Człowiek i zwierzęta. Szkice teologicznomoralne

62 Pages·2020·4.988 MB·Polish

by  Krzysztof Smykowski

KS. KRZYSZTOF SMYKOWSKI
CZŁOWIEK I ZWIERZĘTA
SZKICE TEOLOGICZNOMORALNE
I (iV. A K/^S| W O KO\X | K l.' I
CZŁOWIEK I ZWIERZĘTA
SZKICE TEOLOGICZNOMORALNE
L
Towarzystwo Naukowe
Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jan;ia Pawła II
Prace Wydziału Teologii Ks. Krzysztof Smykowski
nr 2.03
Lubelskie Studia Teologicznomoralne CZŁOWIEK I ZWIERZĘTA
SZKICE TEOLOGICZNOMORALNE
Redaktor serii
Andrzej Derdziuk OFMCap
Tom u
i
ISTNIEJE OD ROKU 1934 Lublin zozo
TOWARZYSTWO NAUKOWE KUL
KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II
Recenzenci
ks. dr hab. Tadeusz Zadykowicz, prof. KUL
ks. dr Paweł Marzec (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II)
Opracowanie redakcyjne
Barbara Grodzieńska SPIS TREŚCI
Redakcja techniczna i łamanie
Studio DTP Academicon | Patrycja Waleszczak, Robert Kryński
Przedmowa (Prof. dr hab. Andrzej Derdziuk OFMCap) 7
Wstęp u
Projekt okładki
I. Z KART HISTORII
Patrycja Waleszczak
1. Zwierzęta w refleksji teologicznomoralnej 13
1.1. Status zwierząt 15
1.2. Obowiązki człowieka i prawa zwierząt?
17
1.3. Możliwość wykorzystania zwierząt przez człowieka
19
1.4. Potrzeba właściwego odniesienia się człowieka do zwierząt 10
2. Zwierzęta w publikacjach popularnych i popularnonaukowych 2-4
Publikacja współfinansowana przez 2.1. Postawy świętych wobec zwierząt 2-5
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II 2.2. Działania Kościoła na rzecz poprawy losu zwierząt z7
2.3. Piętnowanie okrucieństwa oraz propagowanie właściwych postaw 29
© Copyright by Towarzystwo Naukowe KUL II. Zwierzęta w życiu człowieka 33
1. Wykorzystanie zwierząt do celów edukacyjnych i rozrywkowych 33
ISBN 978-83-7306-910-6
1.1. Granice wykorzystania zwierząt przez człowieka 34
1.2. Ogrody zoologiczne 36
1.3. Zawody sportowe z użyciem zwierząt 40
1.4. Walki z udziałem zwierząt 41
2. Człowiek i zwierzęta towarzyszące 44
2.1. „Terapeutyczne” znaczenie zwierząt 45
2.2. Konieczność zapewnienia odpowiedniego poziomu dobrostanu 48
TOWARZYSTWO NAUKOWE
2.3. Niektóre sytuacje nieprawidłowe 50
KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO
JANA PAWŁA 11 2. Polowanie na zwierzęta 54
3.1. Cel polowań 55
ul. F. Chopina 19/11,10-013 Lublin
3.2. Okoliczności 57
cel. 81 515 01 93, rel./fax [phone]
c-mail: tnkul^cnkul.pl www.tnkul.pl 3.3. Inne kwestie moralne 61
Dział .Marketingu i Kolportażu tcl. 81 514 51 71 4. Wokół sporu o ubój rytualny. Między prawem do wolności religijnej
a prawami zwierząt 63
Druk i oprawa: ELPIL, ul. Artyleryjska 11,08-110 Siedlce
Spis treści_____________________
6
64
4.1. Prawo do wolności religijnej a prawa zwierząt
66
4.1. Ubój rytualny na przestrzeni wieków
4.3. Ocena obowiązujących uregulowań prawnych dotyczących
69
uboju rytualnego
72.
