Table Of ContentDe lof der zotheid
Desiderius Erasmus
Editie A.H. Kan
Vertaald door: Johannes Benedictus Kan
bron
DesideriusErasmus,Delofderzotheid(ed.A.H.Kan)(vert.JohannesBenedictusKan).Met
illustratiesvanHansHolbeindeJonge.Wereld-Bibliotheek,Amsterdam/Antwerpen1952(13de
druk)
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/eras001lofd02_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
5
Toelichting
DELofderZotheid,MoriaeEncomium,isvanaldewerkenvanErasmushetmeest
bekend.Hetaantalderuitgaven,datreedsbijhetlevenvandenschrijverhetlicht
zag,bedraagtruimveertigennazijndoodishetwerkjetelkensentelkensweer
herdruktenvertaald.Hetlijdtgeentwijfel,datvooraldefelleaanvalopkerkelijke
toestanden,heiligenvereering,monnikswezen,aflaathandelenz.deredenis,dathet
zulkeengeweldigenopgangheeftgemaakt.Het‘isdeproloogvandegroote
theologischetragedieder16eeeuw.’*)
Wanneermenziet,datErasmusnietsspaartvanwatdeRoomschekerkvoorheilig
eneerwaardiggeldt,zakennochpersonen,vraagtmenzichvolverbazingaf,hoehij
nietopdenbrandstapelisgeëindigdenwaaromhij,dietochinzooveelopzichten
hetzelfdeleertalsLuther,nietbijdiensoptredengeestdriftigzijnpartijheeftgekozen
eneenvoorvechterderHervormingisgeworden.Daaropvalthetvolgendete
antwoorden.HetisnooitbijErasmusopgekomenietstegendeRoomschekerkals
zoodanigteondernemen.Hijergerdezich-envelenderbesteenmeestontwikkelde
geestelijkenmethem-aandeschromelijkeontaardingopkerkelijkgebied,diehij
waarlijknietmetteschrillekleurenheeftgeschilderd.Maarhijwasindeeersteplaats
eenfijn-litterairegeest,eenkamergeleerde,enmeende,ofhooptealthans,datwanneer
zijnwelversnedenpenendiezijnergeestverwanten,dehumanisten,maardenstrijd
tegenruwheid,domheidenbijgeloofophetpapierbleefvolhouden,geleidelijk
beschaving,verstandenwarevroomheiddaarvoorindeplaatszoudenkomen.Luther,
deruwevolksman,washemantipathiek.Ineenzijnerbrievenlaathijzichaldusuit:
‘Ikzougaarneeen
*) Museum,Dec.1908,Kolom107.
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
6
martelaarvoorChristuswillenzijn,alshijmijdekrachtwildegeven,maarikben
nietvanzinseenmartelaarvoorLuthertezijn.’VoorgeloofsheldwasErasmusniet
geschapen.Hijwastrouwensmeereenmanvansmaakdanvangemoed.
Hetligtallerminstinmijnbedoelinghierverdereenstudieoverhetboekjete
geven.Wiemeerverlangtkaniko.a.verwijzennaar‘Erasmus’,doorCd.Busken
Huet.*)Tochzullenmisschieneenpaaropmerkingennietondienstigzijn.
Hetzaldenlezer,alshijeenigehoofdstukkengevorderdis,allerminstduidelijk
zijngeworden,watErasmuseigenlijkmet‘Zotheid’bedoelt.Hijspeeltblijkbaarmet
hetwoordenverstaaternueensdit,danweerdatonder.Hetontsnaptaanelkepoging
omhetscherptedefinieeren.DeZotheidteltgeleerdenenhansworsten,heiligen
zoowelalskibbelendetheologenenkrijgslieden,oudevrijersenpantoffelhelden,
behaagziekevrouwen,kleinekinderenendierenonderhaargevolg,kortomieder,
diemethetgezondverstandopgespannenvoetstaatofzichenkellaatleidendoor
deredeloozenatuur.Erasmusheefteenvoudigaanzijndartelvernuftdenvrijenloop
gelaten.Hetiswelzeker,dat,toenhijdeZotheidaanhetwoordliet,hijzichniet
nauwkeurigrekenschapheeftgegeven,inwelkkarakterzijzouoptredenendit
telkenmaleheeftgevarieerd,naarmatehetinzijn-enhaar-kraamtepaskwam.
Eentweedezaak,diedenlezerzaltreffenenwellichtergeren,ishetkleed,waarin
Erasmuszijnsatireheeftgestoken.TallooszijndeaanhalingenuitdeOudeSchrijvers,
die,somsletterlijk,somsalleenwatgedachtebetreft,inhetbetoogderZotheid
wordeningevlochten.OokparadeerenGoden,heldenenstaatsliedenuitdeAntieke
*) In‘EentwaalftalSamensprakenvanErasmus’,uitgavederWereldbibliotheek.
