 (II D 9) demon-
strari non potest, cf. De dis Atticis p. 18 s. Ceterum cf. infra p. 14 n. 1.
* In hanc urbem cultum Priapi a Pariis translatum esse iniuria credit
Gruppe p. 313. A Phocensibus et Phocaeensibus Engel Eypros II 387 (cf. 463)
eum repetiverat.
Beligionsgeschichtliche Versuche u. Vorarbeiten XXIII 1
2 Herter, De Priapo
esse apparet. Lampsacenos vero eum plus quam ceteros deos
veneratos esse et Paus. IX 31, 2 tradit et nummorum testimonio
constat: illi enim Graecorum fere soli imagine eius argentum
atque aes signaverunt, primo caput, deinde imperatorum aevo
totam figuram repraesentare ausi, et ea ipsa aetate raro ad-
modum aliorum deorum imaginibus admissis summotoque fere
plane equo alato, qui antiquitus in nummis fuerat, Priapi ima-
ginem tamquam pro signo urbis habuerunt, quam ab eo conditam
esse iamiam praedicare coepissent. Neque tarnen semper eum
praecipuo ibi iure fuisse nummi iidem testantur, quippe qui non
ante II. a. Chr. n. saeculum imaginem eius praebeant; accedit,
ut V. saeculo nondum conditor urbis habitus esse videatur: ut
enim Stephanus s. v. Aàu ipaxog antiquiorem Demosthene Bithy-
nico auctorem huius rei non attulit, ita Charon fr. 6 M. (FHG
I 33) coloniam Graecorum a Lampsaca nominatam esse tradidit
de prisci oppidi conditore videtur tacuisse. Etsi autem casui
tribuendum esse existimo, quod in fragmentis nobilissimi huius
rerum Lampsacenarum scriptoris Priapi mentio omnino non fit,
id tarnen dubitari non potest, quin ille ea demum aetate, qua
apnd alios Graecos nominis famam adipiscebatur, domi ad sum-
mam inter ceteros deos auctoritatem paulatim creverit. Tunc
igitur Lampsaceni umbilicum cultus se tenere gloriabantur et
Abarni in territorio suo deum natum esse haud gravate con-
cedebant. Ceterorum autem oppidorum Hellesponticorum incolae,
quos non minus eum ad divinos honores primum provexisse
Strabo non ignoravit, illorum ambitioni cedebant, etsi tempus
fuisse cum Lampsaceni suum deum improbius natum aspernarentur
fabula invidiose inventa narrabant.
Ex hac igitur regione Priapum ad ceteros Graecos venisse
uosa antiqui non ignorabant; venerat credo VI. a. Chr. n. saeculo
pictor vascularius nomine Priapus, quem Asianum fuisse hominem
inde apparet, quod in Graecia ipsa tunc ea consuetudo nondum
fuit, ut dei nomine immutato mortalis quasi ipse deus esse vide-
uci retur praedicari. Ex longe antiquioribus autem temporibus cultum
Priapi apud Hellespontum celebratum esse ea re luculentissime
comprobatur, quod oppidum Priapus more apud Graecos ante
Alexandrum non usitato a suo deo nomen accepit; ex eadem
autem re intellegitur olim eum clariorem fuisse quam iis saeculis,
1 De hac historia cf. S. Eitrem Beiträge zur griechischen Religionsgeschichte III,
Videnskapsselsk. Skrifter, Christ. 1919, Nr. 2 p. 161 ss.