Teologicznomoralne aspekty wegetarianizmu
5-
73
5.1. Prawo człowieka do wykorzystania zwierząt
74
5.2. Motywy ascetyczne
76
5.3. Pragnienie minimalizacji cierpienia zwierząt
77 PRZEDMOWA
5.4. Względy doktrynalne
5.5. Wpływ wegetarianizmu na zdrowie 79
III. Prawo stanowione i organizacje społeczne w służbie
83
DLA DOBRA ZWIERZĄT
W zakresie zainteresowań teologii moralnej mieści się ujmowanie całej
1. Propozycje zmian w przepisach dotyczących ochrony zwierząt.
rzeczywistości w aspekcie dobra i zła. Ukazując życie człowieka jako we­
Próba oceny z perspektywy teologii moralnej 83
zwanie do realizacji jego odwiecznego powołania do miłości, nie sposób
1.1. Konieczność prawnych zapisów dotyczących ochrony zwierząt
pominąć odniesienia człowieka do świata stworzonego, w tym do zwierząt.
i ich teologicznomoralnej oceny 84
Usytuowanie traktowania zwierząt przez człowieka jako sprawdzianu
1.2. Zaostrzenie kar za przestępstwa przeciw zwierzętom 86
1.3. Zakaz hodowli zwierząt futerkowych 88 jego otwarcia na dzieło stworzenia powierzone mu przez Boga, sprawia,
1.4. Zakaz występu zwierząt w cyrkach 9i że zyskuje się właściwą perspektywę do integralnego ujęcia zagadnienia.
1.5. Ograniczenie uboju rytualnego 93 Redukcjonistyczne wizje człowieka zawężają bowiem jego odniesienia do
2. Nowe przepisy dotyczące doświadczeń na zwierzętach 95 świata jedynie do wybranych aspektów, nie doceniając istotnej roli osoby
2.1. Definicje 96 ludzkiej w całym ekosystemie. Dlatego ważne jest podejmowanie nauko­
2.2. Zakres ochrony zwierząt 97 wej refleksji nad całościowym stosunkiem człowieka do dzieła stworzenia,
2.3. Skala inwazyjności
100 w którym godność osoby ludzkiej znajduje swoje właściwe miejsce.
2.4. Komisje etyczne i nadzór społeczny
101 Wiek XXI jest czasem narastania coraz większej świadomości wzajem­
3. Działalność organizacji Catholic Concern for Animals
106 nych korelacji między stosunkiem człowieka do świata i do samego siebie.
3.1. Historia organizacji
107 Co więcej, traktowanie zwierząt winno być ujmowane w perspektywie
3-2.. Działalność organizacji
108 posłuszeństwa Bogu, który nakazał człowiekowi czynić sobie ziemię
5.3. Propozycja zmian w Katechizmie Kościoła Katolickiego
110
poddaną w ramach realizacji powołania do wzrastania w ofiarnej miłości.
Zakończenie
115 Znamienne są w tym względzie słowa papieża Franciszka, który dobitnie
Nota bibliograficzna
stwierdził, że „obojętność lub okrucieństwo wobec innych stworzeń tego
117
świata zawsze w jakiś sposób przekłada się na sposób traktowania innych
ludzi. Serce jest jedno i ta sama mizeria, która prowadzi do znęcania się
nad zwierzętami, niechybnie przejawi się w relacji z innymi osobami’*1.