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
7
MythologieendeOudeGeschiedenisvooronzensmaakveeltedikwijlsophet
tooneel.Erasmusisnueenmaaldoorendoorhumanist,indeOudheidvoelthijzich
beterthuisdaninzijneigentijdendegeestverwanten,voorwiehijindeeersteplaats
schrijft,eveneens.HoemeerzijnpubliekzichindieonvolprezenOudheidkon
verlustigen,destedankbaarderwashethem.Daarbijkomtnog,datErasmuskortte
vorenzijn‘Adagia’,eenverzamelingvaneenigeduizendenGriekscheenLatijnsche
spreekwoordenmettoelichting,opnieuwhaduitgegeven.Hijisernogzoovolvan
dathijbijv.in‘deLofderZotheid’eenzelfdespreekwoord(‘deezelbijdelier’)tot
viermaaltoeherhaalt.
EenenkelwoordoverdeindezeuitgaveopgenomenpenteekeningenvanHolbein:
HansHolbein,dejongere,1497-1543,woondegedurendedeeerstejarenvanzijn
werkzaamheidinBazel,waarErasmuszichmetvoorliefdeplachtoptehoudenen
waarhijookgestorvenis.Ineenexemplaarvan‘deLofderZotheid’,doorden
BazelschendrukkerFrobenin1514uitgegeven,datvoorErasmuspersoonlijkbestemd
was,heeftHolbein-diemetErasmusopgoedenvoetstond-opdenrandder
bladzijdeneenaantalgeestigeillustratiesaangebracht.Hetboekberustthansinhet
museumvanBazel.Aanditwerkheeftdeschilder,zooalsuiteenaanteekeningop
eenbladvanhetexemplaarblijkt,slechtstiendagenbesteed.Enzooheefthij
natuurlijknietzorgvuldiggewiktengewogen,watvandeninhoudmeerinhet
bijzonderinaanmerkingkwamomtewordeninbeeldgebracht,maarslechtsde
voorstelling,dieeenwoordofzegswijzevoorzijnschilderloogdeedoprijzen,met
lossehandophetpapiergeworpen.Vandaar,datdeplaatjesdikwijlszooongelijkmatig
zijnverdeeld.EenenkelemaalzelfsbekommertHolbeinzichinhetgeheelnietom
dentekst,maarillustreertdencommentaar
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
8
vanListrius,dieookinbovengenoemdexemplaarwasafgedrukt.
DezeListrius,tijd-enlandgenootvanErasmus(hijwasafkomstiguitRhenen),
heeftzichvoordeverklaringendaardoorookvoordeverspreidingvanhetEncomium
bijuitstekverdienstelijkgemaakt.Zijncommentaarverscheenalheelgauwnade
publicatievanhetboekjeenwerdinverschillendeuitgavenaandenteksttoegevoegd.
Menheeftmeermalenhetvermoedengeopperd,datErasmuszelfdeauteurervan
was.Ditiswelnietgeheeljuist,maartochblijktuiteentotdusveronuitgegeven
briefvanhem,datErasmuseigenlijkhetmeesteaandencommentaarheeftgedaan,
dathijListriusopwegheeftgeholpen,dehoofdzakenheeftuitgewerktendatListrius'
arbeidzichtotafwerkenenaanvullenheeftbepaald.Ineenbriefvanvroegerdatum
getuigtErasmusreeds:‘Eerstwerdzij(deZotheid)doorweinigenbegrepen,totdat
Listriuserzijncommentaarbijschreef.’
Devertaling,diehierdenwelwillendenlezerwordtaangeboden,wasreedsmeer
dantwintigjaargeledendoormijnvadervoltooid.Laterheefthijechterbijtijden
wijlehetwerkweeronderhandengenomen,eenigehoofdstukkenervangepubliceerd
indenNederlandschenSpectator,eengedeeltepersklaargemaakt,eengrooterdeel
nogmaalsgecorrigeerd.Tochhebikallesnogeenszorgvuldigdoorgelezen,methet
Latijnvergelekenen,waarikhetnoodigachtte,eenenkeleveranderingaangebracht,
zoodatikdeverantwoordelijkheidvoordezevertalingdraag.Deophelderingenheb
ik,inoverlegmetderedactiederW.B.,zootrachteninterichten,dathetwerkje
voordenbeschaafdenleek,ookalhadhijgeenklassiekeopleidinggenoten,
verstaanbaarzouworden.DeErasmuskennerzalernietsnieuwsinvindenenop
wetenschappelijkewaarde
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
9
makenzijallerminstaanspraak.Vermeldingverdient,datikhierbijzeerveelte
dankenhebgehadaandeaanteekeningenbijdeLatijnscheuitgaaf,diemijnvader
in1898bijMartinusNijhoffheeftdoenverschijnen.
Tenslotte:DeverdeelinginhoofdstukkenisnietvanErasmuszelf,maarwordt
heteerstgevondenindeuitgaafvandeMeusnierdeQuerlon(LondenenParijs
1765).Mijnvaderheeftzeovergenomen,‘opdathetvoordenlezermindervervelend
zouzijnzulkeendoorloopendevoordrachttelezenenvoordenuitgever
gemakkelijker,alshijnaardeeenofandereplaatswildeverwijzen.’Ookdetitels
derhoofdstukkengaan,inhoofdzaak,opdeuitgaafvan1765terug.
