De afwezige vader bestaat niet, en waarom vaders niet moeten moederen

166 Pages·2013·1.061 MB·Dutch

by  Irene Zwaan

Irene Zwaan

DE AFWEZIGE
VADER BESTAAT NIET

en waarom vaders niet moeten moederen

Uitgeverij Bert Bakker
Deze uitgave kwam mede tot stand dankzij een subsidie van het Hendrik
Pierson Fonds.

© 2013 Irene Zwaan
Omslagontwerp Robbie Smits
Foto omslag Lauriey/Dreamstime.com
Foto auteur Pepijn van den Broeke
e-boek Mat-Zet bv, Soest
www.uitgeverijbertbakker.nl
ISBN 978 90 351 3971 8

Uitgeverij Bert Bakker is onderdeel van Uitgeverij Prometheus
Voor Glenn

Life doesn’t come with an instruction book
That’s why we have fathers
Woord vooraf

Het Hendrik Pierson Fonds biedt alleenstaande ouders en hun kinderen een
steuntje in de rug. Dat doen we door hen financieel te steunen. Zo
honoreren we bijvoorbeeld bijna altijd de vraag van tienermoeders bij de
aanschaf van de eerste babyuitzet. We zijn blij als we alleenstaande ouders
kunnen ondersteunen in hun wens om een opleiding te volgen. Een aanbod
waar gretig gebruik van wordt gemaakt zijn de vakantiehuisjes, waar ouders
en kinderen kunnen genieten van een korte vakantie (iets waarvoor het geld
meestal ontbreekt), zodat zij er even uit kunnen.
Het Hendrik Pierson Fonds subsidieert ook projecten die de emancipatie
van alleenstaande ouders of kinderen van alleenstaande ouders bevorderen.
Daarbij merkten we dat we vrijwel alleen projecten voor alleenstaande
moeders subsidieerden, terwijl vaders net zo belangrijk zijn voor kinderen –
juist ook als moeders alleen hun kinderen opvoeden. Deze blinde vlek voor
het belang van vaderschap is exemplarisch voor de positie van vaders in
Nederland. Vaders worden nog wel eens vergeten. Met het verlenen van een
subsidie voor dit boek vragen we aandacht voor vaders. En daarmee ook
voor moeders, kinderen en families.
Steeds vaker wordt erkend en ook aangetoond dat mannen een
belangrijke, eigen rol vervullen in de opvoeding van kinderen. Voor de
ontwikkeling van kinderen is het van eminent belang dat zij weten wie hun
vader is, dat hij zichtbaar en aanspreekbaar is, en dat hij bij de opvoeding
betrokken is. De kinderen hebben hun wortels (en ook hun voorbeelden) in
de families van hun vader én van hun moeder. Toch ligt de
verantwoordelijkheid voor de opvoeding van de kinderen in de praktijk
vaak bij de moeders.
Irene Zwaan beschrijft in dit boek welke ontwikkelingen ertoe geleid
hebben dat de moeders de opvoedingstaak bij uitstek op zich hebben
genomen, en hoe het komt dat vaders meer op de achtergrond zijn geraakt
als het om opvoeding gaat. Aan de hand van mooie en aangrijpende
verhalen, gecombineerd met wetenschappelijke inzichten, laat zij de
effecten daarvan zien op kinderen, vaders, moeders en families.
Irene Zwaan is een emancipatiekundige pur sang. Als het gaat om
ongelijke rechten en onrechtvaardigheid in de samenleving, is niets haar te
veel. Zij bezit de gave lastige en pijnlijke onderwerpen met veel compassie,
maar zonder iets of iemand te sparen voor het voetlicht te brengen. Haar
manier van schrijven is bezield en raakt niet alleen het hoofd maar ook het
hart.
Het Hendrik Pierson Fonds wil met het laten verschijnen van dit boek
bijdragen aan een maatschappelijke discussie over het belang van
vaderschap. Voor de opvoeding van kinderen is zowel de invloed van
vaders als de invloed van moeders enorm belangrijk. En even belangrijk.
Horen daar ook gelijke rechten bij? Weten we zeker dat vaders meer moeten
moederen? Of moeten vaders vaderen? Hoe waarderen we als samenleving
de rol van vaders?
We denken dat het boek veel stof tot nadenken geeft en hopen dat u er
flink over zult discussiëren. We wensen van harte dat die discussie bijdraagt
aan een betere positie van vaders, die past bij het belang van hun rol.

Namens het Hendrik Pierson Fonds,
Résy Broekhoven, voorzitter
Inleiding

Dit is een boek over vaderschap.
In 2008 maakte ik een situatie mee die mijn wereldbeeld op zijn kop
zette. Als zogenaamde feminist en individualist had ik een duidelijk beeld
van de plek die een vader verdient naast een moeder. De ontdekking die ik
deed was dat vaders in Nederland vaak aan de zijlijn staan. Vervolgens
leerde ik dat dit onterecht en schadelijk is. Voor de vader zelf, voor zijn
kinderen en ook voor de moeder. Het was de start van een missie die ik met
dit boek wil besluiten.
Wat er precies gebeurde in 2008 vertel ik in het eerste hoofdstuk. De
inzichten over vaderschap die ik daarna verwierf beschrijf ik in de
resterende hoofdstukken.