Zwiększenie wrażliwości na poszanowanie dla ekosystemu ma swoje
wymiary nie tylko materialne w postaci zapewnienia warunków do życia
1 Franciszek, Encyklika Laudato si\ Rzym 101$ [dalej: LS], nr 92.
Przedmowa Przedmowa 9
8______
człowieka Ma to także przełożenie na wymiar duchowy, gdy bierze się
W ramach analizy szczegółowych sytuacji traktowania zwierząt przez
pod uwag? wsobną wartość stworzenia, którego istnienie ma przynosić ludzi zostały też podjęte rozważania nad eksperymentami medycznymi,
chwałę Bogu. W tym kontekście warto jeszcze raz odnieść się do trafnej
ogrodami zoologicznymi oraz walkami z udziałem zwierząt. „Chociaż
diagnozy papieża Franciszka, który ostrzega, ze nie wystarczy myśleć
człowiek może ingerować w świat roślin i zwierząt oraz posługiwać się
o różnych gatunkach jedynie jako ewentualnych «zasobach», które nim, kiedy jest to konieczne dla jego życia, to Katechizm naucza, że eks­
można by eksploatować, zapominając, że mają one wartość samą w sobie. perymenty na zwierzętach są uzasadnione tylko wtedy, gdy «mieszczą
Każdego roku znikają tysiące gatunków roślin i zwierząt, których me się w rozsądnych granicach i przyczyniają się do leczenia i ratowania
będziemy już mogli poznać, których nie będą już mogły zobaczyć nasze życia ludzkiego». Stanowczo przypomina, że władza człowieka ma swoje
dzieci, gatunków utraconych na zawsze. Zdecydowana większość ginie granice i że «sprzeczne z godnością ludzką jest niepotrzebne zadawanie
z przyczyn związanych z jakimś ludzkim działaniem. Z naszego powodu cierpień zwierzętom lub ich zabijanie». Wszelkie eksperymentowanie lub
tysiące gatunków nie będzie swoim istnieniem chwaliło Boga ani też nie używanie stworzenia «domaga się religijnego szacunku dla integralności
będą przekazywać nam swego orędzia. Nie mamy do tego prawa . stworzeńia»”5. Podjęto też refleksję nad zjawiskiem polowań oraz uboju
Troska o zachowanie habitatu nie może rozmijać się z dbaniem o po­ rytualnego. Bardzo ciekawe jest ujęcie kwestii wegetarianizmu i analiza
szanowanie życia ludzkiego od poczęcia do naturalnej śmierci. Stąd też stosowanych uzasadnień w tym zakresie.
są podejrzane inicjatywy ekologiczne, które zrównują naturę człowieka Rozważania ks. Krzysztofa mają nie tylko walor opisowy, ale wskazują
z roślinami i ze zwierzętami, negując nadprzyrodzone i duchowe powołanie na pewne zasady moralne, które mają zastosowanie w prezentowanych zja­
człowieka do komunii z Bogiem. Franciszek przypomina, że: „Warunkiem wiskach. Ponadto Autor książki wskazuje konkretne rozwiązania prawne,
autentyczności poczucia wewnętrznego zjednoczenia z innymi bytami które istnieją w tym zakresie. Postuluje też praktyczne działania, których
natury jest równoczesna czułość, współczucie i troska o człowieka. Oczy­ podjęcie, w ramach katolickich organizacji dbających o stan środowiska,
wista jest sprzeczność postaw tych, którzy walczą z handlem gatunkami staje się wezwaniem dla ludzi pragnących żyć w posłuszeństwie Bogu i od­
zwierząt zagrożonych wyginięciem, a pozostają całkowicie obojętni na powiedzialnych za świat, który zostanie przekazany następnym pokoleniom.
handel ludźmi, los ubogich, czy też chcą zniszczyć drugiego, nielubianego Istotnym walorem tej publikacji jest integralne potraktowanie zagad­
człowieka”3. nienia, które zostało przedstawione w świetle dokumentów Kościoła,
W tym kontekście jeszcze bardziej potrzebne jest pogłębione studium zwłaszcza św. Jana Pawła II i papieża Franciszka. Trzeba bowiem pamiętać,
na temat moralnych aspektów traktowania zwierząt, w którym zostanie że „żadnego działania w jednej dziedzinie ekosystemu nie można pomijać
naświetlona historia relacji człowiek-zwierzęta oraz ukazane podstawy bez uwzględnienia jego wpływu na inne dziedziny”6. Lektura tej pozycji
teologiczne szacunku dla praw istot ożywionych. Istotnym walorem roz­ dostarcza wiedzy i kształtuje świadomość oraz porusza do działania, by
ważań ks. Smykowskiego jest ukazanie postaw świętych wobec zwierząt, podjąć odpowiedzialność za dzieło stworzenia powierzone człowiekowi,
które ilustrują pokój wnoszony w stworzenie przez ludzi pełnych Boga. by je strzegł i szanował w posłuszeństwie Stwórcy.