DeveranderingeninToelichtingenAanteekeningenvandezeTweedeUitgaaf
aangebrachtdankikaandewelwillendekritiekeninlichtingenvanDr.J.Lindeboom,
wienikhierbijgaarnevanmijnoprechteerkentelijkheiddeverzekeringgeef.
Middelburg,September1912.
A.H.KAN
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
10
PORTRETVANERASMUS,27OCTOBER1466(?)-12JULI1536.
GeschilderddoorHansHolbeindeJongere.KunstmuseumteBazel.
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
11
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
13
Voorrede
Erasmus van Rotterdam groet zijn vriend Thomas Morus.1)
INdelaatstedagentoenikuitItaliënaarEngelandterugkeerde,beslootik,liever
danaldentijd,dieniktepaardmoestzitten,metsmakeloozeenonwetenschappelijke
praatjesteslijten,zoonuendanofbijmijzelfovereenonderwerpuitonze
gemeenschappelijkeletteroefeningennatedenkenofmijtevermeienindeherinnering
aandeevengeleerdealsdierbarevrienden,dieikhierhadachtergelaten.Onderdezen
kwamuwbeeld,mijnbesteMorus,mijzekerhetallereerstvoordengeestende
herinneringaanU,ofschoonwijvervanelkanderwaren,wasmijevenaangenaam,
alsuwomgangwas,toenikUnogvanaangezichttotaangezichtplachttezien,het
aangenaamste-ikmagsterven,alshetnietwaaris-vanalwatmijooitinmijnleven
tebeurtisgevallen.Daaromvatteik,omdatikmeendeinallengevalleietstemoeten
doenendietijdmijweiniggeschiktvoorkwamomeenernstigonderwerpte
overdenken,hetplanopeenboertigelofredeopMoria(deZotheid)tehouden.‘Welke
PallasheeftUopdiegedachtegebracht?’zultgezeggen.Vooreerstdeeduw
geslachtsnaamMorusmijditplanopvatten,dieevendichtbijhetwoordMoria
komt,alsgijvervandezaakafzijtofliever,volgensallereenstemmiggetuigenis,
daarmedevolstrektnietsgemeenhebt.Verdervermoeddeik,datdezespelingvan
onsvernuftbovenaluwgoedkeuringzouwegdragen,omdatgijindergelijke
jokkernijen,waarbij,zoogoedikzie,nergensgeleerdheidengeestkangemistworden,
bijzonderveelsmaakvindteninhetdagelijkschelevenalseenDemocritus2)pleegt
optetreden.Ofschoongijdooruwbuitengewonescherpzinnigheidgewoonlijk
hemelsbreedingevoelenvanhetge-
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
14
meenevolkverschilt,zijtgijtochdoordeongeloofelijkezachtheidenmeegaandheid
vanuwkarakternietalleeninstaatommetallerleimenscheninalleomstandigheden
deslevensomtegaan,maarvindtgijerookeengenotin.Dezekleineverhandeling
zultgijdaaromgaarneaannemenalseenaandenkenvanuwvriendengijzultook
haarverdediginggaarneaanvaarden,wantzijisUtoegewijdendaaromvoortaan
Uweigendom,niethetmijne.
Immershetzalmisschiennietaanbedillersontbreken,diemijlasteren,zeggende,
datdezeaardighedendeelsvanteweinigbeteekeniszijnomeenGodgeleerdete
passen,deelstescherpvooreenzachtmoedigChristen,enzijzullenhetvandedaken
verkondigen,datwijinhetvoetspoorderoudecomedieenvanzekerenLucianus3)
tredeneninallesdetandenzetten.Dochikzouwelwenschen,datzijdiezichdoor
hetlichtzinnigeenboertigevanmijnonderwerpgekwetstgevoelen,bedachten,dat
hetdenkbeeldnietvanmijisuitgegaan,maardatreedsindenoudentijdgroote
mannenmeermalendaarvanhetvoorbeeldgegevenhebben.
WantreedsvoortalvaneeuwenschreefHomeruszijn‘muizen-en
kikvorschenkrijg’,Maro4)zijn‘Mug’en‘Boerenontbijt’,Ovidius5)zijn‘Noot’,prees
Polycrates6)enzijnbestrijderIsocrates7)Busiris8),Glauco9)deonrechtvaardigheid,
Favorinus10)Thersites11)endederdendaagschekoorts,Synesius12)dekaalhoofdigheid,
Lucianusdevliegendetafelschuimerskunst,behandeldeSeneca13)schertsendde
vergodingvanClaudius14),Plutarchusl5)eensamenspraakvanGryllusl6)metUlixes,
LucianusenApuleius17)hunezeleneenmijonbekendschrijverhettestamentvan
hetvarkentjeGrunniusCorocotto18),waarvanookdeheiligeHieronymus19)gewag
maakt.Zijmogendaarom,als'thungoeddunkt,zichvoorstellen,datiktotuitspanning
eenpartijtjeschaakgespeeld,ofalszijdit
DesideriusErasmus,Delofderzotheid
Description:heb aan die afgeleefden en blinden Plutus van Aristophanes, neen, Breng al de ongemakken uws levens op een hoop: dan eerst zult gij inzien.