Ik ga in op de historische en maatschappelijke context die vaders op de plek
hebben gebracht waar ze nu zijn. Hoe komt het dat het moederschapsideaal
zo sterk verankerd is in onze maatschappij? En waarom is het belangrijk dat
de vader zijn plek terugkrijgt als opvoeder en verzorger in het gezin?
Diverse onderzoeken wijzen uit dat de bijdrage van vaders aan de
ontwikkeling van het kind essentieel is. Want vaders kunnen en durven
dingen die moeders niet doen. Terwijl moeders zich vooral richten op
troosten, knuffelen, praten en zorgen, daagt de vader het kind uit om risico’s
te nemen, grenzen te verleggen en praktische oplossingen te bedenken.
Kinderen die zonder vader opgroeien ontwikkelen vaker probleemgedrag en
komen minder goed mee op school.
Dit besef vindt in toenemende mate zijn weg in de samenleving. Toch
gebeurt het nog te vaak dat vaders aan de zijlijn staan, vooral na een
scheiding. En als een vader aan de zijlijn staat, wordt zijn kind eveneens
van de grootouders en overige familie afgesneden.
Het belang van families en eerdere generaties is net als het belang van
vaderschap jarenlang een ondergeschoven kind geweest in Nederland. Ook
jeugdhulpverleners vergeten vaak om de vader en zijn familie in te
schakelen bij de aanpak van jeugdproblematiek. Als de moeder geen
toestemming geeft en de vader geen ouderlijk gezag heeft, mogen ze vader
er niet eens bij betrekken. De juridische positie van veel vaders is zwak.
Alleen vaders die getrouwd zijn, hebben automatisch ouderlijk gezag en
mogen meebeslissen over belangrijke opvoedingskwesties. De overige
vaders zijn afhankelijk van de positie die de moeder hun toebedeelt. Al deze
zaken worden uitgebreid besproken in dit boek.
Daarnaast heb ik tal van verhalen verzameld die de praktijk rondom
vaders beschrijven. Verhalen over de liefde voor en van vaders, het missen
van een vader, de zwakke positie van vaders, de kracht van vaderschap,
verhalen over pijn en verhalen over geluk, verhalen over families en
verhalen over generaties, verhalen uit de hulpverlenings- en juridische
praktijk. Succesverhalen en doemscenario’s, ze komen allemaal voorbij.

De afwezige vader bestaat niet is geschreven vanuit diverse perspectieven.
Om dit te kunnen doen, heb ik de hulp ingeroepen van een aantal
pleitbezorgers die ik bewonderde vanwege hun werk voor vaderschap. Er is
een begeleidingscommissie in het leven geroepen met kinder- en
jeugdpsychiater Glenn Helberg, emeritus hoogleraar pedagogiek Louis
Tavecchio, antropoloog Dirck van Bekkum, familietherapeut Kitlyn Tjin A
Djie en andragoog Mariele Mijnlieff. Zij hebben me gevoed met onderzoek,
inzichten, ervaringen en verhalen die het boek zo rijk en breed hebben
gemaakt. Dankzij de input van deze wetenschappers en professionals uit
verschillende disciplines, ieder met een grote passie voor het onderwerp,
heb ik een zo breed mogelijk spectrum kunnen beschrijven rondom de
thematiek. In het dankwoord achter in het boek zal ik ze elk persoonlijk
eren.

Mijn ‘begeleiders’ hebben me gewaarschuwd dat een pleidooi voor vaders
gevoelige materie is die weerstand kan oproepen. Het kan zo zijn dat er
personen of groepen zijn die zich aangevallen of tekortgedaan voelen.
Tegen hen zou ik willen zeggen dat dit boek de belangen van vaders wil
behartigen en dat daarmee het vaderperspectief vooropstaat. Omdat ik veel
gebruikmaak van extreme voorbeelden, kan dit het gevoel geven dat ik vind
dat alle moeders slecht zijn, dat alle hulpverleners vaders vergeten en dat
alle vaders heilige boontjes zijn. Maar natuurlijk zou ik ook een boek
kunnen schrijven over slechte, mishandelende en onverantwoordelijke
vaders. Of een boek met mooie en goede voorbeelden van gelijkwaardig
ouderschap. Veel rechters, moeders, hulpverleners en advocaten zijn zich
bewust van wat nodig is, en deze voorbeelden zitten ook in dit boek. Maar
het zijn de uitwassen die laten zien dat de maatschappij ruimte biedt aan
misstanden. En ik ben te veel uitwassen tegengekomen op dit pad om zoete
broodjes te bakken.

De meeste verhalen zijn geanonimiseerd door namen en herkenbare feiten
te veranderen.
1
– Mijn persoonlijke verhaal: de
aanleiding voor dit boek

Mijn pleidooi voor vaderschap komt niet zomaar uit de lucht vallen. In
mijn persoonlijke leven heeft zich een ingrijpende episode voorgedaan.
Als een orkaan heeft dit verhaal huisgehouden en een verwoestend
effect gehad op verschillende mensenlevens en relaties. Het is een
extreem verhaal en absoluut geen representatief voorbeeld van de aard
van moederschap. Moeders zijn niet zoals de moeder in dit verhaal. Het
verhaal laat wel zien dat deze uitwassen mogelijk zijn in de huidige
context van de samenleving. Als je als vader na scheiding in een
extreme machtsstrijd verwikkeld raakt met de moeder van je kinderen,
sta je algauw met je rug tegen de muur.

Een kind krijgen doe je niet alleen

Ik was ook zo’n vrouw.
Toen ik Edzard leerde kennen was het vijf voor twaalf. Ik was 36 jaar. Ik
had verschillende relaties achter de rug en heb nooit afwijzend gestaan
tegenover een onverwachte zwangerschap. Temeer daar ik een innerlijke
overtuiging had dat ik niet erg vruchtbaar was. Ik wilde mijn minieme kans
op moederschap geen strobreed in de weg leggen, dat idee was met het
ouder worden steeds sterker geworden.
Edzard had al een kind van zeven, Maurice, die woonde fulltime bij hem.
Moeder was wel in de buurt, maar alle partijen waren het erover eens dat
Maurice het best op zijn plek was bij zijn vader. Hij ging af en toe een