Naczelne miejsce w szeregu świętych okazujących miłość wszelkiemu Jako przestroga brzmią słowa Jana Pawła II z encykliki Centesimus
stworzeniu zajmuje święty Franciszek z Asyżu, którego Jan Paweł II ogłosił annus, gdzie przypomniał on, że: „U korzeni bezmyślnego niszczenia
patronem ekologów4. 5 środowiska naturalnego tkwi błąd antropologiczny, niestety rozpowszech-
2 Tamże, nr 33.
s LS, nr 130.
3 Por. tamże, nr 91.
6 Jan Paweł II, Pokój z Bogiem Stwórcą, pokój z całym stworzeniem. Orędzie na XXIII
2.018, s. 89. -rdziuk, IV kręgu zagadnień bioetycznych i ekologicznych, TN KUL, Lublin Światowy Dzień Pokoju (1.01,1990), „L’Osservatore Romano” (wydanie polskie) 10(1989),
nr izbis, s. 11.
Przed m owa______________
10
niony w naszych czasach. Człowiek, który odkrywa swą zdolność prze­
kształcania i w pewnym sensie stwarzania świata własną pracą, zapomina,
że zawsze dzieje się to w oparciu o pierwszy dar, otrzymany od Boga na
początku w postaci rzeczy przezeń stworzonych. [...] Zamiast pełnić rolę
współpracownika Boga w dziele stworzenia, człowiek zajmuje Jego miejsce
i w końcu prowokuje bunt natury, raczej przez niego tyranizowanej, niż
rządzonej”7. Książka ks. Smykowskiego uwrażliwia na los zwierząt oraz
jest ważnym ostrzeżeniem przed lekceważącym stosunkiem do środowiska
wypełnionego różnymi istotami, które mają swoją wielką wartość w oczach WSTĘP
Bożych i stają się dla człowieka wezwaniem do budowania relacji szacunku
i okazywania życzliwości.
Zamysłem autora monografii było przedstawienie czytelnikowi tematyki
Prof. dr hab. Andrzej Derdziuk OFMCap
relacji człowieka wobec zwierząt. Zamiar ten nie był przypadkowy. W ostat­
nich latach można bowiem zauważyć duże zainteresowanie problematyką
ochrony zwierząt, obowiązkami człowieka wobec nich czy nawet coraz
częściej pojawiającym się postulatem przyznania im praw. Owo zaintere­
sowanie jest obecne nie tylko w niektórych kręgach naukowych, ale także
wśród dużej części społeczeństwa, zaś jego praktycznym wyrazem pozostaje
chociażby przynależność do organizacji, których celem jest ochrona zwierząt.
Zaobserwować można ponadto dużą polaryzację społeczną. Kształtują się
tym samym skrajne postawy ludzi wobec zwierząt.
Odpowiedzią na to zjawisko może być przedstawienie stanowiska umiar­
kowanego, które przynosi integralna wizja świata i człowieka proponowana
przez chrześcijaństwo. Do chwili obecnej w kręgu polskiej teologii moralnej
nie powstało jednak całościowe opracowanie analizowanej problematyki.
Dostępne są publikacje dotykające jedynie niektórych jej aspektów szcze­
gółowych. Może to dziwić, gdyż pokrewna jej tematyka ekologiczna jest
żywo dyskutowana w środowisku polskich teologów moralistów od co
najmniej dwudziestu lat, a widocznym efektem tej naukowej debaty są
liczne publikacje8.
Teologia moralna, aby pozostać nauką żywą, musi wsłuchiwać się
w to, czym żyje społeczeństwo i Kościół. Tylko w ten sposób będzie
mogła poszukiwać odpowiedzi na aktualne problemy i wyzwania. Ta
myśl przyświecała autorowi podczas podejmowania decyzji o wyborze
’ Por-Jan Paweł II, Encyklik, 8 Por. np. A. Derdziuk, JFkręgu zagadnień bioetycznych i ekologicznych-. Ekologia.
Cn,tsimu“>”»“s. Rzym WI [dalej; CA], nr 37.
Przesianie moralne Kościoła, red. J. Nagórny, J. Gocko, Wydawnictwo KUL, Lublin iooi.
Wstęp ____ ____________
12
kierunku prowadzonych badań, które uzupełni.), powżnąlukę istniejącą
’ »Ł“k” "ló’
„Jloaych. Skoro zamysłem było p>.ed.r»ien,e r.losaowe,w,z, rehep
człowieka wobec zwierząt, to nasuwa się pytanie o to, jak ta kwestia była
ujmowana przez poprzednie pokolenia teologów moralistów, uprawrających
I
swoją refleksję w odmiennym kontekście kulturowym, za pomocą innych
metod i przy wykorzystaniu innych źródeł. Należy również wskazać, co
powinno być podstawą odniesienia się ludzi wobec zwierząt. Konieczne jest Z KART HISTORII
także przeanalizowanie różnych sposobów wykorzystania zwierząt przez
człowieka. Analiza jednego z tych aspektów (doświadczeń na zwierzętach)
była przedmiotem wcześniej opublikowanej monografii9. Dotyka on jednak Przedstawienie zagadnienia relacji człowieka wobec zwierząt w wymiarze
stosunkowo niewielkiej części społeczeństwa, jaką stanowią przedstawi­ teologicznomoralnym należy rozpocząć od nakreślenia historycznego aspektu
ciele dziedzin nauk ścisłych i przyrodniczych, nauk rolniczych oraz nauk tej refleksji. W odniesieniu do analizowanych zagadnień moraliści chętnie
medycznych i nauk o zdrowiu. Większe grupy społeczne mają kontakt ze odwołują się do tradycji biblijnej, nauczania ojców Kościoła (szczególnie
zwierzętami na innych polach, które domagają się scharakteryzowania ojców pustyni) czy myśli średniowiecznej, w której na czoło wybijają się
w wymiarze moralnym. Konieczne wydaje się przeanalizowanie wpływu w tym względzie poglądy szkoły franciszkańskiej i samego św. Franciszka
prawa stanowionego na postawy człowieka wobec zwierząt. Prawo jako z Asyżu. Zupełnym milczeniem natomiast pomijają nowożytną refleksję
efekt ludzkiej decyzji nie jest czymś etycznie neutralnym i dlatego domaga teologiczną10, mimo że tak naprawdę od tego momentu można dopiero
się także teologicznomoralnej oceny.
mówić o powstaniu samodzielnej gałęzi teologii, jaką jest teologia moralna.
Oddawana do rąk czytelników monografia jest zbiorem artykułów po­
ruszających wybrane kwestie moralne związane ze stosunkiem człowieka
do zwierząt i wykorzystaniem ich na różnych polach ludzkiej aktywności,
które zostały uprzednio opublikowane w recenzowanych czasopismach
1. ZWIERZĘTA W REFLEKSJI TEOLOQICZNOMORALNEJ
naukowych. Obecnie, po niezbędnych korektach i aktualizacjach, stanowią
spójną monografię prezentującą znaczenie zwierząt w życiu człowieka.
Problematyka moralna była obecna w chrześcijańskiej refleksji teologicznej
od samego jej początku. Dopiero jednak na przełomie XVI i XVII wieku
na skutek zmian, które dokonały się w programie nauczania w szkołach
jezuickich, doszło do wyodrębnienia osobnej dyscypliny podejmują­
cej zagadnienia związane z chrześcijańską moralnością, która przyjęła
nazwę teologii moralnej. W ciągu kilku wieków rozwoju w tradycji
teologicznomoralnej wyodrębnić można szereg nurtów, wśród których
na szczególną uwagę zasługuje alfonsjanizm, którego najbardziej
9 in 2017"' Eksperymenly medycznt* wykorzystaniem zwierząt. Wydawnictwo io Por. M.P. Faggioni, A.M. Giorgi, Uomo e animali. Per unetica della relazione e dei
KUL, Lublii
destini comuni, Edizioni Dehoniane, Bologna 1019.
14 Z kart historii Zwierzęta w refleksji teologicznomoralnej 15
znanymi pzzA-idel.mi byli Hieronim NoHin SI (.8,8-,,..),
1.1. Status zwierząt
Z’,kk popularnego „promowego podręcznik.
„2 orne Heriberc Jonę OFMCap (.»■.,6y). k.orego dziełom jesr
Teologia moralna, określając zakres obowiązków człowieka wobec bliź­
niewielki podręcznik niego oraz stworzeń, czyni to na podstawie ich statusu. Określenie natury
języków. Drugim kierunkiem, który dominował w myśli przedsoborowej,
poszczególnych bytów jest bowiem warunkiem odpowiedzialnego namysłu
był n e o t o m i z m. W tym nurcie tworzyli Dominik M. Priimmer OP nad zakresem powinności człowieka. W sposób analogiczny postępują
(1866-1931), autor trzytomowego opracowania Manuale theologiae moralis
także przedsoborowi moraliści w odniesieniu do zwierząt, starając się
secundum principia S. Thomae Aquinatis in usum scholarum, oraz Benedykt
opisać precyzyjnie ich miejsce w hierarchii wszystkich bytów.
H. Merkelbach OP (1871-1941), którego dziełem jest także trzytomowy Teologowie reprezentujący chrześcijańską myśl teologicznomoralną po­
podręcznik Summa theologiae moralis ad mentem D. Thomae et ad normam zostawali wierni przekazowi biblijnemu i zgodnie twierdzili, że wszystkie
iuris novi. Uwieńczeniem rozwoju przedsoborowej teologii moralnej był zwierzęta są stworzeniami Bożymi. Sprzeciwiając się panującym jeszcze
chrystocentryzm. Myśliciele tworzący w jego ramach swój wykład dość powszechnie poglądom o charakterze deistycznym, podkreślali
opierali na jednej z idei biblijnych. W nurcie tym na uwagę zasługują w sposób stanowczy, że są one przedmiotem działania Bożej Opatrzności.
podręcznik Otto Schillinga (1881-1956) Grundriss der Moraltheologie, To właśnie Bóg podtrzymuje wszystko w istnieniu, stwarzając istotom
a zwłaszcza sześciotomowe dzieło Bernarda Haringa CSsR (1912-1998) żywym odpowiednie warunki do egzystencji, w tym przede wszystkim
Das Gesetz Christi. Kierunki te dominowały w refleksji moralnej od końca zapewniając właściwą ilość pożywienia13.
XIX wieku do czasów Soboru Watykańskiego II i przygotowały proces Moraliści podejmowali także kwestię określenia statusu zwierząt. Nol­
posoborowej reorientacji teologii moralnej. din w swoim podręczniku podkreśla, że nie posiadając rozumu, nie są one
Chrześcijańska doktryna moralna starała się objąć swoją refleksją istotami osobowymi, a co za tym idzie, podobnie jak w przypadku innych
wszystkie sfery ludzkiej działalności i odniesienie człowieka wobec Boga, rzeczy, człowiek może różnymi sposobami nabywać prawo własności do
bliźnich, samego siebie i otaczającego świata, w którym na szczególną nich14. Nie wszyscy moraliści dokonują określenia statusu zwierząt w sposób
uwagę zasługują zwierzęta. Problematykę właściwego odniesienia człowieka tak bezpośredni. Wydaje się jednak, że całkowicie podzielają stanowisko
wobec zwierząt podejmowały już podręczniki wydawane na przełomie alfonsjańskiego teologa. Świadczy o tym chociażby umieszczenie wykła­
XVIII i XIX wieku. Jako przykład można podać utrzymane w duchu du na temat zwierząt w poszczególnych podręcznikach. Jego całość lub
józefińskim dzieło Josepha A. Stapfa^ySs-iSąą)11. Pełna i systematyczna zasadnicza część zawiera się w ramach omówienia sposobów nabywania
reneksja na temat miejsca zwierząt w hierarchii bytów i właściwego stosunku własności dóbr materialnych przez człowieka15. Te kwestie w podręczni­
cz owieka wobec nich podjęta została przez moralistów przedsoborowych kach alfonsjańskich utrzymanych w duchu preceptywnym podejmowane
formułujących swoje wskazania w ramach wyliczonych już trzech nurtów.
są w ramach wykładu siódmego przykazania Bożego16. Neotomiści, pozo­
°™n>a morahstow wywierały także wpływ na przekaz homiletyczny stając wierni aretologicznemu wykładowi teologii moralnej szczegółowej
ńowXisZry- 7™ u°bOrU nauczanie moralne stl
poświęcały jed^w Jć”KC * WSZyStk*e katechizmy tej problematyce
u Por. H. Noldin, Summa theologiae moralis, t.i, De praeceptis, Verlag Felizian Rauch,
Innsbruck 1955, s. 318.
14 Por. tamże, s. 317; J. Wróbel, Zwierzęta i ich praiua, w: Prawa człowieka. IV 60.
rocznicę uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Przesianie moralne Kościoła,
Opieki nad Zwierzętami, Kraków” 909,Ł^o”" ZW“rz‘l‘’ Krakowskie Towarzystwo red. K. Jeżyna, T. Zadykowicz, Wydawnictwo KUL, Lublin 1010, s. 86.
is Por. O. Schilling, Grundriss derMoraltheologie, Herders, Freiburg 1949. s. 343-346.
‘“Ina, red. J. Staja, Biblos^amów^oo^Tśr H‘“Oria k‘U‘cb‘Zy ‘ kaleche,ykafundamen-
16 Por. H. Jonę, Morał Theology, The Newman Press, Westminster-Maryland 1959,
s. 173-175.
16 Z kart historii________________ ______________ Zwierzęta w refleksji teolog i cz n o m o ra l n e j 17
zaproponowanemu przez św. Tomasza z Akwinu (izz5-iz74), kwestie
Jako przykład tego typu zwierząt teologowie moraliści wyliczają lwy, orły,
prawa własności, w tym własności zwierząt, podejmują w rozdziałach
sępy, jelenie, sarny, zające i ryby21.
dotyczących kardynalnej cnoty sprawiedliwości i wad jej przeciwnych .
Ten scholastyczny podział stanowił dla moralistów podstawę do sfor­
O podzielaniu takiej opinii świadczy także posługiwanie się w odniesieniu
mułowania doktryny na temat nabywania i trwania prawa własności do
do istot żywych terminami „rzecz”, „dobro” i „własność •
poszczególnych typów zwierząt. Zwierzęta domowe oraz ich potomstwo
Charakterystyczne dla podręczników teologii moralnej było także
należą zawsze do prawowitego właściciela. Zwierzęta oswojone także należą
wprowadzenie dużej ilości podziałów w zakresie omawianych zagadnień
do właściciela, jednak tylko dopóki nie odzyskają pierwotnej wolności,
zgodnie z powszechnie uznawaną zasadą metodologicznąpr/waw distinguere.
uciekając od niego lub do niego nie powracając. Dzieje się tak także wtedy,
Taka klasyfikacja pozwalała moralistom na bardziej precyzyjne określenie
gdy staje się on moralnie niezdolny do sprawowania kontroli nad swoimi
powinności człowieka oraz omówienie sposobów nabywania własności zwierzętami lub gdy zaprzestaje ich hodowli. Zwierzęta dzikie zasadni­
w odniesieniu do poszczególnych grup zwierząt. czo nie są niczyją własnością. Na mocy zatem zasad ogólnych nabywania
W tych punktach rozważań wszyscy moraliści przełomu XIX i XX wieku własności każdy może stać się ich posiadaczem. Najczęściej sytuacja taka
są zgodni i dzielą zwierzęta na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowią zwie­ ma miejsce podczas polowania22.
rzęta domowe (ynansueta seu domesticd). Ze swej natury są one związane Opisane powyżej stanowisko podzielają zasadniczo wszyscy teologowie.
z człowiekiem, który wykorzystuje je na różny sposób w swoim domowym Z tej grupy wyłamuje się jedynie Hiiring, formułując dość nowatorską jak
gospodarstwie. Do tej grupy zaliczone zostały m.in. konie, bydło, owce, na owe czasy opinię. Sprzeciwia się on pojmowaniu zwierzyny dzikiej jako
drób oraz psy19. rzeczy niczyjej. Na jej utrzymanie bowiem pry watny właściciel terenu lub
Do drugiej kategorii zaliczone zostały zwierzęta oswojone (ynansuefacta państwo ponosi znaczne wydatki. Powinna zatem ona korzystać z ochrony,
seu cicuratd). Są to zwierzęta zdolne do samodzielnego życia w naturze. jaka przysługuje własności prywatnej lub państwowej. Moralista ten potę­
i
Zostały jednak pozbawione wolności i znajdują się pod władzą człowieka, pia zatem stanowczo kłusownictwo jako poważne wykroczenie przeciwko
który wykorzystuje je w różnych sferach swojej działalności. W tej grupie
sprawiedliwości wymiennej. Stanowi ono znaczne niebezpieczeństwo
moraliści wymieniają gołębie i inne ptaki, króliki oraz pszczoły, dopóki narażenia się na ukaranie lub utratę życia, a także stanowić może pokusę
przebywają w stworzonym przez człowieka miejscu, z którego mają utrud­
do popełnienia morderstwa23.
nioną ucieczkę. Do tej kategorii zaliczyć należy także ryby oraz inne dzikie
zwierzęta wodne zamieszkujące prywatne stawy20.
Ostatni rodzaj stanowią zwierzęta dzikie (fera seu silvestrid). Ze swej
1.2. Obowiązki człowieka i prawa zwierząt!
natury me podlegają one panowaniu człowieka. Nie będąc niczyją włas­
nością, zyją w swo.m naturalnym środowisku, ciesząc się pełnią wolności. Zadaniem teologii moralnej jest sformułowanie obowiązków człowieka
w różnych sferach jego działalności. Podejmując zatem temat zwierząt
w świetle przed soborowej refleksji moralnej, trzeba odpowiedzieć na py­
B.H. Merkelbach, Summa ,heologiae moralis ad i s. 4-45; tanie, czy moraliści tego okresu opisywali prawa zwierząt i odpowiadające
t. r. De virtutibus moralibus, Desclee de Brouwer R "" “ im obowiązki człowieka. Zagadnienie to jest pochodną omówionego już
Zuńrzptaiichprawa.s.tt.^, ' rUg'S >959, s. zn-zi4;J. Wróbel,
statusu zwierząt. Jako nieposiadające rozumu, a co za tym idzie — niebędące
nf moralna' '• ’■ królewskie
Zwierzęta i feh prawa.,. ,0. P^inum, Poznań 1963,s. 354; J- Wróbel,
21 Por. tamże.
22 Por. H. Jonę, Morał Theology, s. 173-174-
23 Por. B. Hiiring, Nauka Chrystusa, s. 354; J- Wróbel, Zwierzęta i ich prawa, s. 90.